Phúc Âm Lu-ca

Trong bộ Tân Ước, Phúc Âm Lu-ca chiếm một vị trí độc đáo và tráng lệ như một bức tranh toàn cảnh, tỉ mỉ và đầy lòng nhân ái về cuộc đời, chức vụ, sự chết và sự sống lại của Chúa Giê-xu Christ. Được mệnh danh là “Phúc Âm đẹp nhất” bởi văn phong trau chuốt và chủ đề nổi bật về lòng thương xót, sách này không chỉ là một bản tường thuật lịch sử mà còn là một tác phẩm thần học sâu sắc, nhằm trình bày Chúa Giê-xu là Đấng Cứu Thế toàn diện cho toàn thể nhân loại.

Tác Giả, Độc Giả & Mục Đích

Theo truyền thống từ Hội Thánh đầu tiên và được củng cố bởi những manh mối nội tại trong chính văn bản, tác giả của sách Phúc Âm thứ ba và sách Công Vụ chính là Lu-ca, một thầy thuốc (Cô-lô-se 4:14) và là bạn đồng lao của Sứ đồ Phao-lô (Phi-lê-môn 1:24; II Ti-mô-thê 4:11). Ông là tác giả Tân Ước duy nhất có gốc gọi Dân Ngoại (không phải người Do Thái). Điều này ảnh hưởng sâu sắc đến góc nhìn của ông.

Sách được viết cho một nhân vật quan trọng tên là Thê-ô-phi-lơ (Lu-ca 1:3), có nghĩa là “bạn của Đức Chúa Trời” (từ Hy Lạp: Theos - Đức Chúa Trời, và philos - bạn). Danh xưng “Hỡi người rất tôn trọng Thê-ô-phi-lơ” (Lu-ca 1:3) cho thấy ông có địa vị cao, có thể là một nhà bảo trợ. Mục đích của Lu-ca được tuyên bố rõ ràng: “Vậy, sau khi đã xét kỹ càng từ đầu mọi sự, thì tôi cũng tưởng nên theo thứ tự viết mà tỏ ra cho ông, để ông biết những đều mình đã học là chắc chắn.” (Lu-ca 1:3-4). Từ Hy Lạp asphaleia (“chắc chắn”) nhấn mạnh đến tính xác thực lịch sử và thần học của niềm tin Cơ Đốc.

Những Chủ Đề & Đặc Điểm Thần Học Nổi Bật

1. Chúa Giê-xu, Đấng Cứu Thế Nhân Từ cho Mọi Người

Nếu Mác giới thiệu Chúa Giê-xu là Đầy Tớ, và Ma-thi-ơ là Vua, thì Lu-ca trình bày Ngài là Con Người (ho huios tou anthropou), Đấng Mê-si nhân từ, đồng cảm với mọi tầng lớp trong xã hội. Phúc Âm này dành sự quan tâm đặc biệt cho những người bị gạt ra bên lề trong xã hội Do Thái thế kỷ thứ nhất:

• Người nghèo và đói khát: Bài giảng trên núi trong Lu-ca ghi: “Phước cho các ngươi là kẻ nghèo, vì nước Đức Chúa Trời thuộc về các ngươi!” (Lu-ca 6:20). Trong khi Ma-thi-ơ viết “nghèo về tâm linh” (Ma-thi-ơ 5:3), Lu-ca nhấn mạnh trực tiếp đến hoàn cảnh kinh tế-xã hội, thể hiện sự đảo lộn giá trị của vương quốc Đức Chúa Trời.
• Phụ nữ: Lu-ca ghi lại nhiều câu chuyện về phụ nữ hơn bất kỳ sách Phúc Âm nào khác: Ma-ri, Ê-li-sa-bét, An-ne, đầy tớ gái, đàn bà góa, Ma-ri Ma-đơ-len, chị em Ma-thê và Ma-ri... Ông đề cao vai trò và đức tin của họ.
• Người thu thuế và tội nhân: Chúa Giê-xu tiếp đón họ và đồng bàn với họ (Lu-ca 5:27-32; 19:1-10). Câu chuyện về Giắc-chêu (Lu-ca 19) là minh họa tuyệt vời cho lẽ thật: “Con Người đã đến tìm và cứu kẻ bị hư mất.” (Lu-ca 19:10).
• Dân Ngoại: Từ bài ca của Si-mê-ôn về “sự cứu rỗi mà Chúa đã sửa soan trước mặt mặt hết thảy các dân” (Lu-ca 2:30-31) đến việc Chúa Giê-xu khen ngợi đức tin của đầy tớ người La-mã (Lu-ca 7:1-10) và người Sa-ma-ri nhân lành (Lu-ca 10:25-37), Lu-ca liên tục mở rộng tầm nhìn về sự cứu rỗi vượt ra ngoài dân tộc Do Thái.

