Chúa có hợp lý không?

Trong hành trình đức tin, một trong những câu hỏi căn bản và thường trực nhất mà Cơ Đốc nhân cũng như những người tìm kiếm đặt ra là: Chúa có hợp lý không? Liệu niềm tin vào một Đức Chúa Trời vô hình có phải là sự đầu hàng của lý trí, hay đó chính là đỉnh cao của sự hiểu biết và hợp lý? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào Kinh Thánh để khảo sát bản tính, đường lối và mặc khải của Đức Chúa Trời, từ đó chứng minh rằng Ngài không chỉ hợp lý, mà còn là nền tảng cho mọi sự hợp lý.

Trước khi hỏi Chúa có hợp lý không, chúng ta phải định nghĩa "hợp lý" là gì. Trong triết học, hợp lý (rational) thường được hiểu là phù hợp với lẽ phải, có thể lý giải được, có trật tự và logic. Tuy nhiên, Kinh Thánh mặc khải rằng chính Đức Chúa Trời là nguồn gốc của mọi lẽ thật và logic. Sứ đồ Giăng mở đầu Phúc Âm bằng một tuyên bố triết học vĩ đại: "Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời" (Giăng 1:1). Từ "Ngôi Lời" trong nguyên ngữ Hy Lạp là Logos (λόγος). Đây không chỉ đơn thuần là một từ ngữ, mà là một khái niệm triết học sâu sắc, bao hàm ý tưởng về lý trí, nguyên lý, trật tự, lời nói và sự biểu đạt có logic của Thượng Đế. Chúa Giê-xu Christ chính là Logos nhập thể – sự biểu đạt hợp lý, có trật tự và đầy đủ nhất của Đức Chúa Trời cho nhân loại (Giăng 1:14, 18).

Sự sáng tạo của Ngài phản ánh trật tự và logic tuyệt đời của Ngài. Sáng Thế Ký 1 liên tục nhấn mạnh cụm từ "theo loài nó" (câu 11, 12, 21, 24, 25), cho thấy một kế hoạch phân loại có hệ thống, không phải là kết quả của sự hỗn độn ngẫu nhiên. Thi Thiên 19:1 tuyên bố: "Các từng trời rao truyền sự vinh hiển của Đức Chúa Trời, Bầu trời giải tỏ công việc tay Ngài." Vũ trụ vận hành theo các định luật vật lý, toán học và sinh học có thể dự đoán được, điều đó làm chứng cho một Đấng Sáng Tạo có lý trí siêu việt. Sự hợp lý của con người là một phần trong ảnh tưởng của Đức Chúa Trời (Sáng Thế Ký 1:26-27), nên khi chúng ta sử dụng lý trí để tìm kiếm Ngài, chúng ta đang thực hành đúng chức năng mà Ngài thiết lập.

Kinh Thánh trình bày Đức Chúa Trời với những thuộc tính hoàn toàn nhất quán và hợp lý:

• Thánh Khiết (Holy): Ngài hoàn toàn tách biệt khỏi tội lỗi. Sự thánh khiết này không phải là độc đoán, mà là điều kiện cần thiết cho sự sống và trật tự. Tội lỗi gây ra sự hủy diệt và hỗn loạn; sự thánh khiết của Ngài là nền tảng cho sự công bình đời đời (Ê-sai 6:3; Ha-ba-cúc 1:13).
• Công Bình và Công Chính (Just & Righteous): Mọi phán xét và hành động của Ngài đều đúng đắn. Phục Truyền Luật Lệ Ký 32:4 khẳng định: "Công việc Ngài trọn vẹn, vì các đường lối Ngài là công bình. Đức Chúa Trời thành tín và vô tội; Ngài là công bình và chánh trực." Nguyên tắc "gieo gì gặt nấy" (Ga-la-ti 6:7) là một nguyên lý hợp lý và công bằng được thiết lập bởi Chúa.
• Yêu Thương (Love): Tình yêu của Đức Chúa Trời không mâu thuẫn với sự thánh khiết hay công bình của Ngài. Trái lại, nó hoàn thiện chúng. 1 Giăng 4:8 tuyên bố "Đức Chúa Trời là sự yêu thương". Sự nhập thể, chịu chết và sống lại của Chúa Giê-xu Christ là biểu hiện tối cao của tình yêu hợp lý ấy: để giải quyết vấn đề tội lỗi (đòi hỏi sự công bình), Ngài đã tự trả giá thay (thể hiện tình yêu) (Rô-ma 3:25-26).
• Khôn Ngoan (Wisdom): Khôn ngoan của Chúa siêu việt mọi sự hiểu biết của con người, nhưng không phải là vô lý. Rô-ma 11:33-36 ca ngợi: "Ôi! Sâu nhiệm thay là sự giàu có, khôn ngoan và thông biết của Đức Chúa Trời! Sự phán xét của Ngài nào ai thấu được, đường nẻo của Ngài nào ai hiểu được!" Sự "sâu nhiệm" ở đây (Hy Lạp: bathos - βάθος) không có nghĩa là mâu thuẫn, mà là sự phong phú, phức tạp và sâu sắc vượt quá khả năng khám phá tức thời của chúng ta.

