Chủ Nghĩa Tiền Thiên Một Phần và Tính Hợp Kinh Thánh
Trong thế giới giải kinh về các lời tiên tri và thời kỳ cuối cùng, có ba trường phái chính thường được nhắc đến: Chủ nghĩa Tương Lai (Futurism), Chủ nghĩa Tiền Thiên Toàn Phần (Full Preterism), và Chủ nghĩa Tiền Thiên Một Phần (Partial Preterism). Trong khi hai quan điểm đầu thường tạo ra những cuộc tranh luận sôi nổi, thì quan điểm thứ ba – Chủ nghĩa Tiền Thiên Một Phần – lại đưa ra một lăng kính giải kinh đáng suy ngẫm, đòi hỏi chúng ta phải nghiên cứu Kinh Thánh cách cẩn thận. Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu nền tảng, luận điểm và tính hợp Kinh Thánh của chủ nghĩa tiền thiên một phần, dựa trên sự phân tích trực tiếp từ Lời Đức Chúa Trời.
Từ "preterism" bắt nguồn từ tiếng Latinh "praeter", có nghĩa là "đã qua". Do đó, chủ nghĩa tiền thiên nhìn nhận nhiều (hoặc tất cả) các lời tiên tri trong Kinh Thánh, đặc biệt là những lời liên quan đến "ngày sau rốt", đã được ứng nghiệm trong quá khứ, chủ yếu xoay quanh các sự kiện của thế kỷ thứ nhất Công Nguyên, đỉnh điểm là sự hủy phá thành Giê-ru-sa-lem và đền thờ bởi người La Mã vào năm 70 SCN.
- Tiền Thiên Toàn Phần (Full Preterism): Tin rằng tất cả lời tiên tri trong Kinh Thánh, kể cả sự tái lâm của Chúa Giê-xu, sự phục sinh thân thể, và sự phán xét cuối cùng, đều đã xảy ra một cách thiêng liêng vào năm 70 SCN. Quan điểm này gặp phải nhiều chỉ trích nghiêm trọng vì dường như phủ nhận niềm hy vọng tương lai rõ ràng của Hội Thánh (Công vụ 1:11; 1 Cô-rinh-tô 15:52; 1 Tê-sa-lô-ni-ca 4:16-17).
- Tiền Thiên Một Phần (Partial Preterism): Tin rằng phần lớn các lời tiên tri trong Tân Ước – đặc biệt trong Ma-thi-ơ 24, Mác 13, Lu-ca 21, và sách Khải Huyền – đã được ứng nghiệm trong thế kỷ thứ nhất, nhưng vẫn công nhận một số lời tiên tri quan trọng vẫn đang chờ ứng nghiệm trong tương lai, như: sự tái lâm hữu hình của Chúa Giê-xu, sự phục sinh thân thể, sự phán xét chung cuộc, và trời mới đất mới.
Vậy, quan điểm "một phần" này có cơ sở Kinh Thánh không? Chúng ta hãy cùng kiểm chứng.
Những người ủng hộ chủ nghĩa tiền thiên một phần chỉ ra rằng chính Chúa Giê-xu và các sứ đồ thường sử dụng ngôn ngữ "ngày sau rốt" để nói về những biến cố sắp xảy ra đối với thế hệ của họ.
1. Bài Giảng Trên Núi Ô-li-ve (Ma-thi-ơ 24, Mác 13, Lu-ca 21): Đây là phân đoạn then chốt. Khi các môn đồ hỏi về dấu chỉ sự tái lâm của Chúa và "tận thế" (tiếng Hy Lạp: συντέλεια αἰῶνος/sunteleia aiōnos, thường chỉ "sự chấm dứt của thời đại"), Chúa Giê-xu đã mô tả một loạt các sự kiện kinh hoàng. Điểm mấu chốt nằm ở câu kết luận của Ngài: "Quả thật, ta nói cùng các ngươi, dòng dõi nầy chẳng qua trước khi mọi điều kia chưa xảy đến" (Ma-thi-ơ 24:34). Từ "dòng dõi" (tiếng Hy Lạp: γενεὰ/genea) ở đây rõ ràng chỉ thế hệ đương thời với Chúa Giê-xu. Ngài đang bảo đảm rằng những sự kiện Ngài mô tả – bao gồm sự hoang vu gớm ghê (c.15), cơn đại nạn (c.21), và các dấu lạ trên trời (c.29) – sẽ xảy ra trong vòng một thế hệ. Lịch sử cho thấy thành Giê-ru-sa-lem và đền thờ bị hủy diệt hoàn toàn năm 70 SCN, ứng nghiệm lời tiên tri kinh khiếp này.
