Chủ nghĩa hiện sinh là gì?

Trong một thế giới ngày càng phức tạp và nhiều biến động, con người thường đối diện với những câu hỏi sâu sắc về bản chất tồn tại, ý nghĩa cuộc sống, sự tự do, trách nhiệm và nỗi cô đơn hiện sinh. Chủ nghĩa hiện sinh (Existentialism) nổi lên như một trào lưu tư tưởng lớn, trực tiếp đối mặt với những vấn đề này. Đối với một Cơ Đốc nhân, việc hiểu biết về chủ nghĩa hiện sinh không chỉ là kiến thức triết học, mà còn là cơ hội để đối chiếu, đối thoại và khẳng định niềm hy vọng độc nhất vô nhị mà chúng ta có trong Đấng Christ. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá chủ nghĩa hiện sinh dưới lăng kính Kinh Thánh, tìm kiếm sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời giữa những câu hỏi lớn của nhân loại.

Chủ nghĩa hiện sinh, về cốt lõi, nhấn mạnh rằng "sự tồn tại có trước bản chất" (existence precedes essence). Điều này có nghĩa con người không được sinh ra với một mục đích hay bản chất định sẵn. Họ tồn tại trước, và thông qua các lựa chọn, hành động và trải nghiệm tự do của mình, họ tự định hình nên bản chất (con người thật) của chính mình. Từ nguyên tắc nền tảng này, một số chủ đề trung tâm của chủ nghĩa hiện sinh bao gồm:

• Tự Do và Trách Nhiệm: Con người hoàn toàn tự do trong lựa chọn, và đi kèm với tự do đó là trách nhiệm nặng nề không thể chối bỏ đối với mọi hành động và hệ quả của chúng.
• Sự Vô Nghĩa/Hư Không (Absurdity): Nhận thức về việc thế giới vốn không có ý nghĩa có sẵn, và việc con người đi tìm ý nghĩa là một nỗ lực đối đầu với sự vô nghĩa đó.
• Lo Âu Hiện Sinh (Angst/Dread): Cảm giác choáng ngợp trước sự tự do vô hạn và trách nhiệm vô bờ, cùng với nhận thức về cái chết và sự hư không.
• Tính Chân Thật (Authenticity): Sống một cách chân thực, chấp nhận tự do và trách nhiệm của mình, thay vì chạy trốn vào những khuôn mẫu, quy ước xã hội ("sống theo đám đông").

Chủ nghĩa hiện sinh không đồng nhất. Có thể phân biệt hai nhánh chính:

1. Chủ Nghĩa Hiện Sinh Hữu Thần (Theistic Existentialism): Tiên phong bởi Søren Kierkegaard (1813-1855), một triết gia/Cơ Đốc nhân người Đan Mạch. Kierkegaard đồng ý với sự lo âu, tuyệt vọng và sự cần thiết của một "bước nhảy đức tin" (leap of faith). Tuy nhiên, ông hướng con người đến Đức Chúa Trời. Ông cho rằng tuyệt vọng là "căn bệnh chí tử", và chỉ có mối quan hệ cá nhân với Đấng Tạo Hóa mới chữa lành được. Sự chân thật, với Kierkegaard, là sống trước mặt Đức Chúa Trời.

2. Chủ Nghĩa Hiện Sinh Vô Thần (Atheistic Existentialism): Đại diện bởi Jean-Paul Sartre, Albert Camus, và Friedrich Nietzsche. Họ khẳng định không có Đức Chúa Trời, do đó con người hoàn toàn cô độc và phải tự mình tạo ra ý nghĩa trong một vũ trụ thờ ơ, vô nghĩa. Nietzsche tuyên bố "Thượng Đế đã chết", và con người phải vượt lên chính mình để trở thành "Siêu nhân" (Übermensch). Camus thì hình dung con người như Sisyphus, lặp đi lặp lại một công việc vô nghĩa, và sự nổi loạn (rebellion) chính là cách để tuyên bố phẩm giá của mình.

Kinh Thánh không phải là một cuốn sách triết học hiện sinh, nhưng nó trả lời một cách thâm sâu và quyết định cho mọi vấn đề hiện sinh mà con người đặt ra.

