Làm sao có thể có sự phụ thuộc / thứ bậc trong Ba Ngôi?

Học thuyết Ba Ngôi (Đức Chúa Trời Ba Ngôi) là một trong những chân lý sâu nhiệm nhất của Kinh Thánh. Chúng ta tin rằng chỉ có một Đức Chúa Trời, nhưng trong sự hiệp nhất của Ngài có ba Ngôi vị: Cha, Con và Thánh Linh. Mỗi Ngôi vị đều là Đức Chúa Trời trọn vẹn, đồng đẳng về bản thể, quyền năng và vinh quang. Tuy nhiên, khi đọc Kinh Thánh, chúng ta bắt gặp những câu nói như: “Cha là lớn hơn ta” (Giăng 14:28), hay “Đầu Đấng Christ là Đức Chúa Trời” (1 Cô-rinh-tô 11:3). Điều này đặt ra câu hỏi: Làm thế nào mà trong Ba Ngôi lại có sự phụ thuộc hay thứ bậc? Bài viết này sẽ khám phá câu hỏi đó dựa trên Kinh Thánh, các ngôn ngữ nguyên thủy và sự hiểu biết thần học lịch sử, đồng thời đưa ra áp dụng thực tiễn cho đời sống Cơ Đốc nhân.

I. Bằng Chứng Kinh Thánh về Mối Quan Hệ Giữa Các Ngôi

Kinh Thánh dạy rõ ràng về sự hiệp nhất và tính riêng biệt của Ba Ngôi. Các phân đoạn sau đây cho thấy sự phân biệt về vai trò và mối quan hệ giữa Cha, Con và Thánh Linh:

• Giăng 5:19 – “Đức Chúa Jêsus đáp rằng: Quả thật, quả thật, ta nói cùng các ngươi, Con chẳng tự mình làm việc gì được; chỉ làm điều chi mà Con thấy Cha làm; vì mọi điều Cha làm, Con cũng làm y như vậy.”
• Giăng 14:28 – “Các ngươi có nghe ta đã bảo rằng: Ta đi, rồi ta lại đến cùng các ngươi. Nếu các ngươi yêu mến ta, thì sẽ vui mừng vì ta đi đến cùng Cha, bởi Cha là lớn hơn ta.”
• 1 Cô-rinh-tô 11:3 – “Dầu vậy, tôi muốn anh em biết Đấng Christ là đầu mọi người; người đàn ông là đầu người đàn bà; và Đức Chúa Trời là đầu Đấng Christ.”
• Giăng 15:26 – “Khi Đấng Yên ủi sẽ đến, là Đấng ta sẽ bởi Cha sai xuống, tức là Thần lẽ thật ra từ Cha, thì Ngài sẽ làm chứng về ta.”
• Giăng 16:13-14 – “Khi nào Thần lẽ thật đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật; vì Ngài không nói tự mình, nhưng nói mọi điều mình đã nghe, và tỏ bày cho các ngươi những sự sẽ đến. Ngài sẽ làm vinh hiển ta, vì Ngài sẽ lấy điều thuộc về ta mà rao bảo cho các ngươi.”
• Phi-líp 2:6-8 – “Ngài vốn có hình Đức Chúa Trời, song chẳng coi sự bình đẳng mình với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ, chính Ngài đã tự hạ mình xuống, vâng phục cho đến chết, thậm chí chết trên cây thập tự.”

Những câu Kinh Thánh này cho thấy rằng trong công cuộc cứu chuộc, Con vâng phục Cha, Thánh Linh vâng phục Cha và Con. Vậy sự vâng phục này có phải chỉ là tạm thời (trong thời gian Con làm người) hay là một phần của mối quan hệ vĩnh cửu giữa các Ngôi? Để trả lời, chúng ta cần phân biệt giữa “Ba Ngôi tự hữu” (immanent Trinity) và “Ba Ngôi kinh tế” (economic Trinity).

II. Ba Ngôi Tự Hữu và Ba Ngôi Kinh Tế

Trong thần học, Ba Ngôi tự hữu (immanent Trinity) nói đến bản chất và sự hiệp nhất vĩnh cửu của Đức Chúa Trời ngoài công trình sáng tạo và cứu chuộc. Đây là Đức Chúa Trời như Ngài vốn có từ trước vô cùng. Ba Ngôi kinh tế (economic Trinity) đề cập đến cách Đức Chúa Trời tự bày tỏ chính Ngài trong lịch sử, đặc biệt qua sự sáng tạo, sự nhập thể của Đức Chúa Jesus Christ và sự tuôn đổ Thánh Linh.

