Chất Men Tượng Trưng Cho Điều Gì Trong Kinh Thánh?
Trong hành trình khám phá Lời Chúa, chúng ta thường gặp những hình ảnh, ẩn dụ quen thuộc từ đời sống được Đức Chúa Trời sử dụng để bày tỏ những lẽ thật thuộc linh sâu nhiệm. Một trong những hình ảnh sống động và đa chiều nhất là hình ảnh chất men. Không chỉ xuất hiện trong các nghi lễ của Cựu Ước, men còn được chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ sử dụng để dạy dỗ về vương quốc Đức Chúa Trời, bản chất tội lỗi, và đời sống thánh khiết của Hội Thánh. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ đi sâu khai phá ý nghĩa biểu tượng đa diện của chất men dưới ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh, qua đó rút ra những bài học ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của mỗi tín hữu.
Trong Cựu Ước, từ Hê-bơ-rơ được dịch là "men" là "se'or" (שׂאר) chỉ miếng bột chua dùng để làm dậy bột, và "hāmēṣ" (חמץ) chỉ trạng thái lên men hoặc đồ có men. Ngay từ đầu, men đã được liên kết chặt chẽ với sự ô uế và tội lỗi cần phải được tẩy sạch khỏi đời sống dân sự Đức Chúa Trời.
Lệnh truyền rõ ràng nhất là trong Lễ Vượt Qua và Lễ Bánh Không Men: "Trong bảy ngày, sẽ ăn bánh không men; và từ ngày thứ nhứt, sẽ cất hết men khỏi nhà ngươi, vì bất luận ai ăn bánh có men từ ngày thứ nhứt cho đến ngày thứ bảy, thì sẽ bị truất khỏi Y-sơ-ra-ên" (Xuất Ê-díp-tô Ký 12:15). Việc dọn sạch men khỏi nhà không chỉ là một nghi thức, mà là một hành động biểu tượng mạnh mẽ. Nó tượng trưng cho sự vội vã rời khỏi Ai Cập (Phục Truyền Luật Lệ Ký 16:3), nhưng quan trọng hơn, nó biểu thị sự tẩy sạch điều ô uế, tội lỗi (tượng trưng bởi Ai Cập) ra khỏi đời sống.
Men cũng bị cấm tuyệt đối trong các của lễ dùng lửa dâng cho Đức Giê-hô-va: "Chớ dâng bánh có men lên trên huyết của con sinh tế ta, và thịt của con sinh về kỳ Lễ Vượt Qua chớ nên còn cho đến sáng mai. Các phẩm vật tối trọng nhất của đất, thì ngươi phải đem đến nhà Giê-hô-va Đức Chúa Trời ngươi. Ngươi chớ nên nấu thịt dê con trong sữa mẹ nó" (Xuất Ê-díp-tô Ký 23:18-19). Sự vắng mặt của men trong của lễ thiêu nói lên một nguyên tắc thuộc linh: Điều gì đến gần Đức Chúa Trời thánh khiết phải hoàn toàn tinh sạch, không bị "làm dậy lên" bởi sự hư hoại của tội lỗi. Men, với bản chất lên men và biến đổi, đại diện cho sự bại hoại và ô uế không thể hiện diện trước Đấng Thánh.
Đến Tân Ước, Chúa Giê-xu Christ đã sử dụng hình ảnh men một cách đa dạng và sâu sắc, khai triển cả ý nghĩa tiêu cực lẫn tích cực của nó. Trong tiếng Hy Lạp, từ được dùng là "zymē" (ζύμη).
1. Men như hình ảnh của sự giả hình, tội lỗi và giáo lý sai lạc:
Chúa Giê-xu cảnh báo môn đồ: "Hãy giữ mình cẩn thận về men của người Pha-ri-si, đó là sự giả hình" (Lu-ca 12:1). Ở đây, men tượng trưng cho sự giả hình (hypocrisy) – một thứ tội lỗi tinh vi, có thể ban đầu chỉ là một thái độ nhỏ nhưng sẽ nhanh chóng "lan men" làm hư hỏng cả đời sống thuộc linh. Ngài cũng cảnh báo về "men của Hê-rốt" (Mác 8:15), thường được hiểu là tinh thần thế tục, chủ nghĩa cơ hội chính trị, và sự hoài nghi trước quyền năng của Đức Chúa Trời.
Phao-lô, tiếp nối lời dạy này, đã khẳng định: "Hãy làm lễ Vượt Qua của chúng ta, là Đấng Christ, vì Ngài đã bị giết rồi. Vậy thì, chúng ta hãy giữ lễ, chớ dùng men cũ, chớ dùng men gian ác độc dữ, nhưng dùng bánh không men của sự thật thà và của lẽ thật" (I Cô-rinh-tô 5:7-8). Trong ngữ cảnh Hội Thánh Cô-rinh-tô có người phạm tội loạn luân mà không ăn năn, Phao-lô ví tội lỗi đó như "men cũ". Một ít men có thể làm cả đống bột dậy lên (I Cô-rinh-tô 5:6). Bài học là: Tội lỗi công khai, không được xử lý theo Lời Chúa, sẽ có sức lây lan và làm hư hỏng cả cộng đồng Hội Thánh. Do đó, việc "dọn sạch men" (câu 7) là hành động kỷ luật yêu thương để bảo vệ sự thánh khiết của Thân Thể Đấng Christ.
