Hapax Legomenon
Trong hành trình nghiên cứu và suy ngẫm Lời Chúa, chúng ta thường bắt gặp những từ ngữ quen thuộc, lặp đi lặp lại với những sắc thái ý nghĩa phong phú. Tuy nhiên, có một nhóm từ đặc biệt, chỉ xuất hiện duy nhất một lần trong toàn bộ văn bản Kinh Thánh, nhưng lại mang trong mình sức nặng thần học và sự mầu nhiệm đặc biệt. Nhóm từ này được các học giả Kinh Thánh gọi bằng thuật ngữ “Hapax Legomenon”. Hiểu biết về hiện tượng ngôn ngữ này không chỉ mở ra cánh cửa hiểu biết sâu sắc hơn về nguyên bản, mà còn giúp chúng ta trân quý sự phong phú, chính xác và mặc khải đầy đủ của Lời Đức Chúa Trời.
I. Định Nghĩa Và Nguồn Gốc Thuật Ngữ
Thuật ngữ “Hapax Legomenon” (phát âm: /ˈhæpæks lɪˈɡɒmɪnɒn/) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp (ἅπαξ λεγόμενον), trong đó “hapax” (ἅπαξ) có nghĩa là “một lần”, và “legomenon” (λεγόμενον) là phân từ thụ động của động từ “legō” (λέγω) có nghĩa là “nói” hoặc “được nói đến”. Vì vậy, Hapax Legomenon có thể được hiểu đơn giản là “từ (hoặc cụm từ) chỉ được nói đến một lần”.
Trong ngữ cảnh nghiên cứu Kinh Thánh, đây là những từ chỉ xuất hiện duy nhất một lần trong toàn bộ bản văn của một tác giả, một sách, hoặc thậm chí trong toàn bộ Tân Ước hay Cựu Ước (bản tiếng Hê-bơ-rơ hoặc Hy Lạp). Việc nghiên cứu các từ này thường đòi hỏi sự cẩn trọng đặc biệt, vì chúng ta không có ngữ cảnh sử dụng lặp lại của cùng một tác giả để so sánh và xác định ý nghĩa chính xác. Thay vào đó, các học giả phải dựa vào:
- Ngữ cảnh trực tiếp của câu và phân đoạn.
- Từ nguyên học (nguồn gốc cấu tạo từ).
- So sánh với các ngôn ngữ cùng họ (như tiếng Hê-bơ-rơ với các ngôn ngữ Semitic khác, tiếng Hy Lạp với văn học Hy Lạp đương thời).
- Các bản dịch cổ (như bản Bảy Mươi - Septuagint cho Cựu Ước, hay các bản chú giải của các Giáo phụ).
II. Hapax Legomenon Trong Cựu Ước (Bản Hê-bơ-rơ)
Cựu Ước chứa đựng một số lượng lớn các Hapax Legomena, điều này phản ánh chiều dài lịch sử, sự đa dạng văn học và sự phát triển của ngôn ngữ Hê-bơ-rơ qua nhiều thế kỷ.
Ví dụ điển hình: Từ “כִּפֻּר” (Kippur) trong Ê-sai 28:18.
“Sự khế ước các ngươi cùng sự chết sẽ bị trừ bỏ, sự giao ước các ngươi cùng Âm phủ chẳng còn đứng vững.” (Ê-sai 28:18)
Danh từ “כִּפֻּר” (kippur) trong câu này là một Hapax Legomenon. Thông thường, từ gốc “kpr” (כפר) được biết đến nhiều trong từ “Yom Kippur” (Ngày Chuộc Tội - Lê-vi Ký 23:27), mang nghĩa “chuộc tội”, “làm nguôi giận”, “che phủ”. Tuy nhiên, trong Ê-sai 28:18, nó lại được dịch là “khế ước” hoặc “giao ước” (theo bản dịch 1925). Các học giả cho rằng ở đây nó có thể mang ý nghĩa là một sự “xóa bỏ” hay “hủy bỏ” một giao ước, dựa trên ý niệm “che phủ” hay “xóa đi”. Sự xuất hiện độc nhất này nhấn mạnh tính chất phù vân và chắc chắn bị hủy diệt của giao ước mà dân Giu-đa dựa vào, thay vì giao ước của Đức Giê-hô-va.
