Sách E-xơ-ra

Trong dòng chảy lịch sử cứu rỗi của Đức Chúa Trời, sách E-xơ-ra đứng như một tượng đài ghi lại sự thành tín của Ngài trong việc giữ lời hứa và phục hưng dân sự Ngài. Là một phần của bộ sách lịch sử sau thời kỳ lưu đày (cùng với Nê-hê-mi, E-xơ-tê), sách E-xơ-ra cung cấp cái nhìn sống động về sự trở về của dân Giu-đa từ chốn lưu đày Ba-by-lôn và những nỗ lực tái lập đời sống tôn giáo, văn hóa và cộng đồng xung quanh Lời của Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá bối cảnh, cấu trúc, các chủ đề thần học trọng tâm và những áp dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân ngày nay từ sách E-xơ-ra.

I. Bối Cảnh Lịchch Sử và Vị Trí Trong Kinh Thánh

Sách E-xơ-ra ghi lại sự kiện xảy ra sau 70 năm lưu đày mà tiên tri Giê-rê-mi đã báo trước (Giê-rê-mi 25:11-12; 29:10). Sự sụp đổ của đế chế Ba-by-lôn vào tay Si-ru (Cyrus) người Phe-rơ-sơ năm 539 TCN đã mở ra một kỷ nguyên mới. Đức Chúa Trời, với chủ quyền tuyệt đối, đã cảm động lòng vua Si-ru để ông ra chiếu chỉ cho phép dân Do Thái hồi hương và tái thiết đền thờ tại Giê-ru-sa-lem (E-xơ-ra 1:1-4). Đây là sự ứng nghiệm kỳ diệu của lời tiên tri trong Ê-sai 44:28-45:1, minh chứng rằng Đức Chúa Trời cai trị trên lịch sử của các đế quốc.

Sách E-xơ-ra và Nê-hê-mi ban đầu có thể là một tác phẩm thống nhất trong truyền thống Hê-bơ-rơ, vì chúng chia sẻ phong cách văn chương, ngôn ngữ, và các chủ đề tương đồng. Sách được viết phần lớn bằng tiếng Hê-bơ-rơ, nhưng từ E-xơ-ra 4:8 đến 6:18 và 7:12-26 được viết bằng tiếng A-ram, ngôn ngữ ngoại giao và hành chính phổ biến thời bấy giờ, cho thấy tính xác thực lịch sử cao.

II. Cấu Trúc và Nội Dung Chính

Sách E-xơ-ra có thể được chia thành hai phần chính, tương ứng với hai đợt hồi hương dưới sự lãnh đạo của hai nhân vật khác nhau.

1. Đợt Hồi Hương Thứ Nhất và Tái Thiết Đền Thờ (Chương 1-6)

Dưới sự lãnh đạo của Xô-rô-ba-bên (một dòng dõi vua Đa-vít) và thầy tế lễ thượng phẩm Giê-sua, một nhóm người Giu-đa đầu tiên đã trở về với sứ mệnh trọng tâm: xây lại bàn thờ và đền thờ của Đức Giê-hô-va (E-xơ-ra 3:2-3). Công việc khởi đầu với lễ dâng của lễ thiêu và giữ lễ Lều Tạm, thể hiện sự ưu tiên thuộc linh. Tuy nhiên, họ nhanh chóng đối mặt với sự chống đối, nhạo báng, và sự kiện tấu sai của các nhóm thù địch (như dân Sa-ma-ri) đến vua A-suê-ru (Cambyses) và vua Ạt-ta-xét-xe (Gaumata/Bardiya) (E-xơ-ra 4). Công việc bị đình trệ trong nhiều năm.

Trong thời gian này, các tiên tri A-ghê và Xa-cha-ri đã đứng lên khích lệ dân sự (E-xơ-ra 5:1-2). Từ "khích lệ" trong tiếng Hê-bơ-rơ là "khazaq", mang nghĩa làm cho mạnh mẽ, củng cố. Lời tiên tri của họ đã đánh thức lòng sốt sắng và đức tin nơi dân sự. Cuối cùng, nhờ sự tra xét sử liệu và sắc chỉ ủng hộ của vua Đa-ri-út, công việc được tiếp tục và hoàn thành vào năm thứ sáu đời vua Đa-ri-út (515 TCN), rồi được cung hiến với lễ Vượt Qua trọng thể (E-xơ-ra 6:13-22).

