Phúc âm Ma-thi-ơ

Phúc âm theo Ma-thi-ơ đứng đầu trong bộ Tân Ước, không phải vì được viết sớm nhất (hầu hết các học giả tin Mác được viết trước), mà vì vai trò độc đáo của nó như một chiếc cầu nối hùng hồn giữa Cựu Ước và Tân Ước. Sứ đồ Ma-thi-ơ, một người thâu thuế trước kia, đã viết sách này với đối tượng chính là độc giả Do Thái, nhằm chứng minh một cách hùng hồn rằng Giê-xu thành Na-xa-rét chính là Đấng Mê-si (Mashiach – Χριστός/Christos) được hứa trong Kinh Thánh, là Vua dòng dõi Đa-vít, và là Đấng làm ứng nghiệm hàng loạt lời tiên tri.

Sách không trực tiếp nêu tên tác giả, nhưng truyền thống Hội thánh đầu tiên đều quy cho Ma-thi-ơ (còn gọi là Lê-vi), một trong mười hai sứ đồ (Ma-thi-ơ 9:9, 10:3). Việc ông từng là người thâu thuế (τελώνης/telōnēs) cho đế quốc La Mã cho thấy ông có học thức, quen với sổ sách và hệ thống, điều này có thể lý giải cho cấu trúc mạch lạc và có tính hệ thống của sách Phúc âm này. Ông viết cho cộng đồng Cơ Đốc Do Thái, có lẽ vào khoảng những năm 50-60 SCN, để củng cố đức tin của họ giữa sự chống đối từ hội đường và để trình bày đức tin nơi Đấng Christ cho những người Do Thái khác.

Chủ đề xuyên suốt của Ma-thi-ơ là chứng minh vương quyền và thân vị Mê-si của Giê-xu. Ngay từ câu đầu tiên, sách mở ra với gia phả: “Gia phổ Đức Chúa Jêsus Christ, con cháu Đa-vít và con cháu Áp-ra-ham” (Ma-thi-ơ 1:1). Danh xưng “Con Đa-vít” (Υἱὸς Δαυίδ/Huios David) xuất hiện 10 lần trong sách này, nhiều hơn bất kỳ sách Phúc âm nào khác, nhấn mạnh quyền kế vị ngôi vua hợp pháp của Ngài.

Ma-thi-ơ liên tục sử dụng công thức “hầu cho được ứng nghiệm lời đấng tiên tri” (ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου) – cụm từ này xuất hiện khoảng 12 lần. Ông trích dẫn trực tiếp Cựu Ước hơn 50 lần, cho thấy mọi khía cạnh trong đời sống và chức vụ của Chúa Giê-xu – từ sự giáng sinh tại Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2), việc trốn sang Ê-díp-tô (Ô-sê 11:1), cho đến những sự đau đớn trên thập tự giá (Thi thiên 22) – đều là sự ứng nghiệm có chủ ý của ý định tối cao của Đức Chúa Trời.

Một đặc điểm nổi bật giúp Ma-thi-ơ trở nên dễ nhớ là cấu trúc xen kẽ giữa narrative (tường thuật) và discourse (giáo huấn). Sách được sắp xếp thành năm khối giáo huấn lớn, mỗi khối kết thúc bằng cụm từ “Khi Đức Chúa Jêsus phán các điều ấy xong” (7:28; 11:1; 13:53; 19:1; 26:1). Nhiều học giả xem đây như một “Ngũ Thư” mới, đối ứng với năm sách của Môi-se (Ngũ Kinh), trình bày Giê-xu như Đấng dạy dỗ quyền năng và cao trọng hơn Môi-se:

1. Bài Giảng Trên Núi (Chương 5-7): Hiến chương của Vương Quốc Đức Chúa Trời. Tại đây, Chúa Giê-xu công bố các phước lành (Μακάριοι/Makarioi), giải nghĩa lại luật pháp (“Các ngươi có nghe lời phán… nhưng ta nói cho các ngươi”), và dạy về sự cầu nguyện, sự tin cậy.

2. Bài Giảng về Sự Sai Phái (Chương 10): Chỉ dẫn cho các sứ đồ về thẩm quyền, thái độ và sự bắt bớ khi đi ra rao giảng.

3. Các Ẩn Dụ về Nước Thiên Đàng (Chương 13): Một loạt các ẩn dụ (παραβολή/parabolē) giải thích bản chất bí nhiệm và sự tăng trưởng của Vương Quốc Đức Chúa Trời trong hiện tại.

4. Bài Giảng về Sự Cư Xử Trong Hội Thánh (Chương 18): Giáo huấn về sự khiêm nhường, sự tha thứ và kỷ luật trong cộng đồng đức tin.

5. Bài Giảng Trên Núi Ô-li-ve (Chương 24-25): Lời tiên tri về sự phán xét cuối cùng, sự tái lâm của Christ và sự cần thiết phải tỉnh thức, trung tín.

Ma-thi-ơ là sách Phúc âm duy nhất sử dụng cụm từ “Vương quốc thiên đàng” (ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν/hē basileia tōn ouranōn) đến 32 lần (trong khi các sách khác dùng “Vương quốc Đức Chúa Trời”). Đây là cách nói tôn kính, tránh nhắc trực tiếp đến danh Đức Chúa Trời, phù hợp với độc giả Do Thái. Vương quốc này đã đến trong thân vị Chúa Giê-xu (“nước thiên đàng đã đến gần” – 3:2, 4:17), nhưng vẫn chờ đợi sự viên mãn trong tương lai. Điều này tạo nên một sự “căng thẳng hiện thực-tương lai” (already but not yet), thúc giục người tin sống với lối sống của vương quốc ngay trong hiện tại.

