Kinh Thánh nói gì về chủ nghĩa tư bản?

Chủ nghĩa tư bản, với các đặc trưng như quyền tư hữu, thị trường tự do, lợi nhuận và tích lũy tư bản, là hệ thống kinh tế thống trị toàn cầu hiện nay. Là Cơ Đốc nhân sống trong xã hội này, chúng ta cần tự vấn: Kinh Thánh – Lời Đức Chúa Trời – cung cấp những nguyên tắc nào để chúng ta đánh giá và tham gia vào hệ thống kinh tế này một cách trung tín? Bài nghiên cứu này sẽ không ủng hộ hay chống lại một hệ thống chính trị kinh tế cụ thể, nhưng sẽ khảo sát các nguyên tắc vĩnh hằng của Kinh Thánh về của cải, lao động, trách nhiệm và công lý, từ đó rút ra sự hướng dẫn cho đời sống đức tin trong bối cảnh hiện đại.

I. Nền Tảng: Quyền Sở Hữu Tối Thượng Thuộc Về Đức Chúa Trời

Trước khi bàn đến quyền tư hữu – một trụ cột của chủ nghĩa tư bản – Kinh Thánh thiết lập một chân lý căn bản hơn: Mọi vật đều thuộc về Đức Chúa Trời. Thi Thiên 24:1 tuyên bố: "Đất và muôn vật trên đất, Thế gian và những kẻ ở trong đó đều thuộc về Đức Giê-hô-va." Từ ngữ Hê-bơ-rơ cho "thuộc về" (לַֽיהוָה, la-Yahweh) thể hiện quyền sở hữu tuyệt đối. Trong A-ghê 2:8, Đức Chúa Trời phán: "Bạc là của ta, vàng là của ta."

Điều này không phủ nhận quyền tư hữu cá nhân. Mười Điều Răn bao gồm điều răn "Ngươi chớ trộm cướp" (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:15), hàm ý sự công nhận quyền sở hữu hợp pháp của người khác. Tuy nhiên, quan điểm Kinh Thánh là quyền sở hữu của con người mang tính ủy thác (stewardship). Chúng ta là những quản gia (từ Hy Lạp oikonomos trong Lu-ca 12:42, 1 Cô-rinh-tô 4:2) được Chúa giao phó tài nguyên để quản lý thay mặt Ngài. Sự giàu có hay nghèo khó cuối cùng đều là ân tứ và sự giao phó từ Chủ Nhân Tối Thượng.

II. Lao Động, Sáng Tạo và Lợi Nhuận: Ân Điển Hay Thờ Ngẫu Tượng?

Chủ nghĩa tư bản đề cao tinh thần làm việc, sáng tạo và tìm kiếm lợi nhuận. Kinh Thánh có cái nhìn phức hợp về những điều này.

1. Phước lành của Lao Động: Ngay từ Sáng Thế Ký, công việc là một phần của bản chất con người trước khi có tội lỗi. A-đam được đặt trong vườn Ê-đen "để trồng và giữ vườn" (Sáng Thế Ký 2:15). Lao động không phải là lời nguyền; lời nguyền nằm ở sự nhọc nhằn, đổ mồ hôi và kết quả bấp bênh của nó (Sáng Thế Ký 3:17-19). Sứ đồ Phao-lô dạy rõ: "Ai không khứng làm việc, thì cũng đừng ăn nữa." (2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:10). Lao động để cung ứng cho mình và gia đình, và để có thể chia sẻ là điều tốt (Ê-phê-sô 4:28).

2. Sự Nguy Hiểm của Lòng Tham và Chủ Nghĩa Vật Chất: Đây là điểm cảnh báo mạnh mẽ nhất của Kinh Thánh đối với bất kỳ hệ thống kinh tế nào đề cao tích lũy. Từ Hy Lạp pleonexia (πλεονεξία) thường được dịch là "lòng tham lam," có nghĩa là "muốn có nhiều hơn," một ham muốn không bao giờ thỏa mãn. Chúa Giê-xu cảnh báo: "Hãy giữ mình, chớ hà tiện gì hết; vì chẳng phải của cải dư dật đâu, mà sự sống của người ta được." (Lu-ca 12:15). Ngài cũng dạy: "Các ngươi không có thể làm tôi Đức Chúa Trời lại làm tôi Ma-môn nữa." (Ma-thi-ơ 6:24). "Ma-môn" (Μαμωνᾶς) là từ A-ram chỉ của cải, tiền bạc được nhân cách hóa như một vị thần cạnh tranh. Trong chủ nghĩa tư bản, mục tiêu tối thượng là lợi nhuận, nhưng với Cơ Đốc nhân, mục tiêu tối thượng phải luôn là vinh quang Đức Chúa Trời và sự phục vụ Ngài.

III. Công Lý, Công Bằng và Trách Nhiệm Với Người Lân Cận

Một thị trường tự do thuần túy có thể dẫn đến bất bình đẳng cực độ. Kinh Thánh đầy rẫy những mạng lệnh về công lý kinh tế.

1. Quan Tâm Đến Người Nghèo và Dễ Bị Tổn Thương: Đây là một chủ đề xuyên suốt Kinh Thánh. Châm Ngôn 14:31 tuyên bố: "Ai hà hiếp kẻ nghèo khổ làm nhục Đấng Tạo hóa mình; Còn ai thương xót người thiếu thốn tôn trọng Ngài." Trong Cựu Ước, luật pháp có những quy định cụ thể để bảo vệ người nghèo, như luật về năm sa-bát (Lê-vi Ký 25), cho phép mảnh đất trở về với chủ cũ, và luật mót lúa (Lê-vi Ký 19:9-10), buộc chủ đất phải chừa lại phần hoa lợi cho người nghèo và khách lạ. Đây không phải là "phân phối lại của cải" theo chủ nghĩa xã hội, mà là một cơ chế tự nguyện và bắt buộc bởi luật pháp nhằm ngăn chặn sự tích tụ vĩnh viễn của cải và sự hình thành một tầng lớp nghèo đói vĩnh viễn.