Hầu hết các nhà thần học đều đồng ý rằng sự bày tỏ của Ba Ngôi trong kinh tế cứu rỗi phản ánh trung thực mối quan hệ vĩnh cửu giữa các Ngôi. Nói cách khác, những gì chúng ta thấy trong công cuộc cứu chuộc không phải là một kịch bản tạm thời, mà là sự biểu lộ của những tương quan đời đời. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là Con kém hơn Cha về bản thể; thay vào đó, có một trật tự (order) hay mối quan hệ nguồn gốc (relations of origin) từ đời đời.

Kinh Thánh cho biết: Cha sinh Con (Thi thiên 2:7; Công vụ 13:33; Hê-bơ-rơ 1:5). Từ ngữ Hy Lạp “μονογενής” (monogenēs) thường được dịch là “con một”, hàm ý Con có nguồn gốc từ Cha. Tương tự, Thánh Linh ra từ Cha (và Con) (Giăng 15:26). Những mối quan hệ này là vĩnh cửu: Cha không bao giờ thiếu Con, Con không bao giờ không được sinh ra, và Thánh Linh luôn luôn tuôn ra. Đây không phải là sự tạo dựng theo thời gian, mà là sự sinh ra đời đời (eternal generation) và sự xuất phát đời đời (eternal procession).

Như vậy, từ đời đời, có một trật tự: Cha là nguồn (fons deitatis), Con được sinh bởi Cha, Thánh Linh xuất phát từ Cha (và từ Con trong quan điểm phương Tây). Trật tự này không phải là thứ bậc về giá trị hay quyền năng, mà là sự phân biệt về ngôi vị. Mỗi Ngôi đều sở hữu trọn vẹn thần tính (ousia), nhưng cách thức hiện hữu (hypostasis) thì khác biệt.

III. Sự Phục Tùng Chức Năng và Sự Bình Đẳng Bản Thể

Trên cơ sở Kinh Thánh, nhiều tín hữu và nhà thần học tin rằng Con và Thánh Linh về chức năng (functionally) phục tùng Cha, trong khi về bản thể (ontologically) thì hoàn toàn bình đẳng. Điều này đôi khi được gọi là sự phục tùng vĩnh cửu của Con (eternal functional subordination of the Son). Các câu Kinh Thánh như 1 Cô-rinh-tô 11:3 (“Đức Chúa Trời là đầu Đấng Christ”) dường như chỉ đến mối quan hệ vĩnh cửu, không chỉ trong thời kỳ nhập thể. Hơn nữa, trong sách Khải Huyền, chúng ta thấy Con như Chiên Con đứng trước ngai (Khải huyền 5:6), và sau cùng Con sẽ nộp vương quốc lại cho Cha (1 Cô-rinh-tô 15:28).

Một số nhà thần học khác cho rằng sự phục tùng chỉ liên quan đến nhân tính của Đấng Christ (human nature) hoặc chỉ xảy ra trong nhiệm vụ cứu chuộc, và sau khi công tác hoàn tất, Con sẽ không còn phục tùng nữa. Họ dựa vào 1 Cô-rinh-tô 15:28, nơi nói rằng khi mọi sự đã phục dưới chân Con, thì chính Con cũng sẽ phục dưới Đấng đã làm cho mọi sự phục Ngài, “hầu cho Đức Chúa Trời được làm đầu trong mọi sự”. Tuy nhiên, ngữ cảnh ở đây là sau khi hủy diệt sự chết, Con trao vương quốc lại cho Cha, nhưng điều này không có nghĩa là Con ngừng hiệp một với Cha.

Dù quan điểm nào, điều quan trọng là giữ vững lẽ thật: Con và Thánh Linh hoàn toàn là Đức Chúa Trời, ngang hàng với Cha về bản chất, quyền năng và vinh quang. Bất kỳ sự phục tùng nào cũng không làm giảm thiểu thần tính của Ngài. Thần học lịch sử đã cảnh báo chống lại thuyết phục tùng luận (subordinationism), tức là xem Con và Thánh Linh thấp kém hơn Cha, vì đó là dị giáo Arian (cho rằng Con là tạo vật). Do đó, khi nói đến sự phụ thuộc hay thứ bậc, chúng ta chỉ nói về chức năng hoặc trật tự trong mối quan hệ, chứ không phải về bản thể.

IV. Các Thuật Ngữ Hy Lạp và Hê-bơ-rơ Giúp Làm Sáng Tỏ

Việc nghiên cứu ngôn ngữ nguyên thủy có thể giúp chúng ta hiểu sâu hơn về mối quan hệ giữa các Ngôi.

