Dị giáo là gì?

Trong hành trình đức tin, mỗi Cơ Đốc nhân không chỉ được kêu gọi để tin, nhưng còn để “biết” và “phân biệt” chân lý. Giữa một thế giới với muôn vàn tiếng nói và giáo lý, sự hiểu biết về dị giáo (heresy) trở thành một phần thiết yếu trong việc bảo vệ sự trong sạch của đức tin và sự hiệp một của Hội Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào định nghĩa Kinh Thánh, đặc điểm, hậu quả và cách thức nhận biết cùng đối phó với dị giáo, dựa trên nền tảng duy nhất là Lời Đức Chúa Trời.

Trong Tân Ước, từ Hy Lạp chính được dùng cho “dị giáo” là αἵρεσις (hairesis), ban đầu mang nghĩa “sự lựa chọn” hay “trường phái tư tưởng” (như trường phái Pha-ri-si, Công-vụ 15:5). Tuy nhiên, trong bối cảnh của các thư tín, từ này mang ý nghĩa tiêu cực, chỉ về một giáo lý sai lầm được chủ đích lựa chọn và truyền bá, đi ngược lại với chân lý tông truyền (apostolic truth), dẫn đến sự chia rẽ và bội đạo.

Kinh Thánh cảnh báo rõ ràng về sự hiện diện của các giáo sư giả và dị giáo. Sứ đồ Phi-e-rơ viết: “Nhưng cũng như xưa có tiên tri giả trong dân, thì cũng sẽ có giáo sư giả trong anh em, là những kẻ sẽ âm thầm đem tà giáo (αἱρέσεις ἀπωλείας – các giáo phái hư mất) hủy diệt vào, chối Chúa đã chuộc mình, và tự làm hư mất cách vội vàng” (2 Phi-e-rơ 2:1). Ở đây, “tà giáo” chính là dị giáo – những điều dạy dỗ hủy diệt, phủ nhận chính công lao cứu chuộc của Chúa Giê-xu.

Sứ đồ Phao-lô cũng nghiêm khắc với Hội Thánh Ga-la-ti: “Tôi lấy làm lạ cho anh em đã vội bỏ Đấng gọi anh em bởi ơn Đức Chúa Jêsus Christ, đặng theo tin lành khác. Thật chẳng phải có tin lành khác, nhưng có mấy kẻ làm rối trí anh em, và muốn đánh đổ Tin Lành của Đấng Christ. Nhưng nếu có ai, hoặc chính chúng tôi, hoặc thiên sứ trên trời, truyền cho anh em một tin lành nào khác với Tin Lành chúng tôi đã truyền cho anh em, thì người ấy đáng bị a-na-thema” (Ga-la-ti 1:6-9). “Tin lành khác” (ἕτερον εὐαγγέλιον) chính là dị giáo – một sứ điệp hoàn toàn khác biệt làm sai lệch trọng tâm của Phúc Âm.

Dị giáo không đơn thuần là một sai sót thần học nhỏ. Nó là một sự bẻ cong có chủ ý vào những giáo lý trọng tâm của đức tin Cơ Đốc. Dưới đây là những đặc điểm then chốt:

1. Bóp Méo hoặc Phủ Nhận Bản Tính và Công Việc của Đấng Christ: Đây là tiêu chuẩn tối thượng. Mọi dị giáo đều, trực tiếp hoặc gián tiếp, tấn công vào con người và chức vụ của Chúa Giê-xu Christ. Thư Giăng cảnh cáo: “Hỡi các con cái bé mọn, ấy là giờ cuối cùng; các con đã nghe nói rằng Kẻ địch lại Đấng Christ phải đến. Và hiện nay đã có nhiều kẻ địch lại Đấng Christ… Ai là kẻ nói dối, há chẳng phải kẻ chối Đức Chúa Jêsus là Đấng Christ sao? Ấy đó là Kẻ địch lại Đấng Christ, tức là kẻ chối Đức Chúa Cha và Đức Chúa Con” (1 Giăng 2:18, 22). Dị giáo có thể phủ nhận thần tính của Ngài (như thuyết A-ri-us), nhân tính thật của Ngài (như thuyết Ngộ Đạo), sự chết chuộc tội thay của Ngài, hoặc sự sống lại bằng xương bằng thịt của Ngài.