2. Đợt Hồi Hương Thứ Hai và Cải Cách Thuộc Linh (Chương 7-10)

Khoảng 60 năm sau, E-xơ-ra, một thầy thông giáo ("sopher" trong tiếng Hê-bơ-rơ, có nghĩa là "người ghi chép, chuyên gia về Luật pháp") đã dẫn một nhóm người thứ hai trở về. Ông được vua Ạt-ta-xét-xe I (Longimanus) ban cho quyền hành rộng rãi để "tùy theo luật pháp của Đức Chúa Trời" mà sắp đặt mọi việc (E-xơ-ra 7:14, 25-26). Điểm nổi bật ở E-xơ-ra là ông "chuyên lòng tra xét luật pháp Đức Giê-hô-va, giữ làm theo, và dạy cho dân Y-sơ-ra-ên những luật pháp và giới mạng" (E-xơ-ra 7:10). Trình tự thuộc linh này – tra xét, thực hành, rồi mới dạy dỗ – là một khuôn mẫu cho mọi nhà lãnh đạo thuộc linh.

Tuy nhiên, khi đến nơi, E-xơ-ra kinh hãi khi biết rằng nhiều người, kể cả các thầy tế lễ và quan trưởng, đã phạm tội kết hôn với người ngoại, đi ngược lại lời răn dạy rõ ràng trong luật pháp (Phục Truyền 7:1-4). Phản ứng của ông là một tấm gương về sự đau buồn theo ý Đức Chúa Trời (2 Cô-rinh-tô 7:10). Ông xé áo, nhổ tóc, ngồi sững sờ, rồi cầu nguyện với một lời cầu xưng tội thống thiết, thay mặt cho cả dân tộc (E-xơ-ra 9:5-15). Ông không đổ lỗi cho người khác mà đồng nhất mình với tội lỗi của dân sự: "Ôi! Đức Chúa Trời tôi, tôi hổ thẹn mặt, chẳng dám ngước mắt lên Ngài; vì tội ác chúng tôi đã thêm nhiều quá đầu chúng tôi, và sự phạm chúng tôi cao lớn tận trời" (E-xơ-ra 9:6).

Sự ăn năn chân thật này đã dẫn đến một cuộc cải cách mạnh mẽ. Dân sự nhóm lại, run rẩy vì việc lớn lao và vì mưa lớn (E-xơ-ra 10:9). Họ đồng lòng lập giao ước, xưng tội, và tách biệt khỏi những người vợ ngoại (E-xơ-ra 10:10-14). Hành động này không phải là sự khắc khe cực đoan, mà là một biện pháp cần thiết để bảo vệ sự thánh khiết của cộng đồng giao ước và ngăn ngừa sự thờ lạy hình tượng, vốn là nguyên nhân chính dẫn đến sự phán xét lưu đày trước đó.

III. Các Chủ Đề Thần Học Trọng Tâm

1. Sự Thành Tín Tuyệt Đối của Đức Chúa Trời: Sách E-xơ-ra là một bản tường trình về sự thành tín của Đức Chúa Trời trong việc giữ lời hứa. Ngài hướng dẫn lòng các vị vua ngoại bang (Chương 1, 7), thức tỉnh các tiên tri của Ngài (5:1), và bảo vệ dân sự khỏi kẻ thù. Lời cầu nguyện của E-xơ-ra trong chương 9:8-9 đã tóm tắt điều này: "Đức Giê-hô-va... đã tỏ lòng nhân từ ra cho chúng tôi... ban cho chúng tôi sự sống lại... và ban cho chúng tôi một cái dào trong nơi thánh Ngài."

2. Ưu Tiên Cho Lời và Sự Thờ Phượng Đức Chúa Trời: Ngay khi trở về, ưu tiên hàng đầu của dân sự không phải là xây nhà hay phòng thủ, mà là dựng lại bàn thờ và giữ các lễ (3:2-6). Sự phục hưng thật luôn bắt đầu từ việc khôi phục sự thờ phượng đúng đắn và đặt Lời Đức Chúa Trời làm nền tảng (như E-xơ-ra đã làm).

3. Sự Ăn Năn và Tách Biệt: Sách E-xơ-ra không ngần ngại trình bày tội lỗi nghiêm trọng trong cộng đồng dân sự được Chúa cứu chuộc. Nó cho thấy rằng sự phục hồi thật không chỉ là về cấu trúc vật chất (đền thờ), mà còn là về sự thánh khiết cá nhân và cộng đồng. Sự ăn năn phải dẫn đến hành động cụ thể là từ bỏ tội lỗi.

