Tại sao Chúa yêu Gia-cốp và ghét Ê-sau?

Trong hành trình tìm hiểu Lời Chúa, có những phân đoạn khiến chúng ta phải dừng lại, suy ngẫm sâu sắc và khiêm nhường tìm kiếm ý muốn của Đấng Tạo Hóa. Một trong những câu hỏi thần học sâu sắc và thường bị hiểu lầm nhất nằm trong sách Ma-la-chi và được Tân Ước giải thích: "Ta yêu Gia-cốp, nhưng ghét Ê-sau" (Ma-la-chi 1:2-3; Rô-ma 9:13). Cụm từ này, nếu đọc một cách hời hợt và ngoài bối cảnh, có thể dẫn đến hình ảnh một Đức Chúa Trời thiên vị, bất công. Tuy nhiên, qua sự nghiên cứu cẩn thận dưới ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh, chúng ta khám phá ra một lẽ thật vinh hiển về chủ quyền tuyệt đối, ân điển tự do và mục đích cứu rỗi của Đức Chúa Trời.

Trước tiên, chúng ta cần đặt câu Kinh Thánh trong bối cảnh trọn vẹn. Ma-la-chi 1:2-3 viết: "Đức Giê-hô-va phán: Ta yêu các ngươi. Các ngươi nói rằng: Chúa yêu chúng tôi ở đâu? Đức Giê-hô-va phán: Ê-sau há chẳng phải là anh Gia-cốp sao? Nhưng Ta yêu Gia-cốp, mà ghét Ê-sau". Lời này được phán cho dân Y-sơ-ra-ên đang nghi ngờ tình yêu của Đức Chúa Trời sau thời kỳ lưu đày.

Điều quan trọng là phải hiểu cách sử dụng từ ngữ theo văn hóa và ngữ nghĩa Kinh Thánh. Từ **"ghét"** trong tiếng Hê-bơ-rơ ở đây là **"שָׂנֵא" (śānē')**. Trong văn phong Semitic và nhiều ngữ cảnh Kinh Thánh, từ này thường được dùng theo lối nói tương phản để chỉ **"sự chấp nhận kém hơn"** hoặc **"không được chọn cho một mục đích đặc biệt"**, hơn là chỉ cảm xúc thù hận cá nhân. Một ví dụ rõ ràng là trong Lu-ca 14:26, Chúa Giê-xu phán: "Nếu có ai đến theo ta mà không ghét cha mẹ, vợ con, anh em, chị em mình, và chính sự sống mình nữa, thì không được làm môn đồ ta". Ở đây, từ "ghét" trong tiếng Hy Lạp **"μισέω" (miseō)** phải được hiểu là "yêu kém hơn" so với tình yêu dành cho Christ, như được làm sáng tỏ trong các sách Phúc Âm khác (Ma-thi-ơ 10:37).

Vậy, khi Đức Chúa Trời phán "ghét Ê-sau", điều đó trước hết có nghĩa là Ngài đã **không chọn Ê-sau** (và dòng dõi ông là dân Ê-đôm) cho vai trò giao ước đặc biệt mà Ngài dành cho Gia-cốp (Y-sơ-ra-ên). Đó là sự lựa chọn chủ quyền cho một mục đích cứu rỗi, không phải là sự kết án đời đời từ lúc mới sinh ra.

Sứ đồ Phao-lô, dưới sự linh cảm của Đức Thánh Linh, đã cung cấp cho chúng ta lời giải thích thần học sâu sắc nhất về vấn đề này trong Rô-ma 9:10-13:

"Nhưng về phần Rê-bê-ca, khi bà bởi tổ phụ chúng ta là Y-sác mà thọ thai đôi, thì cũng vậy. Vì, khi hai con chưa sanh ra, chưa làm điều chi lành hay dữ hầu cho được giữ vững ý chỉ của Đức Chúa Trời, là ý định sẵn bởi sự kén chọn tự do của Ngài, chẳng cứ việc làm, nhưng cứ Đấng kêu gọi, thì có lời phán cho mẹ hai con rằng: Đứa lớn sẽ làm tôi đứa nhỏ; như có chép rằng: Ta yêu Gia-cốp và ghét Ê-sau."