2. Thêm Hoặc Bớt Vào Điều Kiện Của Sự Cứu Rỗi Bởi Ân Điển Qua Đức Tin: Phúc Âm thuần túy dạy rằng sự cứu rỗi là “bởi ân điển, cậy đức tin... chẳng phải bởi việc làm” (Ê-phê-sô 2:8-9). Dị giáo luôn tìm cách thêm vào những điều kiện khác như nghi lễ, luật pháp, kiến thức bí truyền, hoặc việc lành như một phương tiện để được xưng công bình. Đây chính là điều Phao-lô chiến đấu trong thư Ga-la-ti.

3. Phủ Nhận Thẩm Quyền Tuyệt Đối và Sự Đầy Đủ Của Kinh Thánh: Dị giáo thường đưa ra những “khải tượng mới”, “lời tiên tri riêng”, hay “sách thánh bổ sung” có thẩm quyền ngang bằng hoặc cao hơn Kinh Thánh. Kinh Thánh cảnh báo: “Hỡi anh em, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ” (1 Giăng 4:1). Sách Khải Huyền kết thúc với lời cảnh cáo nghiêm trọng về việc thêm bớt Lời Chúa (Khải Huyền 22:18-19).

4. Gây Ra Sự Chia Rẽ và Ly Gián Trong Thân Thể Đấng Christ: Từ “dị giáo” (hairesis) trong 1 Cô-rinh-tô 11:19 và Ga-la-ti 5:20 được liệt kê cùng với các công việc của xác thịt như tranh cạnh, ghen ghét. Dị giáo nuôi dưỡng tinh thần bè phái, “hầu cho trong vòng anh em có kẻ bị nhận biết” – tức là lộ ra những kẻ không thuộc về chân lý, từ đó phá vỡ sự hiệp một của Hội Thánh.

Không phải mọi sự bất đồng trong Hội Thánh đều là dị giáo. Điều quan trọng là chúng ta phải phân biệt:

• Dị Giáo (Heresy): Là sự sai lầm trong những giáo lý căn bản (kerygma – sứ điệp rao giảng cốt lõi) liên quan đến sự cứu rỗi, như bản tính của Chúa Ba Ngôi, thần tính và nhân tính của Đấng Christ, sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin. Đây là những vấn đề ảnh hưởng đến sự cứu rỗi và tính chính thống của đức tin.
• Sai Lầm Thần Học (Error): Là sự hiểu sai trong những giáo lý thứ yếu, không trực tiếp phủ nhận Phúc Âm. Có thể thảo luận và sửa sai trong tình yêu thương.
• Khác Biệt Thứ Yếu (Secondary Difference): Là những quan điểm khác nhau về các nghi lễ, cấu trúc Hội Thánh, hay sự giải nghĩa về thời kỳ cuối cùng, nơi mà các Cơ Đốc nhân chân chính vẫn có thể hiệp một trong Chúa.

Chúng ta cần có “sự nhân từ đối với mọi người, có tài dạy dỗ, nhịn nhục, lấy mềm mại mà sửa dạy những kẻ chống trả” (2 Ti-mô-thê 2:24-25). Thái độ khi đối diện với sai lầm cũng quan trọng không kém việc bảo vệ chân lý.

Ngay từ thế kỷ thứ nhất, Hội Thánh đã phải đối mặt với các dị giáo. Phao-lô cảnh báo Hội Thánh Ê-phê-sô về “những muông sói dữ tợn sẽ xen vào trong vòng anh em, chẳng tiếc bầy đâu” (Công vụ 20:29). Một số dị giáo nổi bật bao gồm:

• Thuyết Ngộ Đạo (Gnosticism): Dạy rằng vật chất là xấu, Chúa Giê-xu không có thân thể thật, và sự cứu rỗi chỉ dành cho những ai có “kiến thức” (gnosis) bí truyền. Sứ đồ Giăng trực tiếp bác bỏ điều này khi nhấn mạnh Chúa Giê-xu đã đến “trong xác thịt” (1 Giăng 4:2-3).
• Chủ Nghĩa Duy Luật (Judaizers): Dạy rằng người ngoại phải chịu cắt bì và giữ Luật Môi-se để được cứu. Thư Ga-la-ti là lời đáp trả mạnh mẽ cho dị giáo này.
• Thuyết A-ri-us (Arianism): Phủ nhận thần tính trọn vẹn và đời đời của Chúa Giê-xu, xem Ngài là tạo vật đầu tiên và cao nhất. Hội đồng Nicaea (325 SCN) đã bày tỏ giáo lý chính thống để chống lại điều này.

1. Am Tường Kinh Thánh Cách Cá Nhân: Sự phòng thủ tốt nhất là sự hiểu biết Lời Chúa. “Hãy đem hết lòng trí mình suy đi xét lại cho cẩn thận về lời giảng dạy đó” (Công vụ 17:11). Cần nghiên cứu Kinh Thánh có hệ thống, hiểu được toàn bộ ý chỉ của Đức Chúa Trời.

2. Thực Hành Sự Phân Biệt Thuộc Linh: “Hãy thử cho biết các thần có phải đến bởi Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Chúng ta thử nghiệm mọi giáo lý bằng các câu hỏi then chốt: Giáo lý này có tôn cao Chúa Giê-xu Christ là Chúa và là Đấng Cứu Thế toàn vẹn không? Có đề cao Phúc Âm của ân điển bởi đức tin không? Có phù hợp với toàn bộ sự dạy dỗ của Kinh Thánh không?

3. Gắn Bó Với Một Hội Thánh Địa Phương Lành Mạnh: Dị giáo thường phát triển mạnh trong sự cô lập. Một Hội Thánh giảng dạy Lời Chúa trung thực, có sự lãnh đạo chính trực và môi trường yêu thương, gây dựng là nơi nương náu an toàn (Ê-phê-sô 4:11-14).

4. Đối Đãi Với Người Sai Lầm Bằng Tình Yêu Thương Và Lẽ Thật: Đối với một người anh em mắc sai lầm, thái độ của chúng ta là “lấy lòng nhu mì mà sửa họ” (Ga-la-ti 6:1). Nhưng đối với những giáo sư giả cố chấp và chủ đích truyền bá dị giáo, Kinh Thánh dạy phải tránh xa và cảnh cáo (Rô-ma 16:17; Tít 3:10-11). Mục đích cuối cùng vẫn là để bảo vệ bầy chiên và hy vọng sự ăn năn của người sai lạc.

5. Sống Một Đời Sống Cầu Nguyện Và Nương Dựa Thánh Linh: Chính Thánh Linh là Đấng dẫn chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13). Đời sống cầu nguyện giúp chúng ta nhạy bén với sự dẫn dắt và cảnh báo của Ngài.

Hiểu về dị giáo không phải để chúng ta trở nên hoài nghi, kiêu ngạo về sự hiểu biết, hay đi “săn lùng dị giáo.” Ngược lại, nó là để chúng ta càng trân quý hơn sự cao trọng của chân lý Phúc Âm, và càng gắn bó với Chúa Giê-xu Christ, là hiện thân của Lẽ Thật (Giăng 14:6). Sứ đồ Giu-đe kêu gọi: “Hỡi kẻ rất yêu dấu, về phần anh em, hãy tự lập lấy trên đất đức tin rất thánh của mình, nhờ Đức Thánh Linh mà cầu nguyện, hãy giữ mình trong sự yêu mến Đức Chúa Trời” (Giu-đe 1:20-21).

Cuối cùng, chiến trận thuộc linh này không phải dựa vào sự khôn ngoan hay hiểu biết của con người, nhưng dựa vào quyền năng của Đức Chúa Trời và sự bảo vệ của Ngài. Hãy sống đời tin kính, gìn giữ kho báu đức tin đã được giao phó, và rao truyền Phúc Âm thuần khiết của Đấng Christ cho thế hệ mình, để danh Ngài được tôn cao.