Chủ nghĩa hiện sinh vô thần khẳng định sự vô nghĩa nội tại của cuộc sống. Sách Truyền đạo trong Cựu Ước dường như cũng đồng cảm với cảm giác này: "Hư không của sự hư không, thảy đều hư không" (Truyền Đạo 1:2). Tác giả, thường được cho là Vua Sa-lô-môn, đã khám phá mọi thú vui, sự khôn ngoan, và công lao dưới mặt trời, và kết luận tất cả đều là "hư không, theo luồng gió thổi" (theo tiếng Hê-bơ-rơ: הֲבֵל הֲבָלִים - *hevel havalim*, "hơi thở của những hơi thở", ám chỉ sự phù du, vô định).

Tuy nhiên, điểm khác biệt căn bản nằm ở lời kết luận. Trong khi triết học hiện sinh vô thần kết thúc ở sự chấp nhận hoặc nổi loạn trong hư không, thì Truyền Đạo dẫn chúng ta đến một kết luận đầy hy vọng: "Khá kính sợ Đức Chúa Trời và giữ các điều răn Ngài; ấy là trọn phận sự của người" (Truyền Đạo 12:13). Ý nghĩa không được tìm thấy "dưới mặt trời" (trong thế giới vật chất và nỗ lực con người), mà được tìm thấy trong mối tương giao với Đấng Tạo Hóa. Chúa Giê-xu xác nhận điều này: "Ta đã đến, hầu cho chiên được sự sống, và được sự sống dư dật" (Giăng 10:10). Sự sống "dư dật" (περισσός - *perissos*, thặng dư, vượt trội) chính là câu trả lời của Đức Chúa Trời cho sự hư không.

Chủ nghĩa hiện sinh đề cao tự do tuyệt đối. Kinh Thánh cũng nói về tự do, nhưng trong một khuôn khổ có định nghĩa rõ ràng. Con người được tạo dựng có ý chí tự do, thể hiện qua việc A-đam và Ê-va có thể lựa chọn vâng lời hay không vâng lời (Sáng Thế Ký 2:16-17). Tuy nhiên, sự sa ngã đã đem tội lỗi vào thế gian, và tội lỗi đã trói buộc tự do thật của con người. Chúa Giê-xu phán: "Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, ai phạm tội lỗi là tôi mọi của tội lỗi" (Giăng 8:34). Tự do thật sự, theo Kinh Thánh, không phải là tự do làm bất cứ điều gì, mà là tự do không phải làm điều tội lỗi và tự do để sống theo ý muốn tốt lành của Đức Chúa Trời. "Ấy vậy, nếu Con buông tha các ngươi, các ngươi sẽ thật được tự do" (Giăng 8:36).

Về trách nhiệm, Kinh Thánh hoàn toàn đồng ý: "Vì mỗi người trong chúng ta sẽ khai trình việc mình với Đức Chúa Trời" (Rô-ma 14:12). Mỗi người chịu trách nhiệm về những lựa chọn và đời sống của mình trước mặt Đấng Tạo Hóa. Đây là trách nhiệm tối thượng.

Lo âu hiện sinh (Angst) về sự vô nghĩa và cái chết là chủ đề trung tâm. Kinh Thánh thừa nhận nỗi sợ hãi và sự tuyệt vọng của con người. Chúa Giê-xu từng trải qua cơn hấp hối đến đổ mồ hôi như huyết (Lu-ca 22:44). Tuy nhiên, Chúa Giê-xu đã chiến thắng nguồn gốc sâu xa nhất của mọi nỗi sợ: tội lỗi và sự chết. Sự phục sinh của Ngài là lời đáp trả quyết định. Phao-lô reo lên: "Hỡi sự chết, sự thắng của mầy ở đâu? Hỡi sự chết, cái nọc của mầy ở đâu?... Tạ ơn Đức Chúa Trời đã cho chúng ta sự thắng, nhờ Đức Chúa Jêsus Christ, Chúa chúng ta!" (1 Cô-rinh-tô 15:55, 57). Sự đảm bảo về sự sống đời đời thay đổi hoàn toàn cách nhìn về cái chết, từ một hư không tuyệt đối thành một "cửa ngõ" về nhà.

Chủ nghĩa hiện sinh kêu gọi sống chân thật. Kinh Thánh kêu gọi sống trong sự thật và chân thật trước mặt Đức Chúa Trời. Vua Đa-vít cầu nguyện: "Hỡi Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi... Xin dắt tôi trong con đường đời đời" (Thi Thiên 139:23-24). Sự chân thật Cơ Đốc không phải là tự định nghĩa mình theo ý mình, mà là nhận biết mình là ai trong Đấng Christ: một tạo vật được dựng nên trong hình ảnh Đức Chúa Trời, bị hư hoại bởi tội lỗi, nhưng được cứu chuộc và tái tạo bởi ân điển. Chúng ta sống chân thật khi sống phù hợp với danh tính mới đó. "Vậy nếu ai ở trong Đấng Christ, thì nấy là người dựng nên mới; những sự cũ đã qua đi, nầy mọi sự đều trở nên mới" (2 Cô-rinh-tô 5:17).