2. Men như hình ảnh tích cực của Nước Đức Chúa Trời:
Một cách sử dụng đáng chú ý và đầy sáng tạo của Chúa Giê-xu là dùng men theo nghĩa tích cực: "Nước thiên đàng giống như men mà người đàn bà kia lấy đem trộn vào trong ba đấu bột, cho đến chừng bột dậy cả lên" (Ma-thi-ơ 13:33). Ở đây, men không hề mang ý nghĩa xấu. Điểm tương đồng nằm ở sức ảnh hưởng âm thầm, mạnh mẽ và toàn diện. Cũng như một ít men có thể làm dậy cả đống bột lớn, Nước Đức Chúa Trời – với quyền năng từ Đức Thánh Linh – một khi được đặt vào trong thế giới (đống bột), sẽ âm thầm nhưng chắc chắn biến đổi mọi phương diện của xã hội, văn hóa và tấm lòng con người từ bên trong. Sự lan tỏa này không ồn ào nhưng lại triệt để. Điều này cho thấy tính chất đa diện của ẩn dụ trong Kinh Thánh: cùng một hình ảnh có thể dạy những bài học khác nhau tùy vào khía cạnh được nhấn mạnh (sức ảnh hưởng vs. bản chất ô uế).
Từ sự phân tích trên, chúng ta rút ra được bức tranh toàn diện về biểu tượng men:
1. Bản Chất Âm Thầm Và Lan Tỏa: Dù tốt hay xấu, men đều hoạt động một cách âm thầm, từ bên trong, và có sức ảnh hưởng lan tỏa vượt xa kích thước ban đầu của nó. Một lời nói dối nhỏ, một thái độ cay đắng (men xấu) có thể làm hỏng các mối quan hệ. Ngược lại, một hành động yêu thương, một lời chân thật (ảnh hưởng tốt của Nước Trời) cũng có thể cảm hóa và chữa lành vượt sự mong đợi.
2. Sự Cần Thiết Của Việc "Dọn Sạch Men" Cá Nhân Và Tập Thể: Bài học từ Lễ Bánh Không Men vẫn còn nguyên giá trị thuộc linh. Mỗi tín hữu cần thường xuyên "tự xét mình" (I Cô-rinh-tô 11:28) để nhờ Đức Thánh Linh phát hiện và dẹp sạch "men" của tội lỗi, giả hình, thế tục trong đời sống mình. Trong Hội Thánh, chúng ta cần có sự khôn ngoan và dạn dĩ để đối diện với tội lỗi công khai, thực thi sự kỷ luật trong tình yêu thương và mục đích phục hồi (Ga-la-ti 6:1), để sự thánh khiết của Chân Thể Đấng Christ được bảo vệ.
3. Cảnh Giác Với "Men" Của Giáo Lý Sai Lạc: Chúa Giê-xu cảnh báo về men người Pha-ri-si và Sa-đu-sê (Ma-thi-ơ 16:6-12). Phao-lô cảnh báo: "Một ít men làm dậy cả đống bột" (Ga-la-ti 5:9) trong ngữ cảnh chống lại những giáo lý sai trái đòi tín hữu tin cậy luật pháp hơn ân điển. Một chút sai lệch trong giáo lý căn bản (về sự cứu rỗi, về thân vị Đấng Christ) có thể dẫn đến hệ quả tai hại cho cả đời sống đức tin. Tín hữu cần được trang bị bằng Lời Chúa để có thể phân biệt chân lý và sai lầm.
4. Được Kêu Gọi Làm "Men Tốt" Cho Nước Trời: Mỗi Cơ Đốc nhân là phương tiện Chúa dùng để lan tỏa ảnh hưởng của Nước Ngài. Chúng ta được kêu gọi là "muối của đất" và "sự sáng của thế gian" (Ma-thi-ơ 5:13-14), và ẩn dụ men cũng bổ sung cho hình ảnh đó. Đời sống chúng ta, dù nhỏ bé, khi được đặt trong gia đình, nơi làm việc, cộng đồng, có thể qua thời gian, bởi quyền năng Chúa, mang lại sự biến đổi tích cực, công lý, chân lý và tình yêu thương.
Chất men trong Kinh Thánh quả là một ẩn dụ phong phú và đầy quyền năng. Từ biểu tượng của sự ô uế cần phải được tẩy sạch trong Cựu Ước, đến hình ảnh đa chiều về sự giả hình, tội lỗi, giáo lý sai lạc và cả về sức lan tỏa mạnh mẽ của Nước Đức Chúa Trời trong Tân Ước, men dạy cho chúng ta những bài học sâu sắc về bản chất của tội lỗi, về sự thánh khiết cần có, và về sứ mạng ảnh hưởng của chúng ta trong thế gian. Ước mong mỗi chúng ta, sau khi nghiên cứu, sẽ có một thái độ nghiêm túc: thường xuyên dọn sạch men xấu ra khỏi đời sống mình nhờ huyết Chúa Giê-xu và quyền năng Thánh Linh, đồng thời nhiệt thành để cho Chúa dùng mình như "men tốt" âm thầm gieo rắc ảnh hưởng của Phúc Âm và đạo đức Nước Trời vào trong môi trường xung quanh. Hãy nhớ lời Phao-lô: "Hãy giữ lễ, chớ dùng men cũ... nhưng dùng bánh không men của sự thật thà và của lẽ thật" (I Cô-rinh-tô 5:8).