2. Lời Tuyên Bố Long Trọng Trước Thầy Cả Thượng Phẩm: Khi bị xét hỏi, Chúa Giê-xu phán: "Song rồi sẽ thấy Con người ngồi bên hữu quyền phép Đức Chúa Trời, và ngự giữa đám mây trên trời mà đến" (Mác 14:62). Thầy cả thượng phẩm liền xé áo mình và kết tội Chúa nói phạm thượng. Điều thú vị là trong sách Đa-ni-ên 7:13-14, "Con người" đến với Đấng Thượng Cổ để nhận lấy vương quyền. Trong khung cảnh tiền thiên, sự "đến" này không phải là sự tái lâm xuống đất, mà là sự Chúa Giê-xu thăng thiên để được tôn cao và nhận lấy thẩm quyền phán xét từ Cha, và thẩm quyền đó được thi hành qua sự phán xét của Đức Chúa Trời trên hệ thống Do Thái giáo chối bỏ Đấng Mê-si-a vào năm 70 SCN. Điều này phù hợp với lời Chúa phán trong Ma-thi-ơ 26:64: "song từ rày về sau, các ngươi sẽ thấy Con người ngồi bên hữu quyền phép Đức Chúa Trời, và ngự trên mây trời mà đến".
3. Các Thư Tín Của Sứ Đồ: Các tác giả Tân Ước liên tục nói với độc giả thế kỷ thứ nhất rằng họ đang sống trong "kỳ sau rốt" (Công vụ 2:17; Hê-bơ-rơ 1:2), và sự phán xét đang đến gần. Gia-cơ khuyên các tín hữu: "Hãy nhịn nhục cho đến kỳ Chúa đến... kỳ Chúa đến gần rồi" (Gia-cơ 5:7-8). Phao-lô khẳng định "thời kỳ hiện tại là khốn khó" (1 Cô-rinh-tô 7:26) và "hình bóng các việc đó rồi qua đi" (c.31). Đặc biệt, trong 1 Tê-sa-lô-ni-ca 2:14-16, Phao-lô nói về sự thịnh nộ của Đức Chúa Trời đã "tràn đầy" trên những người chống đối, ngụ ý một sự phán xét sắp xảy ra.
Sách Khải Huyền là trận địa chính của cuộc tranh luận. Các nhà tiền thiên một phần tin rằng sách này chủ yếu là một bức thư mặc khải (apocalypse) cho bảy Hội Thánh đang bị bách hại dưới tay La Mã (đặc biệt là dưới thời Nero và Domitian).
- Con Thú và Con Số 666: Hình ảnh "con thú" (Khải Huyền 13) thường được hiểu là Đế quốc La Mã và các hoàng đế tự xưng mình là thần. Số 666 (Khải Huyền 13:18) có thể là mã số học (gematria) ám chỉ một hoàng đế La Mã cụ thể (như Nero Caesar). Điều này mang ý nghĩa trực tiếp và khích lệ cho các tín hữu thế kỷ thứ nhất đang đối mặt với sự bách hại đòi hỏi thờ lạy Caesar.
- Thành Ba-by-lôn Lớn: Trong bối cảnh Cựu Ước, Ba-by-lôn là kẻ thù hủy diệt Giê-ru-sa-lem và đền thờ. Trong Tân Ước, "Ba-by-lôn" thường là hình ảnh ẩn dụ cho hệ thống thế gian chống nghịch lại Đức Chúa Trời và Hội Thánh Ngài (1 Phi-e-rơ 5:13). Với các nhà tiền thiên, "Ba-by-lôn" trong Khải Huyền 17-18 chủ yếu ám chỉ Giê-ru-sa-lem phản bội, trở thành kẻ thù thuộc linh, đã giết các tiên tri và đóng đinh Chúa Giê-xu (xem Ma-thi-ơ 23:29-38), hoặc là hệ thống đế quốc La Mã đang bách hại Hội Thánh. Sự sụp đổ của nó được công bố như một sự giải cứu vĩ đại cho các tín hữu.