Đỉnh cao của thần học trong Ma-thi-ơ nằm ở tên gọi của Chúa Giê-xu được tiên tri trong 1:23: “Em-ma-nu-ên; nghĩa là Đức Chúa Trời ở cùng chúng ta” (Ἐμμανουήλ/Emmanouēl, từ tiếng Hê-bơ-rơ עִמָּנוּ אֵל/‘Immanu El). Danh xưng này không chỉ ứng nghiệm tại sự giáng sinh mà còn được nhắc lại ở kết thúc sách, trong Đại Mạng Lệnh: “này, ta thường ở cùng các ngươi luôn cho đến tận thế” (28:20). Chúa Giê-xu không chỉ là một vị vua hay nhà tiên tri, Ngài là chính Đức Chúa Trời ngự giữa dân Ngài. Sự hiện diện của Ngài đảm bảo cho thẩm quyền của Đại Mạng Lệnh: “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ” (28:19).

Ma-thi-ơ cũng ghi lại sự phản đối ngày càng gia tăng của các nhà lãnh đạo Do Thái, dẫn đến những lời quở trách nặng nề trong chương 23 (“Khốn cho các ngươi…!”). Sự từ chối của dân Y-sơ-ra-ên đã mở ra một kỷ nguyên mới: sự cứu rỗi được ban cho muôn dân. Điều này được báo trước qua việc các nhà thông thái (Magi) từ phương Đông đến thờ phượng (chương 2), qua đức tin của viên quan trăm người La Mã (8:10), và được xác nhận rõ ràng trong lời của chính Chúa Giê-xu trước mặt thầy tế lễ cả: “Nước Đức Chúa Trời sẽ cất khỏi các ngươi và cho một dân khác là dân sẽ có kết quả của nước đó” (21:43).

Phúc âm Ma-thi-ơ không chỉ là một văn bản lịch sử hay thần học, nhưng là một chỉ dẫn sống động cho đời sống đức tin:

1. Sống Theo Hiến Chương Nước Trời: Bài Giảng Trên Núi là kim chỉ nam. Cơ Đốc nhân được kêu gọi sống với tâm linh nghèo khó, trong sạch, hay thương xót và hòa thuận, trở thành “muối của đất” và “sự sáng của thế gian” (5:13-16) giữa một thế giới hư mất.

2. Theo Đuổi Sự Công Bình Đích Thực: Chúa Giê-xu dạy: “Ấy vậy, các ngươi hãy nên trọn vẹn, như Cha các ngươi ở trên trời là trọn vẹn” (5:48). Sự công bình (δικαιοσύνη/dikaiosynē) mà chúng ta theo đuổi phải vượt trên hình thức bề ngoài của các kinh sư và người Pha-ri-si, xuất phát từ tấm lòng được biến đổi.

3. Sống Với Sự Tin Cậy Tuyệt Đối: Chương 6 dạy chúng ta đừng lo lắng về của cải, áo mặc, nhưng trước hết phải tìm kiếm nước Đức Chúa Trời. Điều này kêu gọi một lối sống ưu tiên thuộc linh, tin cậy vào sự chu cấp của Cha Thiên Thượng.

4. Thực Hành Sự Tha Thứ và Hòa Giải: Giáo huấn trong Ma-thi-ơ 18 về cách sửa trị anh em và câu chuyện về đầy tớ không biết thương xót (18:21-35) nhấn mạnh rằng chúng ta, những người đã được tha thứ vô hạn, phải tha thứ cho người khác cách vô điều kiện.

5. Thi Hành Đại Mạng Lệnh: Mỗi tín hữu đều có trách nhiệm trong sứ mệnh toàn cầu. Chúng ta được sai đi, với thẩm quyền của Đấng Christ và sự hiện diện của Ngài, để làm môn đồ hóa muôn dân, dạy họ giữ mọi điều Chúa đã truyền.

Phúc âm Ma-thi-ơ giới thiệu cho chúng ta một Chúa Giê-xu đầy uy quyền, vừa là Vua dòng dõi Đa-vít vừa là Đức Chúa Trời ở cùng chúng ta. Sách này mời gọi mọi người, đặc biệt là những ai quen thuộc với lời hứa Cựu Ước, hãy nhìn nhận và tôn thờ Ngài là Đấng Mê-si, là Chúa. Đồng thời, qua năm bài giảng lớn, Ma-thi-ơ đưa ra một bản đồ đạo đức toàn diện cho cuộc sống trong Vương Quốc. Động lực cuối cùng cho mọi sự vâng phục và sứ mệnh không gì khác hơn là sự hiện diện đầy ân điển của Em-ma-nu-ên – “này, ta thường ở cùng các ngươi luôn”. Hãy đọc, nghiền ngẫm và sống theo Phúc âm này với một tấm lòng sẵn sàng vâng phục Vua Jêsus, Đấng đã đến, đang hiện diện và sẽ trở lại trong vinh hiển để hoàn tất Vương Quốc Thiên Đàng của Ngài.