• “Đầu” (κεφαλή, kephalē) trong 1 Cô-rinh-tô 11:3: Từ này có thể mang nghĩa “nguồn” hoặc “người lãnh đạo”. Trong văn hóa Hy Lạp, nó thường chỉ sự ưu việt hoặc nguồn gốc. Dù hiểu theo cách nào, nó cũng diễn tả một trật tự: Đức Chúa Trời (Cha) là đầu của Đấng Christ, nhưng điều này không hạ thấp Đấng Christ.
• “Lớn hơn” (μείζων, meizōn) trong Giăng 14:28: Đức Chúa Jesus nói Cha lớn hơn Ngài. Ở đây, có thể Ngài đề cập đến vị thế trong nhiệm vụ cứu chuộc (Con trong thân phận tôi tớ), hoặc bản chất của Cha như nguồn gốc. Một số nhà chú giải cho rằng “lớn hơn” liên quan đến chức năng, không phải bản thể.
• “Sinh” (γεννάω, gennaō) trong Thi thiên 2:7 (LXX) và Công vụ 13:33: Từ này nhấn mạnh mối quan hệ Cha-Con, và được hiểu là sự sinh ra đời đời, không phải một sự kiện thời gian.
• “Ra từ” (ἐκπορεύομαι, ekporeuomai) trong Giăng 15:26: Thánh Linh “ra từ” (proceeds from) Cha, cho thấy nguồn gốc từ Cha nhưng không kém hơn Cha.

Những từ ngữ này xác nhận rằng Ba Ngôi có một trật tự nội tại, không phải là sự bất bình đẳng, mà là sự đa dạng trong hiệp nhất.

V. Áp Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân

Giáo lý về mối quan hệ trong Ba Ngôi không chỉ là một lý thuyết trừu tượng; nó có những ứng dụng cụ thể và sâu sắc cho cuộc sống của chúng ta:

1. Mẫu mực cho các mối quan hệ có thẩm quyền và sự vâng phục: Trong gia đình, Kinh Thánh dạy người chồng là đầu người vợ như Đấng Christ là đầu Hội thánh (Ê-phê-sô 5:23). Điều này không nói lên sự ưu việt về giá trị, mà về trách nhiệm lãnh đạo yêu thương và sự vâng phục tôn trọng. Chúa Cha và Chúa Con, dù bình đẳng, vẫn có một trật tự chức năng; đó là hình mẫu cho vợ chồng, cha mẹ-con cái, và các lãnh đạo trong Hội thánh.
2. Sự khiêm nhường và vâng lời: Chúa Jesus, dù là Đức Chúa Trời, đã vâng phục Cha, hạ mình trở nên tôi tớ. Điều này khích lệ chúng ta sống khiêm nhường, sẵn sàng vâng phục ý muốn của Chúa và các thẩm quyền Ngài đặt để.
3. Sự hiệp nhất trong đa dạng: Ba Ngôi hiệp một nhưng khác biệt về ngôi vị. Điều này dạy chúng ta về sự hiệp nhất của Hội thánh: nhiều chi thể khác nhau nhưng cùng một thân thể, cùng tôn vinh Chúa. Chúng ta có thể tôn trọng sự khác biệt mà không gây chia rẽ.
4. Thờ phượng đúng đắn: Chúng ta thờ phượng một Đức Chúa Trời Ba Ngôi. Mỗi Ngôi đều xứng đáng được tôn cao. Qua sự hiểu biết về mối quan hệ của các Ngôi, chúng ta càng thêm lòng kính sợ và yêu mến Đức Chúa Trời toàn vẹn.
5. Bảo vệ chân lý: Hiểu rõ sự phục tùng chức năng nhưng bình đẳng bản thể giúp chúng ta tránh các sai lầm thần học như Arianism (phủ nhận thần tính của Đấng Christ) hay Sabellianism (xem Ba Ngôi chỉ là ba phương cách hiện ra).

VI. Kết Luận

Giáo lý Ba Ngôi là một mầu nhiệm vượt quá sự hiểu biết trọn vẹn của con người, nhưng Đức Chúa Trời đã mặc khải đủ để chúng ta tin và sống. Các phân đoạn Kinh Thánh cho thấy rằng trong Ba Ngôi có sự phụ thuộc và thứ bậc về chức năng, nhưng không hề có sự bất bình đẳng về bản thể. Cha, Con và Thánh Linh đều là Đức Chúa Trời toàn năng, đồng vinh, đồng đẳng, nhưng mỗi Ngôi có một vai trò riêng biệt trong công cuộc sáng tạo và cứu chuộc. Sự vâng phục của Con và Thánh Linh không làm giảm thần tính, mà biểu lộ tình yêu và sự hiệp nhất trọn vẹn của Đức Chúa Trời.

Chúng ta hãy khiêm nhường học hỏi Lời Chúa, trân trọng mặc khải này và để nó uốn nắn đời sống, các mối quan hệ và sự thờ phượng của chúng ta. Đức Chúa Trời Ba Ngôi đáng được chúng ta tôn thờ, yêu mến và vâng theo trọn đời.