Một ví dụ khác: Từ “אֲרַוְנָה” (Aravnah) trong 2 Sa-mu-ên 24:16.
“Thiên sứ giơ tay ra trên Giê-ru-sa-lem đặng hại nó; nhưng Đức Giê-hô-va hối hận về sự hoạn nạn đó, bèn phán cùng thiên sứ hành hại dân sự rằng: Thôi! Bây giờ hãy rút tay ngươi lại. Khi ấy, thiên sứ của Đức Giê-hô-va ở gần sân đạp lúa của A-rau-na, người Giê-bu-sít.” (2 Sa-mu-ên 24:16)
Tên “A-rau-na” (אֲרַוְנָה) trong sách Sa-mu-ên là một Hapax Legomenon. Trong sử biên niên (1 Sử Ký 21:15), tên này được chép là “Ô-nan” (אָרְנָן). Sự khác biệt này có thể do phương ngữ, cách phiên âm, hoặc lỗi sao chép cổ. Tuy nhiên, điều quan trọng là sân đạp lúa của người này đã trở thành nơi Đa-vít xây một bàn thờ, và sau này chính là địa điểm đền thờ của Sa-lô-môn được xây dựng. Một cái tên chỉ xuất hiện một lần lại gắn liền với một địa điểm có ý nghĩa vĩnh cửu trong lịch sử cứu chuộc.
III. Hapax Legomenon Trong Tân Ước (Bản Hy Lạp)
Tân Ước, đặc biệt là các thư tín, cũng sở hữu nhiều Hapax Legomena phản ánh sự phong phú trong vốn từ vựng và sự sáng tạo trong việc truyền đạt chân lý mặc khải của các tác giả.
Ví dụ nổi bật: Từ “ἁρπαγμός” (Harpagmos) trong Phi-líp 2:6.
“Ngài vốn có hình Đức Chúa Trời, song chẳng coi sự bình đẳng với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ [harpagmos].” (Phi-líp 2:6)
Danh từ “ἁρπαγμός” (harpagmos) là một Hapax Legomenon trong Tân Ước. Nó xuất phát từ động từ “harpazō” (ἁρπάζω) có nghĩa là “cướp lấy”, “giật lấy”. Việc giải nghĩa từ này rất quan trọng cho thần học về sự nhập thể. Nó không có nghĩa Chúa Giê-xu “không muốn nắm giữ” địa vị ngang hàng với Đức Chúa Trời (như thể Ngài có thể đánh mất), mà hàm ý Ngài “không coi đó là đặc quyền phải khư khư giữ lấy cho riêng mình” (bản NIV dịch: “something to be used to his own advantage”). Ngài sẵn sàng từ bỏ vinh quang thiên thượng, không “cố giữ chặt lấy” địa vị ấy, để vâng phục trở nên người phàm và chịu chết trên thập tự giá. Một từ duy nhất đã diễn tả trọn vẹn tấm lòng tự hạ, hy sinh vô song của Đấng Christ.
Ví dụ khác: Từ “ἰλαστήριον” (Hilastērion) trong Rô-ma 3:25.
