Prima scriptura là gì?
Trong đời sống Cơ Đốc, câu hỏi về thẩm quyền tối cao luôn là nền tảng của niềm tin và thực hành. Làm sao chúng ta biết điều gì là chân lý? Đâu là tiêu chuẩn để đánh giá mọi giáo lý, truyền thống và kinh nghiệm? Có nhiều quan điểm khác nhau: “Sola scriptura” (chỉ Kinh Thánh) của Cải chánh, quan điểm Công giáo về Kinh Thánh và Truyền thống ngang nhau, hoặc chủ trương phóng khoáng chỉ dựa vào lý trí hay cảm xúc. Trong bài này, chúng ta sẽ khám phá “Prima scriptura” – một nguyên tắc dung hòa nhưng vẫn đặt Kinh Thánh ở vị trí tối cao.
Định nghĩa Prima scriptura
Prima scriptura là một cụm từ Latin, nghĩa đen là “Kinh Thánh đầu tiên” hay “Kinh Thánh trên hết”. Nguyên tắc này dạy rằng Kinh Thánh là nguồn mặc khải chính yếu và thẩm quyền tối cao cho đức tin và đời sống Cơ Đốc. Tuy nhiên, nó không phủ nhận rằng Chúa có thể phán dạy qua những phương tiện khác như truyền thống Hội Thánh, lý trí, kinh nghiệm, hoặc sự sáng tạo. Những nguồn đó có giá trị, nhưng chúng phải luôn được kiểm tra và đánh giá dưới ánh sáng của Kinh Thánh. Nói cách khác, Kinh Thánh là tiêu chuẩn tối hậu; mọi sự khác đều ở vị trí thứ yếu và phải phù hợp với Lời Chúa.
Khác biệt chính giữa Prima scriptura và Sola scriptura nằm ở mức độ độc quyền. Sola scriptura khẳng định Kinh Thánh là thẩm quyền duy nhất, không thể sai lầm, và mọi thẩm quyền khác (như truyền thống, giáo hội) đều phải phục tùng và không thể bổ sung gì cho Kinh Thánh. Prima scriptura đồng ý rằng Kinh Thánh là thẩm quyền tối cao, nhưng công khai thừa nhận rằng các nguồn khác có thể chứa đựng sự dạy dỗ có ích, miễn là chúng không mâu thuẫn với Kinh Thánh. Trong thực tế, nhiều tín hữu Tin Lành ngày nay áp dụng một hình thức của Prima scriptura, dù họ có thể không dùng thuật ngữ này.
Đối lập với quan điểm Công giáo La Mã, vốn xem Kinh Thánh và Truyền thống (cả hai đều là mặc khải của Chúa) ngang hàng và được giải thích bởi Huấn quyền (Magisterium), Prima scriptura giữ Kinh Thánh ở vị trí ưu việt, còn truyền thống thì phụ thuộc.
Nền tảng Kinh Thánh cho Prima scriptura
Kinh Thánh cung cấp nền tảng vững chắc cho nguyên tắc Prima scriptura. Trước hết, nhiều phân đoạn khẳng định thẩm quyền tối thượng của Lời Đức Chúa Trời:
- 2 Ti-mô-thê 3:16-17 – “Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành.”
- 2 Phi-e-rơ 1:20-21 – “Trước hết, phải biết rõ rằng chẳng có lời tiên tri nào trong Kinh Thánh lấy ý riêng giải nghĩa được. Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời.”
- Hê-bơ-rơ 4:12 – “Vì lời của Đức Chúa Trời là lời sống và linh nghiệm, sắc hơn gươm hai lưỡi, thấu vào đến nỗi chia hồn, linh, cốt, tủy, xem xét tư tưởng và ý định trong lòng.”
- Thi thiên 119:105 – “Lời Chúa là ngọn đèn cho chân tôi, Ánh sáng cho đường lối tôi.”
- Chúa Giê-xu cũng thường viện dẫn Kinh Thánh với công thức “Có lời chép rằng…” (Ma-thi-ơ 4:4,7,10) để khẳng định thẩm quyền.
