Sách I Các vua

Sách I Các Vua (hay 1 Các Vua) là một phần quan trọng trong bộ sách Lịch Sử của Cựu Ước, tiếp nối câu chuyện từ sách II Sa-mu-ên. Đây không đơn thuần là biên niên sử về các triều đại, mà là một tác phẩm thần học sâu sắc, được viết dưới lăng kính của giao ước, trình bày cách Đức Giê-hô-va đối xử với dân Y-sơ-ra-ên và các vua của họ dựa trên sự trung tín hay bất trung với Ngài. Sách mở đầu với sự suy yếu của vua Đa-vít và kết thúc trong sự hỗn loạn của các vương quốc phân rẽ, nhưng xuyên suốt là tiếng nói của Đức Chúa Trời qua các tiên tri.

Sách I Các Vua có thể được chia thành ba phần chính:

• Phần 1 (Đoạn 1-11): Triều đại vua Sa-lô-môn. Từ sự nối ngôi đầy biến động đến thời kỳ cực thịnh về chính trị, kinh tế và đặc biệt là việc xây dựng Đền Thờ, rồi kết thúc trong sự suy đồi thuộc linh vì những người vợ ngoại bang và sự thờ hình tượng.
• Phần 2 (Đoạn 12-16): Sự chia cắt Vương quốc. Sự kiện Rô-bô-am, con trai Sa-lô-môn, phạm sai lầm chiến lược dẫn đến việc 10 chi phía Bắc tách ra thành Vương quốc Y-sơ-ra-ên (Israel) dưới sự lãnh đạo của Giê-rô-bô-am. Hai chi phía Nam còn lại trở thành Vương quốc Giu-đa (Judah). Phần này liệt kê các vua của cả hai vương quốc.
• Phần 3 (Đoạn 17-22): Chức vụ của Tiên tri Ê-li. Xuất hiện như một người bảo vệ cho giao ước chống lại sự thờ thần Ba-anh do vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên dẫn dắt tại Y-sơ-ra-ên.

Tác giả của sách không được nêu rõ, nhưng theo truyền thống Do Thái, các tiên tri như Giê-rê-mi hoặc một nhóm tiên tri đã biên soạn dựa trên các nguồn sử liệu như "sách sử ký của Sa-lô-môn" (I Các Vua 11:41) và "sách sử ký về các vua Giu-đa/Y-sơ-ra-ên".

Khi Đa-vít bước vào tuổi già, cuộc tranh giành ngôi vị nổ ra giữa các con trai. A-đô-ni-gia tự xưng vương, nhưng nhờ sự can thiệp kịp thời của Tiên tri Na-than và Bát-Sê-ba, Sa-lô-môn đã được xức dầu làm vua (I Các Vua 1:32-40). Đây là sự ứng nghiệm lời hứa của Đức Chúa Trời với Đa-vít (II Sa-mu-ên 7:12-16).

Đỉnh cao thuộc linh của Sa-lô-môn được thể hiện qua giấc mơ tại Ga-ba-ôn. Khi Đức Chúa Trời phán: "Hãy xin điều gì ngươi muốn ta ban cho ngươi" (I Các Vua 3:5), Sa-lô-môn đã cầu xin "sự khôn ngoan để đoán xét dân sự". Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ "khôn ngoan" ở đây là "chokmah" (חָכְמָה), chỉ sự thông sáng để áp dụng lẽ thật cách đúng đắn. Đức Chúa Trời hài lòng và ban cho ông sự khôn ngoan vô song cùng cả sự giàu có, vinh hiển (I Các Vua 3:10-13). Sự khôn ngoan ấy được minh chứng ngay qua vụ xử kiện của hai người đàn bà tranh một đứa con (I Các Vua 3:16-28).

Thành tựu vĩ đại nhất của Sa-lô-môn là xây dựng Đền Thờ tại Giê-ru-sa-lem. Chi tiết kiến trúc, vật liệu và nghi lễ cung hiến được mô tả tỉ mỉ (Đoạn 6-8). Khi Đền Thờ hoàn thành, vinh quang Đức Giê-hô-va ("Shekinah") giáng xuống đầy đền (I Các Vua 8:10-11). Trong lời cầu nguyện cung hiến đầy cảm động, Sa-lô-môn nhấn mạnh rằng Đền Thờ là nơi để danh Đức Chúa Trời ngự (câu 29) – từ "danh" ("shem" - שֵׁם) biểu thị sự hiện diện và uy quyền đại diện của Ngài. Ông cũng cầu xin sự tha thứ khi dân sự phạm tội và ăn năn (I Các Vua 8:46-50).