Hiểu về chủ nghĩa hiện sinh giúp chúng ta đồng cảm hơn với những người xung quanh đang vật lộn với những câu hỏi về ý nghĩa, và trang bị để sống đức tin một cách chủ động và thuyết phục.

1. Đối Diện Với Những Câu Hỏi Lớn Bằng Sự Thật Của Lời Chúa: Khi cảm nhận sự hư không hay lo âu, thay vì chìm đắm trong đó, hãy chủ động đem những cảm xúc đó ra trước mặt Chúa và đối chiếu với lẽ thật Kinh Thánh. Hãy như Đa-vít, thành thật với Chúa về nỗi sợ, rồi nhắc lòng mình nhớ về sự thành tín của Ngài (Thi Thiên 42:5, 11).
2. Sống Có Mục Đích Trong Đấng Christ: Chúng ta không phải tự tạo ra ý nghĩa. Chúng ta khám phá và sống theo ý nghĩa mà Đức Chúa Trời đã đặt để: yêu Chúa, yêu người, làm môn đồ, và rao truyền Phúc Âm (Ma-thi-ơ 22:37-39; 28:19-20). Mỗi công việc nhỏ nhất, khi được làm "như làm cho Chúa" (Cô-lô-se 3:23), đều mang ý nghĩa vĩnh cửu.
3. Thể Hiện Tự Do Thật và Trách Nhiệm: Sử dụng sự tự do Chúa ban không phải để thỏa mãn xác thịt, mà để phục vụ và yêu thương (Ga-la-ti 5:13). Sống có trách nhiệm với thời gian, tài năng, và nguồn lực Chúa giao, biết rằng một ngày mình sẽ khai trình.
4. Làm Chứng Cho Người Tìm Kiếm: Nhiều người trẻ hôm nay là những "người hiện sinh" thực tế. Họ cảm thấy hư không, cô đơn và tìm kiếm. Thay vì lên án, chúng ta có thể đồng cảm với những câu hỏi của họ, và rồi chỉ cho họ thấy rằng Chúa Giê-xu chính là Câu Trả Lời cho mọi khát khao sâu thẳm nhất của lòng người.
5. Nuôi Dưỡng Đời Sống Chân Thật Trong Cộng Đồng: Sống chân thật không có nghĩa là cô độc. Hãy tìm kiếm và xây dựng những mối thông công trong Hội Thánh nơi chúng ta có thể thành thật về những yếu đuối, đấu tranh, và cùng nhau lớn lên trong đức tin (Ga-la-ti 6:2).

Chủ nghĩa hiện sinh, đặc biệt là nhánh vô thần, vẽ nên một bức tranh ảm đạm về con người cô độc, ném vào một vũ trụ thờ ơ, phải tự mình tạo dựng ý nghĩa trước bờ vực của sự hư không và cái chết. Trong khi đó, Phúc Âm của Chúa Giê-xu Christ công bố một thực tại hoàn toàn khác. Chúng ta không phải là sản phẩm của sự ngẫu nhiên, mà là tác phẩm được dựng nên một cách kỳ diệu bởi Đức Chúa Trời yêu thương (Thi Thiên 139:14). Chúng ta không cô đơn; Chúa phán: "Ta sẽ chẳng lìa ngươi, chẳng bỏ ngươi đâu" (Hê-bơ-rơ 13:5). Cái chết không phải là hồi kết; nó đã bị chinh phục bởi sự phục sinh của Con Đức Chúa Trời. Và ý nghĩa không phải thứ chúng ta phải vật lộn để sáng tạo, nhưng là một món quà được bày tỏ và ban cho khi chúng ta biết Chúa và được biết bởi Ngài.

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta có thể đón nhận những câu hỏi nghiêm túc của chủ nghĩa hiện sinh, nhưng chúng ta không dừng lại ở đó. Chúng ta đi xa hơn, đến tận nguồn cội của mọi câu trả lời: Chúa Giê-xu Christ, là Đường, là Lẽ Thật, và là Sự Sống (Giăng 14:6). Trong Ngài, mọi câu hỏi hiện sinh tìm thấy sự giải đáp trọn vẹn và hy vọng vĩnh cửu.