Phê bình tu từ là gì?

Trong hành trình nghiên cứu và thưởng thức vẻ đẹp của Kinh Thánh, chúng ta thường tập trung vào sứ điệp, thần học và lịch sử. Tuy nhiên, có một phương pháp nghiên cứu mở ra cho chúng ta cánh cửa để chiêm ngưỡng nghệ thuật thiên thượng trong chính cách Lời Chúa được truyền đạt: đó là Phê Bình Tu Từ. Đây không chỉ là một công cụ học thuật khô khan, mà là một ống kính tinh tế giúp chúng ta thấy rõ hơn bàn tay của Đức Thánh Linh trong việc sắp xếp ngôn từ, qua đó cảm nhận sâu sắc hơn quyền năng và sự khôn ngoan của Đấng Truyền Đạt tối cao.

Phê bình tu từ (Rhetorical Criticism) là phương pháp phân tích văn bản tập trung vào cách thức một sứ điệp được truyền đạt nhằm gây ảnh hưởng, thuyết phục, khích lệ hoặc thay đổi người nghe/người đọc. Nó nghiên cứu các chiến lược, kỹ thuật ngôn từ (tu từ) mà tác giả sử dụng để đạt được mục đích giao tiếp cụ thể.

Trong bối cảnh Kinh Thánh, phê bình tu từ công nhận rằng các tác giả được Chúa cảm thúc không chỉ truyền đạt chân lý thần học, mà còn làm điều đó với một nghệ thuật ngôn từ xuất chúng. Họ là những "nhà thuyết phục" dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh. Phương pháp này đặt câu hỏi: Tác giả đang sử dụng những công cụ ngôn ngữ nào? Cấu trúc lập luận ra sao? Làm thế nào để hình ảnh, phép so sánh, nhịp điệu phục vụ cho mục tiêu thuyết phục cuối cùng?

Nền tảng cho việc này có thể thấy ngay trong Kinh Thánh. Châm Ngôn 25:11 viết: “Lời nói phải thì, Khác nào trái bình bát bằng vàng có cẩn bạc.” Câu này chính là một phép so sánh (simile) tu từ, ca ngợi giá trị của lời nói đúng lúc, đúng cách. Sứ đồ Phao-lô, một bậc thầy về tu từ dưới sự đầy dẫy Đức Thánh Linh, đã ý thức rõ về điều này: “Lời nói và sự giảng của tôi chẳng phải bằng bài diễn thuyết khéo léo của sự khôn ngoan, nhưng tại sự tỏ ra của Thánh Linh và quyền phép” (I Cô-rinh-tô 2:4). Ở đây, Phao-lô không khước từ nghệ thuật thuyết phục, nhưng ông đặt nền tảng của sự thuyết phục ấy trên quyền năng Thánh Linh, không dựa trên sự khéo léo thuần túy của con người.

Để thực hành phê bình tu từ, chúng ta cần nhận diện các công cụ mà các tác giả Kinh Thánh sử dụng. Dưới đây là một số kỹ thuật nổi bật:

1. Ẩn Dụ (Metaphor) và Tỉ Dụ (Simile): Đây là những công cụ mạnh mẽ để liên kết chân lý thuộc linh với hình ảnh quen thuộc. Chúa Giê-xu là bậc thầy của ẩn dụ: “Ta là sự sáng của thế gian” (Giăng 8:12), “Ta là người chăn hiền lành” (Giăng 10:11). Trong tiếng Hy Lạp, từ “εἰμί” (eimi, “Ta là”) khẳng định mạnh mẽ bản chất và sự đồng nhất của Ngài với những hình ảnh đó.

2. Phép Song Hành (Parallelism): Đặc trưng của thơ ca Hê-bơ-rơ (Thi Thiên, Châm Ngôn). Không phải vần điệu, mà là sự song đối về ý tưởng. Ví dụ, song hành tương đồng trong Thi Thiên 19:1:
“Các từng trời rao truyền sự vinh hiển của Đức Chúa Trời,
Bầu trời giải tỏ công việc tay Ngài làm.” Dòng thứ hai lặp lại và củng cố ý của dòng đầu, tạo nhịp điệu và sự nhấn mạnh.