Tuy nhiên, ánh hào quang dần tắt. Sa-lô-môn "yêu mến nhiều người đàn bà ngoại bang" (I Các Vua 11:1), vi phạm rõ ràng điều răn của Đức Chúa Trời (Phục Truyền 17:17). Các bà vợ này "dụ người đi theo thần khác" (I Các Vua 11:4). Từ "dụ" trong nguyên văn ("natah" - נָטָה) có nghĩa là "kéo nghiêng, làm cho trẹo đi". Trái tim Sa-lô-môn đã bị kéo nghiêng khỏi Đức Chúa Trời. Hậu quả là Đức Chúa Trời tuyên bố sẽ phân rẽ vương quốc, nhưng vì cớ Đa-vít, Ngài sẽ chừa lại một chi phái cho con cháu Sa-lô-môn (I Các Vua 11:11-13). Bài học thảm khốc: sự khôn ngoan, của cải hay thành tựu tôn giáo không thể thay thế cho một tấm lòng trung tín thuộc về Đức Chúa Trời.

Sau khi Sa-lô-môn qua đời, con trai là Rô-bô-am lên nối ngôi. Dân chúng, dưới sự lãnh đạo của Giê-rô-bô-am, yêu cầu giảm nhẹ gánh nặng thuế khóa và lao dịch. Rô-bô-am khước từ lời khuyên khôn ngoan của các trưởng lão, nghe theo lời bọn trẻ, và trả lời một cách ngạo mạn: "Cha ta có sửa phạt các ngươi bằng roi, ta sẽ sửa phạt các ngươi bằng bọ cạp" (I Các Vua 12:11). Hành động này khiến 10 chi phía Bản ly khai. Đây là sự ứng nghiệm lời tiên tri của A-hi-gia (I Các Vua 11:29-31) và cũng là sự đoán phạt từ Đức Chúa Trời vì tội lỗi của Sa-lô-môn (I Các Vua 12:15).

Giê-rô-bôám, vị vua đầu tiên của Vương quốc Y-sơ-ra-ên, vì lo sợ dân chúng sẽ trở về Giê-ru-sa-lem thờ phượng, đã phạm một tội có hệ thống: lập hai tượng bò con vàng tại Bê-tên và Đan, lập ra những nơi cao, lập những thầy tế lễ từ trong dân thường, và tự đặt ra kỳ lễ (I Các Vua 12:26-33). Hành động này được sách gọi là "tội của Giê-rô-bô-am" – trong tiếng Hy Lạp bản LXX, cụm từ "hamartia Jeroboam" (ἁμαρτία Ἱεροβοάμ) trở thành thuật ngữ chỉ sự thờ hình tượng có hệ thống. Tội này trở thành thước đo cho tất cả các vua Y-sơ-ra-ên sau này: "họ đi trong con đường của Giê-rô-bô-am... và chẳng hề dứt bỏ" (I Các Vua 15:34).

Trong khi đó, các vua của Giu-đa được đánh giá dựa trên tiêu chuẩn: "người làm điều thiện trước mặt Đức Giê-hô-va, đi theo mọi đường lối của Đa-vít, là tổ phụ mình" (ví dụ: A-sa, I Các Vua 15:11). Sự tương phản này cho thấy trọng tâm thần học của sách: sự trung thành với giao ước Đa-vít và việc thờ phượng đúng đắn tại Giê-ru-sa-lem là then chốt.

Khi tội lỗi của Vương quốc Y-sơ-ra-ên đạt đến đỉnh điểm dưới thời vua A-háp và hoàng hậu Giê-sa-bên (người Si-đôn), Tiên tri Ê-li đột ngột xuất hiện. Tên ông "Ê-li" (אֵלִיָּהוּ - Eliyahu) có nghĩa là "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời của tôi" – đây chính là thông điệp trọng tâm của chức vụ ông.

Cuộc đối đầu tại núi Cạt-mên (I Các Vua 18) là cao trào kịch tính. Ê-li thách thức dân chúng: "Nếu Đức Giê-hô-va là Đức Chúa Trời, hãy theo Ngài; nếu Ba-anh là Đức Chúa Trời, hãy theo hắn!" (câu 21). Lời cầu nguyện của Ê-li thật đơn sơ nhưng đầy quyền năng: "Ôi Đức Giê-hô-va... ngày nay xin hãy nhận biết rằng Ngài là Đức Chúa Trời của Y-sơ-ra-ên... Xin nhậm lời tôi, hầu cho dân sự này nhìn biết rằng Giê-hô-va là Đức Chúa Trời" (câu 36-37). Khi lửa từ trời giáng xuống thiêu của lễ, dân chúng đã reo lên: "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời! Giê-hô-va là Đức Chúa Trời!" (câu 39). Đây là chiến thắng quyết định của giao ước chân thật trước tà thần.

Tuy nhiên, ngay sau chiến thắng vĩ đại, Ê-li lại rơi vào trạng thái trầm cảm và sợ hãi khi bị Giê-sa-bên đe dọa (I Các Vua 19:1-4). Tại núi Hô-rếp, Đức Chúa Trời không hiện ra trong gió bão, động đất hay lửa, mà trong "tiếng êm dịu nhỏ nhẹ" (câu 12). Tại đây, Ngài phục hồi Ê-li, xác nhận rằng vẫn còn bảy nghìn người chưa hề quì gối trước Ba-anh, và truyền lệnh xức dầu Ê-li-sê làm tiên tri kế vị. Bài học sâu sắc: ngay cả những đầy tớ vĩ đại nhất cũng có lúc yếu đuối, và Đức Chúa Trời vẫn hành động trong sự im lặng để nuôi dưỡng và tiếp tục chương trình của Ngài.