2. Tiền Công Công Bằng: Sách Gia-cơ tố cáo mạnh mẽ những kẻ gian lận trong thương trường: "Hỡi anh em là kẻ giàu có, hãy khóc lóc kêu la, vì những sự khốn khó sẽ giáng trên anh em... Kìa, tiền công con gặt gặt lúa trong ruộng anh em, mà anh em đã ăn gian, nó kêu oan, và tiếng kêu oan của con gặt đã thấu đến tai Chúa các cơ binh." (Gia-cơ 5:1,4). Từ Hy Lạp aphusterēmenos (ἀφυστερημένος) có nghĩa là "bị giữ lại, bị tước đoạt." Trả lương công bằng và đúng hạn không chỉ là vấn đề hợp đồng kinh tế, mà là vấn đề công lý và công bình trước mặt Đức Chúa Trời.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Cơ Đốc Nhân Trong Nền Kinh Tế Tư Bản

Làm thế nào để chúng ta sống đức tin một cách thiết thực?

1. Với Tư Cách Là Người Lao Động/Cá Nhân:

• Làm việc như làm cho Chúa: "Hãy hết lòng làm việc, như làm cho Chúa, chớ không phải cho người ta." (Cô-lô-se 3:23). Dù công việc của bạn là gì, hãy làm với sự xuất sắc và chính trực, vì đây là sự thờ phượng thực tế.
• Sống tiết độ và hào phóng: Chống lại văn hóa tiêu dùng bằng cách phân biệt rõ giữa "cần" và "muốn". Tích lũy của cải không phải để thỏa mãn bản thân, nhưng để quản lý khôn ngoan, chu cấp cho gia đình, đầu tư vào Nước Trời (qua sự dâng hiến), và giúp đỡ người thiếu thốn.
• Ưu tiên thuộc linh: Luôn cảnh giác để của cải không chiếm chỗ của Chúa. "Vì của cải ngươi ở đâu, thì lòng ngươi cũng ở đó." (Ma-thi-ơ 6:21).

2. Với Tư Cách Là Chủ Doanh Nghiệp/Nhà Quản Lý:

• Đối xử công bằng với nhân viên: Đảm bảo môi trường làm việc an toàn, tiền lương xứng đáng và sự tôn trọng. Xem nhân viên là "người lân cận" chứ không chỉ là "nguồn lực".
• Kinh doanh chính trực: Từ chối tham gia vào các hành vi tham nhũng, lừa dối khách hàng, gây ô nhiễm môi trường vì lợi nhuận. "Mê sự chính trực, theo sự nhơn từ." (Châm Ngôn 21:21).
• Sử dụng lợi nhuận có trách nhiệm: Sau khi đã chu cấp và tái đầu tư hợp lý, hãy xem lợi nhuận như một nguồn lực để tạo ra công ăn việc làm mới, hỗ trợ cộng đồng và mở rộng công việc Chúa.

3. Với Tư Cách Là Công Dân/Hội Thánh Địa Phương:

• Ủng hộ các chính sách công bằng: Trong khả năng của mình, ủng hộ các chính sách kinh tế bảo vệ người yếu thế, thúc đẩy cơ hội đồng đều và lên án tham nhũng.
• Xây dựng cộng đồng yêu thương trong Hội Thánh: "Trong vòng anh em cũng vậy, nếu có kẻ thiếu thốn, thì người nào có lòng thương xót, hãy giúp đỡ." (Công vụ 11:29). Hội Thánh phải là một cộng đồng nơi sự chia sẻ và hỗ trợ lẫn nhau là hiện thực, giảm nhẹ những tác động tiêu cực của bất kỳ hệ thống kinh tế nào.

V. Kết Luận: Sống Như Những Quản Gia Trung Tín

Kinh Thánh không ủng hộ cũng không lên án chủ nghĩa tư bản với tư cách một hệ thống. Thay vào đó, Kinh Thánh đưa ra một bộ nguyên tắc đạo đức vượt trên mọi hệ thống kinh tế. Nó xác nhận giá trị của lao động, sự sáng tạo, quyền tư hữu và tự do cá nhân. Đồng thời, nó cảnh báo nghiêm khắc chống lại lòng tham, chủ nghĩa cá nhân cực đoan, sự bất công và việc biến của cải thành thần tượng.

Lời kêu gọi dành cho chúng ta là trở thành những quản gia trung tín và khôn ngoan của ân tứ Chúa ban trong bối cảnh chúng ta đang sống. Hãy tham gia vào nền kinh tế với tinh thần trách nhiệm, liêm chính và lòng nhân từ. Hãy sử dụng của cải, tài năng và cơ hội mà hệ thống này mang lại không phải chỉ để tích lũy cho bản thân, nhưng để phục vụ Chúa và phục vụ người lân cận. Cuối cùng, hãy luôn nhớ rằng: "Người nào được cả thiên hạ mà mất linh hồn mình, thì có ích gì?" (Mác 8:36). Sự giàu có thật sự và bền vững chỉ được tìm thấy trong mối quan hệ với Đấng Christ, Đấng mà vì chúng ta đã trở nên nghèo, hầu cho bởi sự nghèo của Ngài, chúng ta được trở nên giàu có (2 Cô-rinh-tô 8:9).