Phân đoạn then chốt này tiết lộ những chân lý nền tảng:

• Thời Điểm của Sự Lựa Chọn: Sự lựa chọn xảy ra "khi hai con chưa sanh ra, chưa làm điều chi lành hay dữ". Điều này loại bỏ hoàn toàn quan niệm cho rằng Đức Chúa Trời dựa vào công đức, việc làm tốt hay xấu trong tương lai của hai anh em để quyết định. Đây là sự lựa chọn hoàn toàn dựa trên **chủ quyền (sovereignty)** và **ý chỉ tự do (free purpose)** của Ngài.
• Mục Đích của Sự Lựa Chọn: Mục đích là để "được giữ vững ý chỉ của Đức Chúa Trời". Lịch sử cứu rỗi phải diễn ra theo kế hoạch hoàn hảo của Đức Chúa Trời. Dòng dõi Đấng Mết-si-a sẽ đến qua Gia-cốp, không qua Ê-sau. Sự lựa chọn này nhằm phục vụ kế hoạch cứu rỗi lớn hơn cho cả nhân loại.
• Nền Tảng của Sự Lựa Chọn: Nền tảng là "ý định sẵn bởi sự kén chọn tự do của Ngài... chẳng cứ việc làm, nhưng cứ Đấng kêu gọi". Đây là hiện thân của **ân điển (grace)** thuần túy. Ơn cứu rỗi không dựa trên nỗ lực của con người, mà dựa trên Đấng kêu gọi đầy lòng thương xót.

Phao-lô sau đó lập tức bác bỏ ý nghĩ cho rằng Đức Chúa Trời bất công: "Vậy thì chúng ta sẽ nói làm sao? Có sự bất nghĩa nơi Đức Chúa Trời chăng? Chẳng hề như vậy!" (Rô-ma 9:14). Sự công bình của Đức Chúa Trời không phải là tiêu chuẩn mà con người có thể đo lường hay chất vấn. Ngài là Đấng Tạo Hóa, có quyền tuyệt đối trên vật thọ tạo (Rô-ma 9:20-21).

Một sự hiểu lầm tai hại là cho rằng vì Đức Chúa Trời "ghét Ê-sau" nên Ê-sau bị hư mất đời đời và không có cơ hội cứu rỗi cá nhân. Kinh Thánh không dạy điều đó. Chúng ta phải phân biệt giữa:

1. Sự Lựa Chọn Cho Vai Trò Giao Ước (Corporate/Election to Service): Đây là sự chọn lựa của Đức Chúa Trời đối với một cá nhân hay một dân tộc để thực hiện một mục đích đặc biệt trong kế hoạch cứu rỗi của Ngài. Gia-cốp được chọn để làm tổ phụ của dân Y-sơ-ra-ên, qua đó Đấng Christ sẽ giáng sinh. Điều này không tự động đảm bảo sự cứu rỗi cá nhân cho mọi con cháu của Gia-cốp (xem Rô-ma 9:6).
2. Sự Cứu Rỗi Cá Nhân (Personal Salvation): Đây là mối quan hệ cứu rỗi giữa một cá nhân với Đức Chúa Trời, qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ. Cơ hội này mở ra cho mọi người, kể cả dân Ê-đôm.

Kinh Thánh cho thấy chính Ê-sau, dù đánh mất quyền trưởng nam và sự chúc phước giao ước, vẫn được ban phước về vật chất (Sáng-thế-ký 33:9; 36). Quan trọng hơn, Hê-bơ-rơ 12:16-17 cảnh báo các tín hữu chớ trở nên "kẻ tà dâm, hoặc khinh lờn như Ê-sau, vì một món ăn mà bán quyền con trưởng". Câu này không nói Ê-sau bị định sẵn để hư mất, mà nói về **thái độ khinh lờn (bébelos)** của ông đối với những điều thuộc linh. Ông "không tìm được đâu có chỗ ăn năn, dẫu đã khẩn khoản tìm kiếm với nước mắt". Điều này cho thấy Ê-sau có trách nhiệm cá nhân. Ông bị từ chối sự chúc phước vì chính sự khinh thường của mình, không phải vì một sự định đoạt mù quáng từ trước.

Thực tế, Đức Chúa Trời vẫn kêu gọi cá nhân Ê-sau và dân Ê-đôm ăn năn. Sách Ô-ba-đi-a là lời tiên tri phán nghịch cùng Ê-đôm vì tội lỗi kiêu ngạo và bức hại Y-sơ-ra-ên của họ, nhưng cũng mở ra việc "núi Si-ôn sẽ được giải cứu" (câu 17). Ngay cả trong Tân Ước, sự cứu rỗi cũng đến với người Ê-đôm (Idumea).

Ma-la-chi 1:2-5 không dừng lại ở lời tuyên bố, mà chỉ ra bằng chứng lịch sử về sự "yêu Gia-cốp" và "ghét Ê-sau":

• Đối với Ê-sau/Ê-đôm: "Ta đã làm cho núi nó ra đồng vắng, di sản nó ra cho chó nơi hoang mạc... Nếu Ê-đôm nói rằng: Chúng ta đã bị đánh bại, song chúng ta sẽ trở về xây lại những nơi đổ nát; thì Đức Giê-hô-va vạn quân phán như vầy: Chúng nó sẽ xây lại, nhưng ta sẽ phá đổ" (Ma-la-chi 1:3-4). Đây là sự phán xét công bình của Đức Chúa Trời trên tội lỗi kiêu ngạo và bạo lực của dân Ê-đôm (xem Ô-ba-đi-a 1:10).
• Đối với Gia-cốp/Y-sơ-ra-ên: Dù Y-sơ-ra-ên phạm tội và bị phạt, họ vẫn được Chúa bảo tồn, đem về từ chốn lưu đày, và không tiêu diệt hoàn toàn. Họ vẫn là dân được chọn, qua đó Đấng Christ đã đến. Đây là bằng chứng của tình yêu giao ước (covenantal love) bền vững.