1. Sự Khôn Ngoan Thật Bắt Nguồn Từ Kính Sợ Đức Chúa Trời: Sa-lô-môn được ban sự khôn ngoan vì ông biết mình bất tài và cầu xin cho mục đích chính đáng (cai trị dân sự). Sự khôn ngoan thật (Chokmah) không phải là tri thức thuần túy, mà là khả năng sống và quyết định theo tiêu chuẩn của Đức Chúa Trời. Cơ đốc nhân ngày nay cần cầu xin sự khôn ngoan từ Đức Chúa Trời (Gia-cơ 1:5) cho mọi lĩnh vực đời sống.

2. Nguy Hiểm Của Sự Thỏa Hiệp: Sự sa ngã của Sa-lô-môn bắt đầu từ những mối liên hệ sai trái (vợ ngoại bang). "Tội của Giê-rô-bô-am" bắt nguồn từ nỗi sợ hãi chính trị và sự tiện lợi tôn giáo. Bài học cảnh tỉnh: sự thỏa hiệp nhỏ, dù với động cơ "thực tế" nào, cũng có thể dẫn đến sự bội đạo lớn. Cơ đốc nhân phải cảnh giác, giữ mình khỏi sự ô uế của thế gian (Gia-cơ 1:27).

3. Thờ Phượng Theo Lẽ Thật: Sự đối đầu Cạt-mên đặt ra câu hỏi căn bản: Chúng ta đang thờ phượng ai? Thờ phượng phải dựa trên Lời Chúa ("như đã chép"), tập trung vào Đấng Christ (Đền thờ là hình bóng về Ngài), và được thực hiện bằng tâm thần và lẽ thật (Giăng 4:24). Mọi hình thức "thờ bò con vàng" hiện đại – như thờ tiền bạc, danh vọng, ý thức hệ – đều phải bị loại bỏ.

4. Vai Trò Của Lời Tiên Tri (Lời Chúa) Trong Xã Hội: Các tiên tri như Na-than, A-hi-gia, và đặc biệt là Ê-li, dám đứng lên nói Lời Chúa trước quyền lực thế tục. Họ là "tai mắt" của Đức Chúa Trời giữa dân sự Ngài. Ngày nay, Hội Thánh được kêu gọi làm muối và ánh sáng, công bố lẽ thật và sự công bình của Đức Chúa Trời trong xã hội.

5. Sự Phục Hồi Từ Nơi Yếu Đuối: Câu chuyện của Ê-li tại núi Hô-rếp an ủi mỗi tín hữu. Sau những thành công hay thất bại, chúng ta có thể kiệt sức. Nhưng Đức Chúa Trời không từ bỏ chúng ta. Ngài nuôi dưỡng chúng ta (như thiên sứ mang bánh và nước cho Ê-li), phán với chúng ta trong sự yên tĩnh, và ban cho chúng ta một cộng đồng (như Ê-li-sê). Hãy tìm đến Ngài trong sự yên lặng.

Sách I Các Vua cho thấy tất cả các vua của loài người đều thất bại: Sa-lô-môn thiếu lòng trung tín, Giê-rô-bô-am dẫn dắt vào tội lỗi, ngay cả những vua tốt như A-sa hay Giô-sa-phát cũng có những sai sót. Lịch sử này chỉ ra rằng con người cần một vị Vua hoàn hảo. Điều này dẫn chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ.

Ngài là Đấng Khôn Ngoan lớn hơn Sa-lô-môn (Ma-thi-ơ 12:42). Ngài là Đền Thờ đích thực (Giăng 2:19-21), nơi mà sự hiện diện của Đức Chúa Trời ngự trọn vẹn. Ngài hoàn toàn vâng phục Chúa Cha, không hề thỏa hiệp với tội lỗi. Vương quốc của Ngài không bao giờ bị phân rẽ hay sụp đổ. Khi đọc I Các Vua, chúng ta không chỉ thấy bài học lịch sử mà còn thấy nhu cầu cấp thiết về Đấng Mê-si, là Chúa Giê-xu, Vua của muôn vua, Đấng cai trị chúng ta với sự khôn ngoan, công bình và ân điển trọn vẹn.

Ước mong mỗi chúng ta, như dân sự của Vua Giê-xu, sống một đời trung tín với giao ước mới trong huyết Ngài, xây dựng đời sống mình như đền thờ thiêng liêng cho Đức Chúa Trời, và can đảm làm chứng cho chân lý "Giê-hô-va là Đức Chúa Trời" giữa thế hệ mình.