- Ngàn Năm Bình An (Khải Huyền 20): Đây là một trong những điểm phân biệt giữa "tiền thiên một phần" và "toàn phần". Các nhà tiền thiên một phần thường xem "ngàn năm" là một khoảng thời gian tượng trưng, bắt đầu từ sự thăng thiên của Chúa Giê-xu (hoặc từ sự sụp đổ của Giê-ru-sa-lem), trong đó Chúa Christ đang cai trị từ thiên đàng và Hội Thánh (các linh hồn đã được phục sinh về mặt thuộc linh) đồng trị với Ngài. Điều này không phủ nhận sự phục sinh thân thể tương lai ở các câu 11-15.
Chủ nghĩa tiền thiên một phần không phủ nhận những lời hứa tương lai quan trọng của Kinh Thánh. Họ tin rằng các sự kiện năm 70 SCN là "ngày của Chúa" trong ý nghĩa phán xét mang tính lịch sử, như một kiểu mẫu và sự bảo đảm cho "Ngày của Chúa" cuối cùng. Dưới đây là những điều họ tin vẫn đang chờ ứng nghiệm:
- Sự Tái Lâm Hữu Hình, Vinh Hiển của Chúa Giê-xu Christ: "Lại còn có lời chứng rằng: Ngài đã được cất lên trời, ngự bên hữu Đức Chúa Trời; thiên sứ cùng quyền thế đều phục Ngài. Vậy, sau khi Chúa đã phán cùng môn đồ, thì Ngài được đem lên trời, ngồi bên hữu Đức Chúa Trời" (Mác 16:19). Các thiên sứ công bố: "Hỡi người Ga-li-lê, sao các ngươi đứng ngóng lên trời làm chi? Giê-xu nầy đã được cất lên trời khỏi giữa các ngươi, cũng sẽ trở lại như cách các ngươi đã thấy Ngài lên trời vậy" (Công vụ 1:11). Sự trở lại này là hữu hình, cá nhân và vinh hiển.
- Sự Phục Sinh Thân Thể của Người Chết: "Nầy là sự mầu nhiệm tôi tỏ cho anh em: Chúng ta không ngủ hết, nhưng hết thảy đều sẽ biến hóa, trong giây phút, trong nháy mắt, lúc tiếng kèn chót; vì kèn sẽ thổi, kẻ chết đều sống lại được không hay hư nát, và chúng ta đều sẽ biến hóa" (1 Cô-rinh-tô 15:51-52). Đây là niềm hy vọng thể xác cho mọi tín hữu.
- Sự Phán Xét Chung Cuộc Trước Tòa Lớn và Trắng: "Theo như đã định cho loài người phải chết một lần, rồi chịu phán xét" (Hê-bơ-rơ 9:27). "Tôi lại thấy một tòa lớn và trắng, cùng Đấng ngồi ở trên; trước mặt Ngài trời đất đều trốn hết, chẳng còn nơi nào cho nữa. Tôi thấy những kẻ chết, cả lớn và nhỏ, đứng trước tòa, và các sách thì mở ra..." (Khải Huyền 20:11-12).
- Trời Mới Đất Mới: "Đoạn, tôi thấy trời mới và đất mới... Tôi cũng nghe một tiếng lớn từ nơi ngai mà đến, nói rằng: Kìa, đền tạm của Đức Chúa Trời ở giữa loài người! Ngài sẽ ở với chúng, và chúng sẽ làm dân Ngài; còn chính Đức Chúa Trời sẽ ở với chúng" (Khải Huyền 21:1-3).