Lẽ thật này không phải để chúng ta tranh cãi hay dùng làm bàn đạp cho sự kiêu ngạo, nhưng để uốn nắn tấm lòng và đời sống chúng ta.

1. Sống Với Lòng Khiêm Nhường và Biết Ơn Thâm Sâu: Nếu chúng ta đang ở trong Đấng Christ, đó hoàn toàn là do ân điển và sự lựa chọn chủ quyền của Đức Chúa Trời, không phải do chúng ta tốt hơn, khôn ngoan hơn, hay xứng đáng hơn người khác. Như Phao-lô nhắc nhở: "Vậy thì, ai khoe mình? Sự khoe mình đã bị trừ bỏ rồi... Ấy là nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời" (Ê-phê-sô 2:8-9). Mỗi ngày, chúng ta nên sống với tấm lòng biết ơn vì đã được kể vào số những người được yêu thương trong Christ.
2. Tôn Trọng Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời và Tin Cậy Sự Nhân Từ Của Ngài: Thay vì chất vấn "Tại sao Chúa chọn người này, không chọn người kia?", chúng ta được kêu gọi tin cậy rằng Đấng Toàn Năng, Toàn Tri và Toàn Thiện biết điều Ngài đang làm. Sự công bình và thương xót của Ngài là trọn vẹn. Công việc của chúng ta là rao giảng Phúc Âm cho mọi người, tin rằng Đức Chúa Trời sẽ kêu gọi những người Ngài đã chọn.
3. Trân Quý Đặc Ân Thuộc Linh và Sống Xứng Đáng: Được ở trong giao ước mới qua Chúa Giê-xu là một đặc ân khôn xiết. Chúng ta không được khinh lờn như Ê-sau, đánh đổi những phước hạnh đời đời để đổi lấy những thú vui tạm bợ của thế gian (Hê-bơ-rơ 12:16). Hãy trân trọng Lời Chúa, sự cầu nguyện, Hội Thánh và sự hiện diện của Thánh Linh.
4. Có Cái Nhìn Cân Bằng Về Thần Học và Tinh Thần Truyền Giáo: Hiểu về sự chọn lựa của Đức Chúa Trời không bao giờ được dập tắt lòng nhiệt thành truyền giáo. Ngược lại, nó là nền tảng vững chắc: chúng ta rao giảng vì biết rằng Lời Chúa sẽ không trở về không, nhưng sẽ làm trọn mục đích của Ngài (Ê-sai 55:11). Chúng ta là những phương tiện Chúa dùng để kêu gọi những người Ngài đã yêu thương từ trước.

Cuối cùng, câu hỏi "Tại sao Chúa yêu Gia-cốp và ghét Ê-sau?" dẫn chúng ta đến chân lý trung tâm của Kinh Thánh: **Sự cứu rỗi thuộc về Đức Giê-hô-va** (Giô-na 2:9). Nó phơi bày sự bất lực hoàn toàn của con người và ân điển tuyệt đối của Đức Chúa Trời. Nhưng ánh sáng rực rỡ nhất của lẽ thật này chiếu rọi trên thập tự giá của Chúa Giê-xu Christ.

Tại đó, chúng ta thấy Đấng Christ, là Đức Chúa Trời thật, đã gánh lấy trên mình "sự ghét" – sự thạnh nộ công bình của Đức Chúa Trời dành cho tội lỗi – để những ai tin nhận Ngài có thể được kể vào trong "tình yêu" – được nhận làm con cái yêu dấu của Đức Chúa Trời. "Đây là sự yêu thương: không phải chúng ta đã yêu Đức Chúa Trời, nhưng Ngài đã yêu chúng ta, và sai Con Ngài làm của lễ chuộc tội chúng ta" (1 Giăng 4:10).

Vì vậy, thay vì dò xét những điều khó hiểu về người khác, chúng ta hãy chạy đến với Christ. Trong Ngài, mọi lời hứa của Đức Chúa Trời là "phải" và "a-men" (2 Cô-rinh-tô 1:20). Trong Ngài, chúng ta được chọn từ trước sáng thế, được yêu thương, được cứu chuộc, và được xác định cho sự vinh hiển đời đời. Đó là tin mừng trọn vẹn, là nền tảng cho đức tin và sự ngợi khen của chúng ta. A-men.