Sự Khác Biệt Giữa Khôn Ngoan và Hiểu Biết
Trong hành trình đức tin và cuộc sống, hai thuật ngữ “khôn ngoan” và “hiểu biết” thường xuất hiện trong lời dạy dỗ, lời khuyên và cả trong lời cầu nguyện của Cơ Đốc nhân. Chúng dường như có liên hệ mật thiết, thậm chí đôi khi được dùng thay thế cho nhau trong ngôn ngữ thông thường. Tuy nhiên, trong thế giới quan Kinh Thánh, đây là hai khái niệm phân biệt, mỗi khái niệm mang một chiều sâu và chức năng riêng biệt nhưng bổ trợ lẫn nhau để tạo nên một đời sống tin kính trọn vẹn. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khai phá ý nghĩa, sự khác biệt căn bản và mối liên hệ không thể tách rời giữa khôn ngoan và hiểu biết dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời.
I. Định Nghĩa Theo Nguyên Ngữ Kinh Thánh: Mở Khóa Ý Nghĩa Gốc
Để hiểu rõ sự khác biệt, trước hết chúng ta cần trở về với ngôn ngữ gốc của Kinh Thánh – tiếng Hê-bơ-rơ (Cựu Ước) và tiếng Hy Lạp (Tân Ước).
1. Hiểu Biết (Knowledge - Daʻath trong tiếng Hê-bơ-rơ, Gnōsis trong tiếng Hy Lạp):
- Daʻath (דַּעַת): Từ này xuất phát từ động từ yada (biết). Nó không chỉ dừng lại ở sự nhận thức trí tuệ hay tích lũy thông tin. Daʻath mang nghĩa một sự hiểu biết thông qua kinh nghiệm, sự quen biết thân mật và sự nhận thức có tính thực tiễn. Ví dụ, trong Sáng Thế Ký 4:1 chép: “A-đam biết Ê-va, vợ mình”, diễn tả mối quan hệ thân mật sâu sắc nhất.
- Gnōsis (γνῶσις): Trong Tân Ước, từ này cũng nhấn mạnh đến sự hiểu biết qua trải nghiệm, đặc biệt là sự nhận biết chân lý thuộc linh. Nó là sự tiếp thu và nắm bắt các sự kiện, chân lý.
Như vậy, hiểu biết theo Kinh Thánh là sự sở hữu thông tin, dữ kiện, chân lý thông qua học hỏi, trải nghiệm và mặc khải. Nó trả lời cho câu hỏi “Cái gì?” và “Như thế nào?”.
2. Khôn Ngoan (Wisdom - Chokmah trong tiếng Hê-bơ-rơ, Sophia trong tiếng Hy Lạp):
- Chokmah (חָכְמָה): Đây là một khái niệm rộng lớn, vượt ra ngoài trí thông minh thuần túy. Nó là nghệ thuật sống một cách thành công và khéo léo. Chokmah bao hàm kỹ năng (như kỹ năng của người thợ thủ công trong Xuất Ê-díp-tô Ký 31:3), sự thận trọng trong ứng xử, khả năng áp dụng kiến thức một cách đúng đắn và công bình. Nó gắn liền với sự kính sợ Đức Chúa Trời (Châm Ngôn 9:10).
- Sophia (σοφία): Trong Tân Ước, khôn ngoan thường được mô tả như một phẩm chất thiên thượng, có nguồn gốc từ Đức Chúa Trời. Nó là khả năng nhìn sự việc từ góc nhìn của Đức Chúa Trời và hành động phù hợp với ý muốn Ngài.
Tóm lại, khôn ngoan theo Kinh Thánh là khả năng vận dụng sự hiểu biết một cách đúng đắn, thánh khiết và hiệu quả trong mọi tình huống của cuộc sống. Nó trả lời cho câu hỏi “Khi nào?”, “Tại sao?” và quan trọng nhất là “Bây giờ tôi nên làm gì?”.
II. Phân Tích Kinh Thánh: Hiểu Biết và Khôn Ngoan Trong Hành Động
Kinh Thánh cho chúng ta những hình ảnh rõ nét về sự hiểu biết thiếu khôn ngoan và khôn ngoan được xây trên nền tảng hiểu biết.