2. Niềm Vui, Ca Ngợi và Sự Cầu Nguyện

Phúc Âm Lu-ca tràn ngập niềm vui và những bài ca ngợi (hymns). Bốn bài ca nổi tiếng nhất, thường được gọi là “Bài Ca Tin Mừng”, đều xuất hiện trong hai chương đầu: Bài Ca của Ma-ri (Ma-ni-phi-cát, Lu-ca 1:46-55), Bài Ca của Xa-cha-ri (Bê-nê-đíc-tus, Lu-ca 1:68-79), Bài Ca của Thiên Sứ (Glo-ri-a, Lu-ca 2:14), và Bài Ca của Si-mê-ôn (Nun-đim-ít-tis, Lu-ca 2:29-32). Những bài ca này đặt nền tảng thần học cho sự đến của Đấng Mê-si và bày tỏ niềm vui về sự cứu rỗi.

Đồng thời, Lu-ca là tác giả ghi lại nhiều lời cầu nguyện của Chúa Giê-xu nhất và nhiều dụ ngôn về sự cầu nguyện. Ngài cầu nguyện trong những khoảnh khắc then chốt: khi chịu phép báp-tem (Lu-ca 3:21), trước khi chọn mười hai sứ đồ (Lu-ca 6:12), tại Hóa Hình (Lu-ca 9:28-29), và tại vườn Ghết-sê-ma-nê (Lu-ca 22:39-46). Ngài cũng dạy các môn đồ cầu nguyện qua Kinh Lạy Cha (Lu-ca 11:1-4) và các dụ ngôn như người bạn quấy rầy (Lu-ca 11:5-13) và người thầy đoán công bình với đàn bà góa (Lu-ca 18:1-8).

3. Vai Trò của Đức Thánh Linh

Lu-ca nhấn mạnh mạnh mẽ công việc của Đức Thánh Linh (Pneuma Hagion). Từ đầu sách, Thánh Linh đã hành động: trên Giăng Báp-tít từ trong lòng mẹ (Lu-ca 1:15), trên Ma-ri (Lu-ca 1:35), trên Ê-li-sa-bét (Lu-ca 1:41), trên Xa-cha-ri (Lu-ca 1:67). Chúa Giê-xu chịu phép báp-tem đầy dẫy Đức Thánh Linh (Lu-ca 3:22), và được Thánh Linh đưa vào đồng vắng (Lu-ca 4:1). Ngài bắt đầu chức vụ bằng cách tuyên bố: “Thần của Chúa ngự trên ta, vì Ngài đã xức dầu cho ta đặng truyền tin lành cho kẻ nghèo...” (Lu-ca 4:18, trích Ê-sai 61:1-2). Sự đầy dẫy và dẫn dắt của Thánh Linh là then chốt trong chức vụ của Chúa Giê-xu theo Lu-ca.

4. Những Dụ Ngôn Độc Đáo

Mười tám dụ ngôn chỉ được tìm thấy trong Phúc Âm Lu-ca, bao gồm những câu chuyện nổi tiếng và sâu sắc nhất, phản ánh chủ đề lòng thương xót và sự cứu rỗi:

• Người Sa-ma-ri nhân lành (Lu-ca 10:25-37): Định nghĩa lại “người lân cận” bằng tình yêu thương thực hành, vượt qua mọi rào cản chủng tộc, tôn giáo.
• Con chiên bị mất, Đồng bạc bị mất, Đứa con trai bị mất (Lu-ca 15): Bộ ba dụ ngôn tuyệt vời về niềm vui trên trời khi một tội nhân ăn năn. Từ Hy Lạp metanoia (ăn năn, quay lại) là chủ đề trung tâm.
• Người nhà giàu và La-xa-rơ (Lu-ca 16:19-31): Cảnh báo nghiêm khắc về sự nguy hiểm của sự giàu có ích kỷ và thực tại đời sau.
• Người thầy đoán công bình và đàn bà góa (Lu-ca 18:1-8): Khích lệ sự bền lòng trong cầu nguyện.

Cấu Trúc và Bố Cục Phúc Âm Lu-ca

Sách có thể được chia theo hành trình của Chúa Giê-xu:

1. Lời Tựa và Thời Thơ Ấu (1:1 - 2:52): Câu chuyện song song về sự giáng sinh của Giăng Báp-tít và Chúa Giê-xu, nhấn mạnh sự vĩ đại hơn của Chúa Giê-xu.

2. Chuẩn Bị và Khởi Đầu Chức Vụ tại Ga-li-lê (3:1 - 9:50): Giăng làm báp-tem, phả hệ (ngược lên đến A-đam, nhấn mạnh nhân tính của Chúa Giê-xu), chịu cám dỗ, và những phép lạ, bài giảng đầu tiên tại Na-xa-rét.