3. Phóng Đại (Hyperbole): Cường điệu hóa để nhấn mạnh điểm chính. Chúa Giê-xu dạy: “Nếu tay ngươi làm cho người phạm tội, hãy chặt nó đi…” (Mác 9:43). Mục đích không phải là tự hủy hoại thân thể, mà là nhấn mạnh cách quyết liệt sự cần thiết phải tránh tội lỗi.

4. Cấu Trúc Đảo Ngược (Chiasmus): Một cấu trúc A-B-B’-A’ tinh tế, đặt trọng tâm vào trung tâm. Một ví dụ kinh điển trong Mác 2:27:
A: “Ngày Sa-bát
B: vì loài người mà lập,
B': chớ chẳng phải loài người
A': vì ngày Sa-bát.” Cấu trúc này làm nổi bật giá trị của con người so với nghi lễ.

5. Phép Lặp (Repetition) và Điệp Ngữ: Dùng để gây ấn tượng mạnh. Trong Ê-sai 6:3, các Sê-ra-phim lặp lại: “Thánh thay, thánh thay, thánh thay là Đức Giê-hô-va vạn quân!” Sự lặp lại ba lần (trong tiếng Hê-bơ-rơ là “qadosh, qadosh, qadosh”) nhấn mạnh sự thánh khiết tuyệt đối của Đức Chúa Trời.

6. Câu Hỏi Tu Từ (Rhetorical Question): Dùng để kích thích suy nghĩ, khẳng định chân lý hiển nhiên. Chúa Giê-xu hỏi: “Nếu các ngươi yêu kẻ yêu mình, thì có được thưởng gì đâu?” (Ma-thi-ơ 5:46). Câu hỏi này giả định một câu trả lời hiển nhiên (“Không”) để dẫn dắt người nghe đến một tiêu chuẩn cao hơn.

Hãy cùng xem xét Rô-ma 8:38-39, một trong những phân đoạn hùng hồn nhất của Tân Ước:

“Vì tôi chắc rằng bất kỳ sự chết, sự sống, các thiên sứ, các kẻ cầm quyền, việc bây giờ, việc hầu đến, quyền phép, bề cao, hay là bề sâu, hoặc một vật nào, chẳng có thể phân rẽ chúng ta khỏi sự yêu thương của Đức Chúa Trời, là sự yêu thương trong Đức Chúa Giê-xu Christ, Chúa chúng ta.”

• Phép Liệt Kê (List/Enumeration): Phao-lô liệt kê một loạt các thế lực tưởng chừng đáng sợ: “sự chết, sự sống, các thiên sứ…”. Danh sách này bao trùm mọi phạm trù tồn tại: thời gian (bây giờ/hầu đến), không gian (cao/sâu), quyền lực thuộc linh, và cả thực tại mơ hồ nhất (“một vật nào”).
• Phép Lặp Cú Pháp (Anaphora): Cụm “bất kỳ…” ngầm lặp lại trước mỗi hạng mục, tạo ra một nhịp điệu mạnh mẽ, như những đợt sóng liên tiếp củng cố lập luận.
• Kết Cấu Bao Trùm (Inclusio): Câu bắt đầu với “sự yêu thương của Đức Chúa Trời” và kết thúc cũng với “sự yêu thương trong Đức Chúa Giê-xu Christ”, tạo ra một vòng tròn khép kín, khẳng định chủ đề chính không gì có thể phá vỡ.
• Mục Đích Thuyết Phục: Phao-lô không chỉ thông báo một sự thật; ông muốn thuyết phục các tín hữu Rô-ma về sự an toàn tuyệt đối của họ trong Chúa Christ. Ông dùng ngôn từ để xua tan mọi nỗi sợ và nghi ngờ.

Phân tích tu từ giúp chúng ta cảm nhận được sự vững chắc, sự bao la và tính toàn thắng trong lời khẳng định này, không chỉ bằng trí óc mà còn bằng cảm xúc.