Nhiều người cho rằng đức tin Cơ Đốc là phi lý vì gặp phải những nghịch lý (paradox). Tuy nhiên, sự phân biệt giữa nghịch lý (paradox) và mâu thuẫn (contradiction) là then chốt. Một mâu thuẫn là điều bất khả thi và vô lý. Một nghịch lý là sự kết hợp của hai chân lý có vẻ đối lập nhưng cùng đúng ở một cấp độ cao hơn. Đức tin Cơ Đốc đầy dẫy những nghịch lý thuộc linh, minh họa cho sự khôn ngoan siêu việt của Đức Chúa Trời:

• Chúa Giê-xu: Đấng vừa là Đức Chúa Trời vừa là người: Đây là nghịch lý của sự nhập thể. Phi-líp 2:6-7 mô tả Chúa Giê-xu, vốn có hình Đức Chúa Trời, nhưng đã "tự làm nên không, lấy hình tôi tớ... trở nên giống như loài người." Đây không phải là mâu thuẫn logic, nhưng là một mầu nhiệm (Hy Lạp: mystērion - μυστήριον) của sự khiêm nhường và cứu chuộc.
• Được cứu bởi ân điển, qua đức tin, không bởi việc làm: Sự cứu rỗi là món quà nhưng không (Ê-phê-sô 2:8-9). Đối với tư duy tự nhiên, điều này có vẻ vô lý – phải có sự đền bù nào đó. Nhưng chính điều này lại là hợp lý thuộc linh sâu sắc nhất: nếu con người có thể tự cứu mình bằng việc làm, thì sự chết của Con Đức Chúa Trời là thừa và vô nghĩa. Sự cứu rỗi bởi ân điển là giải pháp hợp lý duy nhất cho một loài đã hoàn toàn sa ngã (Rô-ma 3:23-24).
• Sự đau khổ và sự lành của Đức Chúa Trời: Đây là thách thức lớn nhất về tính hợp lý của Chúa. Làm thế nào một Đức Chúa Trời toàn năng và toàn thiện lại cho phép sự đau khổ? Kinh Thánh không đưa ra một câu trả lời đơn giản, nhưng nó cung cấp một khuôn khổ hợp lý để hiểu: 1) Sự đau khổ vào thế gian vì tội lỗi của con người (Sáng Thế Ký 3; Rô-ma 5:12). 2) Đức Chúa Trời không phải là tác giả của sự dữ, nhưng Ngài có quyền tể trị để rèn luyện và biến điều dữ thành điều lành (Sáng Thế Ký 50:20; Rô-ma 8:28). 3) Chính Chúa Giê-xu, Con Ngài, đã bước vào và gánh chịu sự đau khổ tột cùng của nhân loại (Ê-sai 53:3-5). Sự phục sinh của Ngài là lời hứa và bằng chứng rằng sự đau khổ không phải là kết cuộc, và Đức Chúa Trời có một kế hoạch cứu chuộc hợp lý vượt trên mọi hiểu biết của chúng ta.

Đối với thế gian, thập tự giá là biểu tượng của sự ngu dại và yếu đuối. Nhưng đối với những người được cứu, nó là sự khôn ngoan và quyền năng của Đức Chúa Trời. 1 Cô-rinh-tô 1:18-25 là phân đoạn then chốt: "Vả, lời giảng về thập tự giá, thì những người bị hư mất cho là điên dại; song về phần chúng ta, là kẻ được cứu, thì cho là quyền phép của Đức Chúa Trời... Bởi vì sự điên dại của Đức Chúa Trời là khôn sáng hơn người ta, và sự yếu đuối của Đức Chúa Trời là mạnh hơn người ta."