1. Hiểu Biết Mà Không Có Khôn Ngoan: Sự Nguy Hiểm:
Cây biết điều thiện và điều ác trong vườn Ê-đen (Sáng Thế Ký 2-3) là một minh họa bi thảm. A-đam và Ê-va biết (có được kiến thức về) điều ác, nhưng họ hoàn toàn thiếu khôn ngoan trong việc xử lý kiến thức đó. Họ không biết khi nào nên tránh xa, tại sao nên vâng lời, và làm gì với sự cám dỗ. Hậu quả là thảm khốc.
Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo về thứ “hiểu biết” kiêu ngạo, tự nó làm nên hư không: “…sự hiểu biết hay làm cho người ta lên mình kiêu ngạo, còn sự yêu thương hay làm gương tốt” (I Cô-rinh-tô 8:1). Có thể hiểu biết rất nhiều về giáo lý, nhưng nếu thiếu tình yêu thương và sự khôn ngoan để ứng dụng, hiểu biết ấy trở nên vô ích và độc hại.
2. Khôn Ngoan Được Xây Trên Hiểu Biết về Đức Chúa Trời:
Trái ngược hoàn toàn, sự khôn ngoan thật bắt đầu từ một mối quan hệ đúng đắn với Đấng Tạo Hóa. Châm Ngôn 9:10 tuyên bố nguyên tắc nền tảng: “Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự khôn ngoan; Sự nhìn biết Đấng Thánh là sự thông sáng.” Ở đây, “sự nhìn biết” (daʻath) Đấng Thánh chính là nền tảng của “sự thông sáng” (tevunah – một dạng của sự khôn ngoan). Không có sự hiểu biết đúng về bản tính và ý muốn Đức Chúa Trời, thì không thể có sự khôn ngoan đích thực.
Vua Sa-lô-môn là điển hình. Khi Đức Chúa Trời hiện đến và phán: “Hãy xin điều ngươi muốn ta ban cho ngươi” (I Các Vua 3:5), Sa-lô-môn đã không xin sự giàu có, danh vọng hay hiểu biết khoa học trần gian. Ông cầu xin: “Xin ban cho kẻ tôi tớ Ngài tấm lòng khôn sáng, để đoán xét dân sự Ngài, phân biệt điều lành điều dữ” (câu 9). Đây là lời cầu xin cho khôn ngoan ứng dụng – khả năng cai trị và phán xét. Và vì ông xin điều này, Đức Chúa Trời không chỉ ban cho ông sự khôn ngoan vô song, mà cả sự giàu có và vinh hiển mà ông không cầu xin (câu 13). Khôn ngoan dẫn dắt mọi lĩnh vực khác.
III. Sự Khác Biệt Căn Bản: Một Bản So Sánh
Để dễ hình dung, chúng ta có thể tổng hợp sự khác biệt qua các khía cạnh sau:
- Bản chất:
- Hiểu biết là sở hữu thông tin, dữ kiện, chân lý.
- Khôn ngoan là nghệ thuật vận dụng thông tin ấy một cách đúng đắn.
- Trọng tâm:
- Hiểu biết trả lời: "Cái gì?" và "Như thế nào?"
- Khôn ngoan trả lời: "Tại sao?" và "Bây giờ tôi nên làm gì?"
- Nguồn gốc:
- Hiểu biết có thể đến từ học hỏi, nghiên cứu, trải nghiệm (cả tốt lẫn xấu).
- Khôn ngoan bắt nguồn từ Đức Chúa Trời, được ban cho qua sự kính sợ Ngài và lời cầu xin (Gia-cơ 1:5).
- Mối liên hệ với đời sống:
- Hiểu biết làm đầy cái đầu (tích lũy kiến thức).
- Khôn ngoan làm thay đổi cuộc đời (định hướng hành động và cách sống).
- Kết quả:
- Hiểu biết có thể dẫn đến sự kiêu ngạo (I Cô-rinh-tô 8:1).
- Khôn ngoan thể hiện qua tính nhu mì, hòa thuận và đầy dẫy lòng thương xót (Gia-cơ 3:17).
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Làm thế nào để chúng ta không chỉ tích lũy hiểu biết mà còn phát triển sự khôn ngoan từ trên?