Phê bình tu từ không dành riêng cho các học giả. Nó là công cụ quý giá cho mọi tín hữu trong việc:

1. Đọc và Suy Gẫm Kinh Thánh Sâu Sắc Hơn: Khi đọc, hãy tự hỏi: “Tác giả đang muốn tôi cảm nhận hoặc hành động điều gì qua cách viết này?” Thay vì chỉ tóm tắt ý chính, hãy chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cách nó được diễn đạt. Điều này biến thì giờ tĩnh nguyện thành một cuộc gặp gỡ sống động với nghệ thuật của Đức Thánh Linh.

2. Cải Thiện Việc Học và Dạy Lời Chúa: Khi chuẩn bị một bài chia sẻ, việc phân tích các kỹ thuật tu từ của phân đoạn sẽ giúp bạn nắm bắt được “nhịp đập” và điểm nhấn mà Chúa muốn truyền đạt. Bạn có thể dựa trên cấu trúc và hình ảnh đó để xây dựng bài giảng của mình, giúp người nghe dễ tiếp thu và ghi nhớ hơn.

3. Làm Phong Phú Đời Sống Cầu Nguyện: Học từ các Thánh Thi, chúng ta có thể dùng các hình ảnh, sự lặp lại đầy cảm xúc trong lời cầu nguyện riêng tư. Thay vì chỉ liệt kê nhu cầu, hãy cầu nguyện bằng những lời lẽ tu từ, ca ngợi Chúa bằng những ẩn dụ lấy từ chính Kinh Thánh.

4. Truyền Giáo và Biện Giáo Hiệu Quả: Chúa Giê-xu và các sứ đồ đã dùng ngôn từ cách khéo léo để tiếp cận người nghe. Hiểu về tu từ giúp chúng ta trình bày Phúc Âm không chỉ rõ ràng về lý lẽ, mà còn hấp dẫn và chạm đến trái tim. Như Phao-lô nói: “Hãy dùng lời nói có ân hậu, và được muối thêm, hầu cho anh em biết nên đối đáp mỗi người là thể nào” (Cô-lô-se 4:6). “Muối” ở đây có thể hiểu là sự khôn ngoan, sự tinh tế trong dùng từ.

5. Phân Biệt và Đánh Giá Các Bài Giảng: Một bài giảng trung tín với Lời Chúa không chỉ có nội dung đúng, mà còn phải truyền đạt cách trung thành với tinh thần và phong cách của phân đoạn đó. Phân tích tu từ giúp chúng ta đánh giá xem người giảng có đang tôn trọng và khai thác hiệu quả sức mạnh vốn có trong văn bản Kinh Thánh hay không.

Phê bình tu từ mời gọi chúng ta bước vào một tầm cao mới trong việc trân quý Lời Chúa. Nó nhắc nhở chúng ta rằng Đức Chúa Trời không chỉ là Đấng Khải Thị chân lý, mà còn là Đấng Nghệ Sĩ Tối Cao. Ngài đã chọn truyền đạt chân lý cứu rỗi vĩ đại qua những con người với ngôn ngữ, văn hóa và nghệ thuật tu từ của họ, dưới sự soi dẫn toàn hảo của Thánh Linh.

Khi chúng ta nghiên cứu những kỹ thuật tu từ trong Kinh Thánh, mục đích cuối cùng không phải là trở thành một nhà phân tích lạnh lùng, mà là để trái tim chúng ta được thuyết phục, động viên và biến đổi sâu sắc hơn bởi chính quyền năng của Lời ấy. Hãy để cho những lời lẽ được Thánh Linh chọn lọc đó đánh thức tâm linh, củng cố đức tin và thúc giục chúng ta bước đi trong tình yêu và sự vâng phục.

Như lời tác giả Thi Thiên đã cầu xin: “Xin Chúa mở mắt tôi, để tôi thấy sự lạ lùng trong luật pháp của Ngài” (Thi Thiên 119:18). Phê bình tu từ chính là một trong những cách thức Chúa có thể mở mắt chúng ta để thấy những “sự lạ lùng” trong cách Ngài truyền đạt luật pháp, ân điển và tình yêu của Ngài cho nhân loại. Hãy bắt đầu hành trình khám phá tuyệt vời này ngay hôm nay.