Một Cơ Đốc nhân nên có suy nghĩ như thế nào về luận lý học?

Trong hành trình đức tin, mối quan hệ giữa đức tin và lý trí thường là một chủ đề phức tạp. Một số người cho rằng đức tin thuộc lãnh vực siêu nhiên, vượt trên mọi lý luận, trong khi những người khác lại tìm cách bảo vệ đức tin bằng các công cụ trí tuệ. Vậy, với tư cách là một Cơ Đốc nhân, chúng ta nên có suy nghĩ như thế nào về luận lý học - môn học về các nguyên tắc của lý trí và lập luận chính xác? Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát quan điểm Kinh Thánh về lý trí, sự khôn ngoan, và chỗ đứng của tư duy phê phán trong đời sống người tin Chúa.

Trước hết, chúng ta phải khẳng định nền tảng: Đức Chúa Trời là nguồn gốc của mọi lý lẽ và lẽ thật. Sách Châm Ngôn khởi đầu bằng lời mời gọi tiếp nhận sự khôn ngoan và lời khuyên dạy: "Ấy vì ngươi phải nhận biết sự khôn ngoan và sự khuyên dạy, hiểu biết các lời thông sáng" (Châm Ngôn 1:2). Từ "hiểu biết" trong tiếng Hê-bơ-rơ là biyn (בִּין), mang ý nghĩa phân biệt, thông hiểu, và suy xét – những hoạt động cốt lõi của tư duy logic.

Phúc Âm Giăng giới thiệu Chúa Giê-xu Christ là Ngôi Lời (Logos - Λόγος): "Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời" (Giăng 1:1). Khái niệm Logos trong văn hóa Hy Lạp không chỉ đơn thuần là "lời nói", mà còn hàm chứa ý niệm về lý tính trật tự, nguyên lý thần thánh điều hành vũ trụ, và sự biểu đạt lý trí. Khi khẳng định Chúa Giê-xu là Logos, Kinh Thánh tuyên bố rằng nơi Ngài, mọi lẽ thật, trật tự, và khả năng hiểu biết của con người đều tìm thấy nguồn cội và sự viên mãn. Do đó, luận lý học, với tư cách là công cụ khám phá trật tự và chân lý, thực chất là nghiên cứu về cách thức tư duy của Đấng Tạo Hóa được phản ánh trong tâm trí con người được tạo dựng theo hình ảnh Ngài (Sáng Thế Ký 1:27).

Một ngộ nhận phổ biến là đức tin Cơ Đốc giáo mù quáng và chống lại lý trí. Tuy nhiên, Kinh Thánh vẽ nên một bức tranh hoàn toàn khác. Chúa Giê-xu thường dùng những lập luận logic sắc bén để đối đáp với các thầy thông giáo và người Pha-ri-si. Ngài đặt những câu hỏi buộc họ phải suy nghĩ và đưa ra kết luận dựa trên tiền đề của chính họ (xem Ma-thi-ơ 21:23-27; 22:41-46).

Sứ đồ Phao-lô, một bậc thầy về lý luận, đã sử dụng phương pháp biện giải (dialegomai - διαλέγομαι, có nghĩa đối thoại, tranh luận, lý luận) khi rao giảng. Tại thành A-thên, ông "...cãi lẽ trong nhà hội với người Giu-đa và người mới theo đạo Giu-đa, và mỗi ngày trong chợ, với những người mình gặp đó" (Công Vụ 17:17). Bài giảng trên đồi A-rê-ô-ba (Công Vụ 17:22-31) của ông là một kiểu mẫu về việc sử dụng lập luận logic, bắt đầu từ quan sát văn hóa (bàn thờ thờ "chưa biết"), đến lập luận về bản chất của Đấng Tạo Hóa, và kết thúc bằng lời kêu gọi ăn năn dựa trên sự kiện lịch sử về sự sống lại của Đấng Christ.

Chính Chúa phán: "Hãy hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn, hết sức mà kính mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi" (Mác 12:30). Yêu Chúa bằng "trí khôn" (dianoia - διάνοια, tâm trí, sự hiểu biết, tư tưởng) là một mệnh lệnh. Điều này bao hàm việc dâng lên Chúa khả năng tư duy, phân tích, và suy luận của chúng ta, sử dụng nó để hiểu biết Ngài và thế giới Ngài tạo dựng cách sâu sắc hơn.

Dù đề cao lý trí, Kinh Thánh cũng đưa ra những cảnh báo nghiêm túc. Sự khôn ngoan thế gian bị phân biệt rõ ràng với sự khôn ngoan đến từ trên. "Vì sự khôn ngoan đời nầy là sự điên dại trước mặt Đức Chúa Trời... Đức Chúa Trời đã chọn lấy sự điên dại của thế gian..." (1 Cô-rinh-tô 1:20, 27). Từ "khôn ngoan" ở đây (Hy Lạp: sophia - σοφία) chỉ về hệ thống triết lý tự tôn, dựa trên lý trí con người bị sa ngã mà loại bỏ Đức Chúa Trời. Đó là thứ luận lý bắt đầu với tiền đề sai lầm rằng con người là trung tâm và thước đo của mọi sự.