4. Vai Trò của Lời Chúa và Sự Lãnh Đạo Thuộc Linh: E-xơ-ra là hiện thân của một nhà lãnh đạo đặt Lời Chúa làm trung tâm. Ông được mô tả là "một thầy thông giáo thành thạo trong luật pháp Môi-se" (7:6). Sự thành thạo ("mahîr") này không chỉ là kiến thức sách vở, mà là sự am hiểu sâu sắc để áp dụng và dạy dỗ. Ông đã dẫn dắt một cuộc phục hưng dựa trên thẩm quyền của Kinh Thánh.

IV. Áp Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân Ngày Nay

1. Sống Với Niềm Tin Vào Sự Thành Tín của Chúa: Trong những giai đoạn "lưu đày" của cuộc đời – thất bại, mất mát, chờ đợi – Cơ Đốc nhân cần nhớ rằng Đức Chúa Trời vẫn đang cai trị. Ngài có thể cảm động lòng "vua Si-ru" trong hoàn cảnh của chúng ta để mở ra con đường mới. Chúng ta được kêu gọi tin cậy vào thời điểm và đường lối của Ngài.

2. Lập Lại Những Ưu Tiên Thuộc Linh: Giống như dân sự xây bàn thờ trước nhà mình, chúng ta cần kiểm tra: Điều gì là "bàn thờ" – trung tâm thờ phượng và cầu nguyện – trong đời sống cá nhân và gia đình chúng ta? Có phải chúng ta đang đặt việc xây dựng sự nghiệp, an ninh tài chính lên trên việc gây dựng đời sống thuộc linh không?

3. Theo Đuổi Sự Thánh Khiết Cá Nhân và Cộng Đồng: Tội lỗi "hôn nhân không đồng đức tin" trong thời E-xơ-ra nhắc nhở chúng ta về nguyên tắc "chớ mang ách chung với kẻ chẳng tin" (2 Cô-rinh-tô 6:14). Điều này áp dụng không chỉ trong hôn nhân, mà còn trong các mối quan hệ đối tác, liên minh có nguy cơ làm lu mờ lòng trung thành với Đấng Christ. Hội Thánh cần can đảm dạy dỗ và sống theo sự thánh khiết.

4. Trở Thành Những "E-xơ-ra" Hiện Đại: Mỗi tín hữu được kêu gọi theo mẫu mực của E-xơ-ra: Tra Xét (Học Lời Chúa), Thực Hành (Vâng Giữ), và Dạy Dỗ (Chia Sẻ). Điều này đòi hỏi kỷ luật trong việc đọc, suy gẫm và áp dụng Kinh Thánh mỗi ngày.

5. Đáp Ứng Với Sự Đau Buồn Thuộc Linh Đích Thực Trước Tội Lỗi: Phản ứng của E-xơ-ra trước tội lỗi công khai là một bài học. Chúng ta có còn "kinh hãi" trước tội lỗi trong xã hội và ngay trong Hội Thánh, hay đã trở nên vô cảm? Sự ăn năn thật luôn bắt đầu từ nỗi đau đớn trong lòng vì đã xúc phạm đến Đức Chúa Trời thánh khiết.

Kết Luận

Sách E-xơ-ra không chỉ là một bản tường thuật lịch sử, mà là một sứ điệp đầy quyền năng về sự phục hưng và cải cách dựa trên Lời Đức Chúa Trời. Nó cho thấy rằng bất kể sự thất bại và tội lỗi của con người có lớn đến đâu, ân điển và sự thành tín của Đức Chúa Trời vẫn lớn hơn. Ngài là Đấng bắt đầu công việc tốt lành trong dân sự Ngài, và Ngài cũng sẽ hoàn thành nó (Phi-líp 1:6).

Đối với Cơ Đốc nhân ngày nay, hành trình từ Ba-by-lôn trở về Giê-ru-sa-lem mang hình bóng về hành trình thuộc linh của chúng ta: từ chốn nô lệ của tội lỗi và thế gian, trở về với vương quốc của Đức Chúa Trời, với mục đích tối hậu là tái thiết "đền thờ" – chính là đời sống chúng ta và cộng đồng Hội Thánh – trở nên nơi ngự trị và được vinh hiển của Ngài. Ước mong chúng ta, giống như E-xơ-ra, chuyên lòng tra xét, vâng giữ và dạy dỗ Lời của sự sống.