3. Hành Trình Lên Giê-ru-sa-lem (9:51 - 19:27): Đây là phần trung tâm và độc đáo của Lu-ca. Câu “Khi kỳ được tiếp lên trời đã gần tới, Đức Chúa Jêsus đi thẳng lên thành Giê-ru-sa-lem.” (Lu-ca 9:51) đánh dấu một bước ngoặt. Trong chuyến hành trình dài này, Chúa Giê-xu dạy dỗ các môn đồ và phần lớn các dụ ngôn đặc trưng của Lu-ca được kể ra.

4. Chức Vụ Cuối Cùng tại Giê-ru-sa-lem (19:28 - 21:38): Sự vào thành vinh hiển, những cuộc tranh luận cuối cùng, bài giảng trên núi Ô-li-ve.

5. Sự Thương Khó và Phục Sinh (22:1 - 24:53): Bữa Tiệc Ly, sự cầu nguyện tại Ghết-sê-ma-nê, sự phản bội, chịu xét xử, chịu đóng đinh, sự chôn và sự sống lại vinh hiển. Lu-ca đặc biệt ghi lại lời cầu nguyện tha thứ của Chúa Giê-xu trên thập tự giá: “Lạy Cha, xin tha cho họ, vì họ không biết mình làm điều gì.” (Lu-ca 23:34). Kết thúc sách là sự hiện ra với hai môn đồ trên đường Em-ma-út và sự thăng thiên.

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc

Phúc Âm Lu-ca không chỉ để nghiên cứu, mà để biến đổi đời sống chúng ta.

1. Sống Với Tấm Lòng Thương Xót Rộng Mở: Hãy noi gương Chúa Giê-xu, Đấng luốn hướng về người bị tổn thương, bị bỏ rơi. Hãy chủ động tìm kiếm và phục vụ những “người Sa-ma-ri”, “người thu thuế” trong cộng đồng của chúng ta—những người khác biệt, bị xã hội khinh miệt hoặc xa lạ với nhà thờ.

2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện Sâu Nhiệm: Học theo khuôn mẫu cầu nguyện của Chúa Giê-xu: kiên trì, tìm kiếm ý muốn Cha, và đầu phục hoàn toàn. Dụ ngôn về người bạn quấy rầy dạy chúng ta về sự bền lòng (anaideia - sự táo bạo, không biết xấu hổ) trong cầu nguyện.

3. Bày Tỏ Niềm Vui Cứu Rỗi: Cuộc đời chúng ta phải vang lên những “bài ca tin mừng” như Ma-ri và Xa-cha-ri. Niềm vui thật không đến từ hoàn cảnh, mà từ sự chắc chắn (asphaleia) trong sự cứu rỗi mà chúng ta có trong Christ.

4. Để Cho Đức Thánh Linh Dẫn Dắt: Như Chúa Giê-xu bắt đầu chức vụ trong quyền năng Thánh Linh, chúng ta cũng phải tìm kiếm sự đầy dẫy và sự dẫn dắt hằng ngày của Ngài để sống và làm chứng hiệu quả.

5. Ăn Năn và Đón Nhận Lòng Thương Xót: Câu chuyện đứa con hoang đàng là hình ảnh tuyệt vời cho mỗi chúng ta. Dù đã xa cách hay chỉ lạc lối một chút, hãy luôn “đứng dậy mà trở về cùng Cha” (Lu-ca 15:18). Đồng thời, chúng ta phải có tấm lòng của người cha—sẵn sàng tha thứ và ăn mừng khi anh em mình trở về.

Kết Luận

Phúc Âm Lu-ca, với ngòi bút tinh tế của một sử gia được Thánh Linh cảm thúc và trái tim nhạy cảm của một thầy thuốc, đã ban cho chúng ta một chân dung không thể nào quên về Chúa Giê-xu Christ—Con Người nhân từ, Đấng Cứu Thế cho mọi dân tộc. Sách này mời gọi chúng ta bước vào một hành trình đức tin, từ sự tò mò muốn biết chắc chắn như Thê-ô-phi-lơ, đến sự thờ phượng và đi theo Đấng đã đến “tìm và cứu kẻ bị hư mất”. Ước mong mỗi chúng ta, qua việc nghiên cứu sâu sắc sách này, không chỉ có thêm kiến thức, mà còn được chạm đến bởi lòng thương xót vô hạn của Đức Chúa Trời, và trở nên những sứ giả của niềm vui, sự cầu nguyện và lòng nhân ái cho một thế giới đang hư mất.

“Vì Con người đã đến tìm và cứu kẻ bị hư mất.” (Lu-ca 19:10)