1. Trong Việc Học Kinh Thánh và Cầu Nguyện:
- Đừng dừng lại ở việc hiểu một phân đoạn Kinh Thánh. Hãy tự hỏi: “Lẽ thật này đòi hỏi tôi phải thay đổi điều gì trong suy nghĩ, thái độ hoặc hành động của tôi ngay hôm nay?” Đây là bước chuyển từ gnōsis sang sophia.
- Trong lời cầu nguyện, hãy noi gương Sa-lô-môn: thường xuyên cầu xin Chúa ban sự khôn ngoan để đối diện với những quyết định cụ thể – trong công việc, quản lý tài chính, nuôi dạy con cái, hay giải quyết mâu thuẫn (Gia-cơ 1:5).
2. Trong Các Mối Quan Hệ và Lời Nói:
- Bạn có thể hiểu biết rất rõ rằng “lời đáp êm nhẹ làm nguôi cơn giận” (Châm Ngôn 15:1). Nhưng khôn ngoan là biết khi nào nên im lặng, chọn từ ngữ nào, và thái độ nào để nói lời êm nhẹ đó trong lúc tranh cãi.
- Gia-cơ 3:13-18 miêu tả rõ ràng sự khôn ngoan từ trên: “thuần khiết, hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót & bông trái lành, không có sự hai lòng & giả hình.” Đây chính là thước đo cho mọi tương tác của chúng ta.
3. Trong Việc Ra Quyết Định:
- Hiểu biết cung cấp cho bạn các dữ kiện, ưu khuyết điểm.
- Khôn ngoan từ Đức Chúa Trời sẽ hướng dẫn bạn: Quyết định này có phù hợp với Lời Chúa không? Có mang lại sự vinh hiển cho Ngài không? Có gây gương xấu hay làm tổn thương người khác không? Có thực sự tốt về lâu dài? (I Cô-rinh-tô 10:31).
4. Trong Sự Phục Vụ:
Bạn có thể có rất nhiều hiểu biết thần học, kỹ năng giảng dạy hoặc âm nhạc. Nhưng sự khôn ngoan sẽ dạy bạn phục vụ với tấm lòng nhu mì, không tìm sự tôn vinh cho mình, biết phân biệt thời điểm và cách thức để lời nói, việc làm của bạn đem lại ích lợi thiêng liêng tối đa cho người nghe.
V. Kết Luận: Đấng Christ – Sự Khôn Ngoan và Hiểu Biết Của Chúng Ta
Suy cho cùng, cả sự hiểu biết lẫn khôn ngoan đều tìm thấy sự viên mãn trọn vẹn trong Chúa Giê-xu Christ. Ngài không chỉ là Đấng ban sự khôn ngoan, mà chính Ngài là hiện thân của sự khôn ngoan thượng đẳng. Cô-lô-se 2:2-3 tuyên bố: “…hầu cho lòng của họ được yên ủi… hầu cho họ được giàu có trong mọi sự hiểu biết, để hiểu biết sự mầu nhiệm của Đức Chúa Trời, là Đấng Christ, vì trong Ngài có cất giấu mọi sự khôn ngoan thông sáng.”
Chúa Giê-xu là Logos – Lời (Giăng 1:1), nguồn cội của mọi chân lý và hiểu biết. Đồng thời, Ngài thể hiện sự khôn ngoan hoàn hảo qua cuộc đời, sự chết và sự sống lại của Ngài. Sự khôn ngoan của thế gian coi thập tự giá là điên rồ, nhưng “điên rồ của Đức Chúa Trời là khôn ngoan hơn người ta” (I Cô-rinh-tô 1:25).
Lời mời gọi dành cho mỗi chúng ta là: hãy khao khát và tìm kiếm cả sự hiểu biết Lời Chúa lẫn sự khôn ngoan từ trên để áp dụng Lời ấy. Hãy học biết Chúa Cứu Thế Giê-xu cách thân mật hơn (daʻath, gnōsis), và để mối tương giao đó biến đổi chúng ta trở nên những người khôn ngoan (chokmah, sophia) trong cách sống, biết phân biệt điều lành điều dữ, và bước đi trong đường lối đẹp ý Ngài mỗi ngày.