Hơn nữa, lý trí sa ngã có thể trở thành công cụ cho sự kiêu ngạo và chối bỏ đức tin. "Hãy giữ chặt lấy lời hằng sống của Đức Chúa Trời, là lời có thể gây dựng anh em..." (Công Vụ 20:32). Sự gây dựng ở đây đối lập với sự "tự cao" mà tri thức có thể đem lại (1 Cô-rinh-tô 8:1). Nguy hiểm nằm ở chỗ sử dụng luận lý để xây dựng những lâu đài tư tưởng phức tạp, thay vì khiêm nhường tiếp nhận Lẽ Thật mặc khải từ Đức Chúa Trời.

Chúa Giê-xu khen ngợi sự đơn sơ, trẻ thơ của đức tin (Ma-thi-ơ 18:3). Sự "đơn sơ" này không phải là ngu dốt hay ngây thơ, mà là một tấm lòng tin cậy, không hoài nghi, hướng về Chúa, khác với sự hoài nghi triết học luôn đòi hỏi chứng minh trước khi tin. Đức tin là bước đi vượt qua những gì mắt thấy và lý trí có thể nắm bắt trọn vẹn (2 Cô-rinh-tô 5:7; Hê-bơ-rơ 11:1).

Vậy, làm thế nào một Cơ Đốc nhân có thể nuôi dưỡng và sử dụng tư duy logic cách lành mạnh và thuộc linh?

1. Là Công Cụ Để Hiểu và Giải Nghĩa Kinh Thánh Chính Xác: Luận lý học giúp chúng ta tránh cách giải nghĩa Kinh Thánh tùy tiện, rời rạc. Các nguyên tắc như tính nhất quán, không mâu thuẫn, và suy luận dựa trên ngữ cảnh là thiết yếu. Khi Phao-lô lập luận về sự sống lại trong 1 Cô-rinh-tô 15, ông sử dụng logic: "Nếu Đấng Christ chẳng từ kẻ chết sống lại, thì sự giảng dạy của chúng tôi là trống không, đức tin anh em cũng trống không" (câu 14). Ông chỉ ra hệ quả logic nếu phủ nhận tiền đề then chốt.

2. Là Vũ Khí Để Bảo Vệ Đức Tin và Truyền Giáo: Phi-e-rơ khuyên: "Hãy thường thường sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em..." (1 Phi-e-rơ 3:15). Từ "trả lời" (apologia - ἀπολογία) có nghĩa là biện hộ, đưa ra lý lẽ bảo vệ. Điều này đòi hỏi khả năng tư duy rõ ràng, nhận diện ngụy biện, và trình bày chân lý cách thuyết phục, với lòng nhu mì và kính sợ.

3. Là Phương Tiện Phân Biệt Lẽ Thật và Sự Lừa Dối: Giăng cảnh báo: "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng..." (1 Giăng 4:1). "Thử" (dokimazō - δοκιμάζω) nghĩa là kiểm tra, thẩm định, phân tích. Chúng ta cần sử dụng khả năng phê phán, đối chiếu các giáo lý với tiêu chuẩn Kinh Thánh để nhận diện những giáo lý sai lầm (Ê-phê-sô 4:14).

4. Là Cách Thức Phụng Sự Chúa Trong Mọi Lĩnh Vực Đời Sống: Dù bạn là bác sĩ, kỹ sư, luật sư hay nghệ nhân, việc rèn luyện tư duy logic giúp bạn làm việc với sự ưu tú, trung thực và trật tự, phản ánh đặc tính của Đấng Tạo Hóa. "Mọi sự đều phải làm cho phải phép và theo thứ tự" (1 Cô-rinh-tô 14:40).

Là Cơ Đốc nhân, chúng ta không sợ hãi hay khinh thường luận lý học. Thay vào đó, chúng ta nhận biết nguồn gốc thần thánh của nó, cảnh giác với sự lạm dụng kiêu ngạo của nó, và cam kết sử dụng nó như một công cụ quý giá để phục vụ Chúa và yêu Ngài hết lòng, hết trí khôn.

Cuối cùng, mọi tư tưởng đều phải bị bắt phục dưới sự quản trị của Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 10:5). Điều này không có nghĩa là vứt bỏ lý trí, mà là đem mọi hệ thống lý luận, mọi ý tưởng, đặt dưới thẩm quyền của Lẽ Thật là Chúa Giê-xu, và đánh giá chúng dựa trên Lời Ngài. Chúng ta suy nghĩ, không phải để tự tôn, mà để tôn vinh Đấng ban cho chúng ta khả năng suy nghĩ. Chúng ta lý luận, không phải để chiến thắng trong tranh cãi, mà để dẫn dắt chính mình và người khác đến gần hơn với Đấng là nguồn cội của mọi Lý Lẽ - Chúa Giê-xu Christ, Logos của Đức Chúa Trời.

Hãy dâng lên Chúa cả tâm linh lẫn trí óc của bạn. Hãy là người tin Chúa sốt sắng trong đức tin, và cũng là người học trò chăm chỉ trong việc rèn luyện tư duy minh mẫn, để qua đó, danh Chúa được cả sáng trong mọi lãnh vực của đời sống.