Kế đến, Kinh Thánh cũng cho thấy giá trị của các nguồn khác khi chúng phù hợp với Lời Chúa:
- Truyền thống: Phao-lô viết: “Vậy, hỡi anh em, hãy đứng vững, giữ lấy truyền thống mà chúng tôi đã dạy anh em, hoặc bằng lời nói, hoặc bằng thơ từ chúng tôi.” (2 Tê-sa-lô-ni-ca 2:15). Ông cũng khen ngợi người Cô-rinh-tô vì “giữ lấy các truyền thống như tôi đã truyền cho anh em” (1 Cô-rinh-tô 11:2). Tuy nhiên, Chúa Giê-xu cảnh báo về truyền thống loài người có thể làm vô hiệu Lời Chúa (Mác 7:8-9). Cô-lô-se 2:8 cũng khuyên “hãy giữ chừng, kẻo có kẻ bắt anh em phục theo triết học và sự giả dối không chơn, theo truyền thống loài người…”.
- Lý trí: Đức Chúa Trời mời gọi: “Bây giờ hãy đến, cho chúng ta biện luận cùng nhau” (Ê-sai 1:18). Chúng ta được dạy phải dâng thân thể làm sinh tế sống và “đổi mới tâm thần mình” (Rô-ma 12:1-2). Dù vậy, mọi tư tưởng phải bắt phục theo Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 10:5).
- Kinh nghiệm: Chúng ta được khuyên “hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng” (1 Giăng 4:1). Phao-lô cầu nguyện cho tín hữu Phi-líp có “sự hiểu biết và sự sáng suốt” để phân biệt (Phi-líp 1:9-10). Kinh nghiệm cá nhân phải được đối chiếu với chân lý Kinh Thánh.
Như vậy, Kinh Thánh chính là thước đo để thẩm định mọi nguồn mặc khải hay sự dạy dỗ khác.
Lịch sử và sự phát triển của Prima scriptura
Ý tưởng về Prima scriptura đã hiện diện từ thời các Giáo phụ. Các nhà lãnh đạo Hội Thánh đầu tiên như Irenaeus (khoảng 130–202) rất tôn trọng Kinh Thánh và sử dụng nó làm tiêu chuẩn để chống lại lạc giáo, đồng thời cũng viện dẫn truyền thống tông đồ như một sự hỗ trợ. Tuy nhiên, họ vẫn xem Kinh Thánh là thẩm quyền cuối cùng.
Đến thời Cải chánh, Martin Luther rao giảng Sola scriptura để chống lại những giáo lý của Giáo hội La Mã không có nền tảng Kinh Thánh. Tuy nhiên, Luther vẫn công nhận các tín điều của các hội đồng cổ nếu chúng phù hợp với Kinh Thánh. John Calvin cũng nhấn mạnh Kinh Thánh là quyền uy tối thượng, nhưng ông cũng sử dụng lý trí và các tác phẩm cổ điển một cách thận trọng.
Trong Anh Giáo, nhà thần học Richard Hooker (1554–1600) đề xuất “ba chân kiềng” (three-legged stool) gồm Kinh Thánh, truyền thống và lý trí. Trong đó Kinh Thánh là chân chính yếu, còn truyền thống và lý trí giúp giải thích và áp dụng Kinh Thánh trong bối cảnh mới.
John Wesley (1703–1791), người sáng lập Giáo hội Methodist, đã phát triển “Tứ diện Wesley” (Wesleyan Quadrilateral) gồm bốn yếu tố: Kinh Thánh, truyền thống, lý trí và kinh nghiệm. Wesley dạy rằng Kinh Thánh là nguồn thẩm quyền chính và duy nhất đáng tin cậy về mặt đức tin; các yếu tố kia phải phục vụ và được kiểm chứng bởi Kinh Thánh. Cách tiếp cận của Wesley là ví dụ điển hình của Prima scriptura.
Ứng dụng thực tiễn trong đời sống Cơ Đốc nhân
Làm thế nào để áp dụng nguyên tắc Prima scriptura vào cuộc sống hằng ngày? Dưới đây là một số gợi ý thiết thực:
- Siêng năng học Kinh Thánh: “Song ưa thích luật pháp Đức Giê-hô-va, và suy ngẫm luật pháp ấy ngày và đêm” (Thi thiên 1:2). Chỉ khi thấm nhuần Lời Chúa, chúng ta mới có khả năng phân biệt đúng sai.