Việc nghiên cứu chủ nghĩa tiền thiên một phần không chỉ là một bài tập giải kinh, mà còn mang lại những bài học thuộc linh sâu sắc:
1. Tính Khẩn Trương Của Sự Vâng Phục: Khi nhận ra rằng nhiều lời cảnh báo nghiêm trọng của Chúa Giê-xu đã được ứng nghiệm cách chính xác trong lịch sử, chúng ta càng phải nghiêm túc với mọi lời dạy của Ngài. Lời Ngài là chân thật và đáng tin cậy. Nếu những lời tiên tri về sự phán xét đã thành hiện thực đối với thế hệ ấy, thì chúng ta càng phải vâng giữ những mệnh lệnh về tình yêu thương, sự thánh khiết và sự rao truyền Phúc Âm.
2. Sự An Tâm Trong Chủ Quyền Của Đức Chúa Trời: Các biến cố năm 70 SCN cho thấy Đức Chúa Trời hoàn toàn làm chủ lịch sử. Ngài phán xét sự bất trung, bảo vệ dân sự Ngài, và thành tín với lời hứa. Điều này khích lệ chúng ta tin cậy Ngài giữa những hỗn loạn của thế giới hôm nay. Chúa vẫn đang ngự trên ngai và cầm quyền.
3. Tập Trung Vào Sứ Mệnh Đúng Đắn: Nếu phần lớn sách Khải Huyền nói về cuộc xung đột giữa Hội Thánh thế kỷ thứ nhất với thế lực đế quốc thờ lạy tà thần, thì nó nhắc nhở chúng ta rằng Hội Thánh luôn được gọi để trung thành với Christ là Vua, chứ không với bất kỳ hệ tư tưởng hay quyền lực trần gian nào. Sứ mệnh của chúng ta là làm chứng về Vương Quốc Đức Chúa Trời.
4. Nuôi Dưỡng Niềm Hy Vọng Cánh Chung Đích Thực: Chủ nghĩa tiền thiên một phần giúp chúng ta tránh việc liên tục gán ghép mỗi biến cố thời sự vào lời tiên tri, thay vào đó, tập trung vào niềm hy vọng vĩnh cửu: sự trở lại của Chúa Giê-xu, sự phục sinh thân thể, và sự hiện diện đời đời với Đức Chúa Trời. Niềm hy vọng này vững chắc và không bị lung lay bởi các diễn biến chính trị.
Chủ nghĩa tiền thiên một phần cung cấp một khung giải kinh nghiêm túc, buộc chúng ta phải đọc Kinh Thánh, đặc biệt là các lời tiên tri, trong bối cảnh lịch sử và văn hóa nguyên thủy của nó. Nó nhấn mạnh rằng lời tiên tri của Chúa Giê-xu về sự phán xét trên Giê-ru-sa-lem đã được ứng nghiệm cách đáng kinh ngạc và nghiêm túc, khẳng định tính xác thực và thẩm quyền của Ngài. Quan điểm này không làm giảm đi niềm hy vọng cánh chung, mà thay vào đó, đặt nền tảng cho niềm hy vọng đó trên sự thành tín lịch sử của Đức Chúa Trời.
Dù bạn có đồng ý hoàn toàn với lập trường này hay không, việc nghiên cứu nó thách thức chúng ta giải nghĩa Kinh Thánh cách cẩn thận, tránh những suy diễn chủ quan, và luôn tôn cao Chúa Giê-xu Christ là trung tâm của mọi lịch sử và lời tiên tri. Cuối cùng, điều quan trọng nhất không phải là chúng ta xếp mình vào trường phái giải kinh nào, mà là chúng ta có sống trong sự tỉnh thức, trung tín và hy vọng như những người đang chờ đợi Chủ mình trở lại hay không. "Kìa, Ta đến mau chóng. Phước cho kẻ nào giữ các lời tiên tri của sách nầy!" (Khải Huyền 22:7).
Bài viết này được xây dựng dựa trên sự nghiên cứu Kinh Thánh với lòng tôn trọng các quan điểm khác nhau trong vòng Cơ Đốc giáo chính thống. Mục đích là để khích lệ sự suy ngẫm và học hỏi Lời Chúa cách sâu sắc hơn.