Phao-lô không nói rằng thập tự giá thực sự là điên dại. Ông nói rằng nó có vẻ là điên dại đối với tư duy tự nhiên, tội lỗi. Từ "khôn ngoan" ở đây trong Hy Lạp là sophia (σοφία). Sự khôn ngoan của thế gian (triết lý, sức mạnh, thành tựu tự thân) đã thất bại trong việc giải quyết vấn đề căn cơ nhất: tội lỗi và sự chết. Sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời, được bày tỏ qua thập tự giá, đưa ra một giải pháp triệt để: Đấng vô tội chết thay cho kẻ có tội, công lý được thỏa mãn, tình yêu được bày tỏ, quyền năng sự chết bị phá hủy. Đó là kế hoạch duy nhất và hợp lý nhất để cứu một nhân loại đang hư mất mà vẫn tôn trọng sự tự do và công lý của chính Ngài.

Hiểu rằng Chúa là hợp lý thay đổi cách chúng ta sống đức tin:

1. Thờ phượng bằng cả tâm trí lẫn tấm lòng: Chúa Giê-xu phán: "Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn, hết sức mà kính mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi" (Mác 12:30). Đức tin chân chính không tắt đi lý trí, nhưng dâng lý trí đã được Chúa chuộc lại lên cho Ngài. Chúng ta được kêu gọi để suy gẫm, nghiên cứu Lời Ngài (sự biểu đạt logic của Ngài) một cách nghiêm túc (Giô-suê 1:8; Thi Thiên 1:2).
2. Xây dựng nền tảng đức tin vững chắc: Một đức tin mù quáng dễ bị lung lay. Phi-e-rơ khuyên chúng ta: "Hãy thánh sẵn Chúa Christ trong lòng mình, thường thường sẵn sàng để trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em" (1 Phi-e-rơ 3:15). Sự "trả lời" (Hy Lạp: apologia - ἀπολογία) hàm ý một lời biện hộ, giải thích có lý lẽ. Chúng ta cần học biết Lời Chúa để có thể trình bày niềm tin một cách hợp lý, đầy đủ lẽ thật và khiêm nhường.
3. Đối diện với hoài nghi và thử thách: Khi gặp nghịch cảnh hay những câu hỏi hóc búa, thay vì từ bỏ đức tin, chúng ta hãy noi gương những người như Giăng Báp-tít (Ma-thi-ơ 11:2-6) hay Thô-ma (Giăng 20:24-29), mang những nghi ngờ của mình đến trực tiếp với Chúa Giê-xu và Lời của Ngài. Sự hợp lý của Chúa đảm bảo rằng Ngài không sợ những câu hỏi của chúng ta.
4. Sống một đời sống nhất quán: Nếu chúng ta tin vào một Đức Chúa Trời hợp lý và chân thật, thì đời sống chúng ta phải phản chiếu sự nhất quán đó. Điều đó có nghĩa là đức tin của chúng ta phải ăn khớp với hành động, lời nói phải đi đôi với việc làm, và các quyết định của chúng ta phải dựa trên các nguyên tắc Kinh Thánh chứ không chỉ trên cảm xúc nhất thời.

Vậy, Chúa có hợp lý không? Câu trả lời Kinh Thánh là một tiếng "Vâng!" dõng dạc. Đức Chúa Trời của Kinh Thánh không phải là một vị thần độc đoán, thất thường hay mâu thuẫn. Ngài là Đức Chúa Trời của trật tự (1 Cô-rinh-tô 14:33), của lẽ thật (Giăng 14:6), và của sự khôn ngoan siêu việt. Sự hợp lý của Ngài không phải lúc nào cũng nằm trong tầm hiểu biết giới hạn và hữu hạn của chúng ta, nhưng nó luôn hoàn hảo và đáng tin cậy. Thập tự giá của Chúa Giê-xu Christ, vốn bị xem là sự điên dại, thực ra là đỉnh cao của sự khôn ngoan hợp lý của Đức Chúa Trời, cung ứng con đường duy nhất để hòa giải con người tội lỗi với Đấng Thánh Khiết.

Do đó, đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ không phải là bước nhảy mù quáng vào bóng tối, mà là bước đi sáng suốt vào ánh sáng của Đấng đã phán: "Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống" (Giăng 14:6). Lời mời gọi dành cho mỗi chúng ta là hãy dùng chính lý trí mà Ngài ban để tìm kiếm, nhận biết và tin cậy nơi Ngài – nguồn gốc của mọi sự hợp lý và ý nghĩa đích thực.