- Kiểm tra mọi sự dạy dỗ: Noi gương người Bê-rê “ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng” (Công vụ 17:11). Không mù quáng tin theo bất kỳ ai, dù là mục sư, giáo sư hay người nổi tiếng.
- Tôn trọng truyền thống lành mạnh: Các thực hành như thờ phượng, báp-têm, tiệc thánh thường dựa trên cả Kinh Thánh lẫn truyền thống Hội Thánh. Chúng ta cần hiểu nguồn gốc và đảm bảo rằng chúng không trái với Kinh Thánh.
- Sử dụng lý trí cách khôn ngoan: Chúa ban cho chúng ta khả năng suy luận. Hãy dùng nó để nghiên cứu Kinh Thánh, nhưng luôn khiêm nhường, nhận biết rằng “tư tưởng Ta không phải tư tưởng các ngươi” (Ê-sai 55:8).
- Đánh giá kinh nghiệm qua lăng kính Kinh Thánh: Cảm xúc, ấn tượng, hay sự “nghe tiếng Chúa” cần được kiểm tra xem có phù hợp với bản tính và lời dạy của Chúa trong Kinh Thánh không. Đừng để cảm xúc dẫn dắt mà bỏ qua chân lý.
- Lắng nghe tiếng Chúa qua nhiều phương tiện: Chúa có thể phán qua thiên nhiên (Rô-ma 1:20), qua sự khôn ngoan của các tín hữu trưởng thành (Châm ngôn 11:14), qua hoàn cảnh, nhưng tất cả phải quy về Kinh Thánh.
- Ra quyết định theo ý Chúa: Khi đối diện với lựa chọn, trước hết tìm kiếm nguyên tắc Kinh Thánh liên quan. Sau đó cầu nguyện, tham khảo ý kiến, và sử dụng sự khôn ngoan Chúa ban, luôn đảm bảo rằng quyết định cuối cùng không vi phạm Lời Chúa.
Lợi ích và nguy cơ
Lợi ích của Prima scriptura là duy trì Kinh Thánh làm trung tâm, đồng thời không loại trừ những phương cách khác mà Đức Chúa Trời dùng để dẫn dắt con dân Ngài. Nó giúp Hội Thánh tránh được chủ nghĩa giáo điều cứng nhắc hoặc chủ nghĩa chủ quan cực đoan. Chúng ta có thể học hỏi từ di sản phong phú của các thế hệ đi trước mà vẫn giữ được sự trong sáng của Phúc Âm.
Tuy nhiên, cũng có nguy cơ nếu không cảnh giác. Truyền thống hoặc kinh nghiệm có thể dần được nâng lên ngang hàng với Kinh Thánh, dẫn đến các giáo lý sai lạc. Ví dụ, một số giáo phái đề cao khải tượng cá nhân hơn Lời Chúa. Vì vậy, điều cốt yếu là liên tục quay về với Kinh Thánh, để Lời Chúa làm tiêu chuẩn cho mọi sự.
Kết luận
Prima scriptura là một nguyên tắc thần học quan trọng, nhấn mạnh rằng Kinh Thánh là thẩm quyền hàng đầu, là ánh sáng dẫn lối cho đức tin và nếp sống Cơ Đốc. Các nguồn khác như truyền thống, lý trí, kinh nghiệm đều có thể hỗ trợ, nhưng phải luôn phục tùng và được kiểm chứng bởi Lời Đức Chúa Trời. Áp dụng nguyên tắc này giúp chúng ta vững vàng trong chân lý, tránh lầm lạc, và kinh nghiệm sự dẫn dắt phong phú của Chúa mỗi ngày.
Hãy để Kinh Thánh chiếm vị trí cao nhất trong đời sống bạn. Hãy đọc, suy gẫm, vâng theo và dùng nó để thẩm định mọi điều. Như thế, bạn sẽ “như cây trồng gần dòng nước” (Thi thiên 1:3) và đời sống sẽ kết quả cho vinh quang Đức Chúa Trời.