“Đức Chúa Trời đã lập Ngài [Đức Chúa Jêsus Christ] làm của lễ chuộc tội [hilastērion], bởi đức tin trong huyết Ngài.” (Rô-ma 3:25)
Từ “ἰλαστήριον” (hilastērion) tuy cũng xuất hiện trong Hê-bơ-rơ 9:5, nhưng trong ngữ cảnh của Rô-ma 3:25, nó mang ý nghĩa thần học đặc biệt như một Hapax Legomenon về chức năng của Đấng Christ. Trong tiếng Hy Lạp, từ này vừa có nghĩa là “nắp thi ân” (mercy seat) trên hòm giao ước (Xuất Ê-díp-tô Ký 25:17), nơi huyết của sinh tế được rảy lên trong Ngày Chuộc Tội, vừa có nghĩa là “vật chuộc tội”, “của lễ làm nguôi cơn thịnh nộ”. Sứ đồ Phao-lô đã sử dụng từ này một cách độc đáo để khẳng định: Chúa Giê-xu chính là “Nắp Thi Ân” đích thực và cuối cùng, nơi sự công bình và ân điển của Đức Chúa Trời gặp nhau, và qua huyết Ngài, tội nhân được tha thứ.
IV. Ý Nghĩa Và Tầm Quan Trọng Đối Với Người Nghiên Cứu Kinh Thánh
Việc nghiên cứu các Hapax Legomena không phải là trò chơi trí tuệ của các học giả, mà có ý nghĩa thiết thực đối với đức tin và sự hiểu biết của chúng ta:
1. Khẳng Định Sự Linh Cảm (Mặc Khải) Của Kinh Thánh: Sự xuất hiện của những từ “độc nhất vô nhị” này, đặc biệt khi chúng truyền đạt những khái niệm thần học then chốt (như harpagmos, hilastērion), cho thấy các tác giả Kinh Thánh đã được Đức Thánh Linh cảm động để sử dụng ngôn ngữ một cách chính xác và sáng tạo, vượt ra ngoài vốn từ thông thường. Điều này chứng tỏ Kinh Thánh thực sự là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi (2 Ti-mô-thê 3:16).
2. Nhấn Mạnh Điểm Nhấn Đặc Biệt: Khi một từ chỉ được dùng một lần, nó thường có mục đích thu hút sự chú ý của người đọc vào một chân lý quan trọng hoặc một khía cạnh độc đáo của lẽ thật. Nó như một viên ngọc quý được cất giấu, chờ đợi người đọc chăm chỉ khám phá.
3. Bày Tỏ Sự Phong Phú Vô Hạn Của Lời Chúa: Kinh Thánh là kho tàng vô tận. Sự hiện diện của Hapax Legomena nhắc nhở chúng ta rằng dù có nghiên cứu cả đời, chúng ta vẫn không thể khám phá hết mọi sự phong phú trong Lời Ngài. Nó mời gọi chúng ta khiêm tốn và luôn khao khát tìm tòi.
4. Thách Thức Sự Hiểu Biết Nông Cạn: Chúng ta thường có khuynh hướng dựa vào những từ quen thuộc, dễ hiểu. Hapax Legomena thách thức chúng ta ra khỏi vùng an toàn, đầu tư công sức tra cứu, suy ngẫm để nắm bắt ý nghĩa trọn vẹn hơn của Lời Chúa.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Trong Đời Sống Cơ Đốc
Làm thế nào để hiểu biết về Hapax Legomena không chỉ dừng lại ở kiến thức, mà còn góp phần vào sự tăng trưởng thuộc linh của chúng ta?
1. Nuôi Dưỡng Tinh Thần Học Hỏi Nghiêm Túc: Mỗi khi đọc Kinh Thánh và gặp một từ lạ, một khái niệm khó, đừng vội lướt qua. Hãy tập thói quen tra cứu. Sử dụng các công cụ như từ điển Kinh Thánh, sách chú giải đáng tin cậy, hoặc tham khảo những bài giảng có nghiên cứu kỹ lưỡng. Hãy cầu nguyện xin Thánh Linh, là Đấng dẫn dắt vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13), mở mắt tâm linh cho bạn.
2. Trân Quý Từng Câu, Từng Chữ Trong Lời Chúa: Hiểu về Hapax Legomena dạy chúng ta rằng mỗi từ trong Kinh Thánh đều có chỗ đứng và mục đích của nó. Nó giống như lời Chúa Giê-xu phán: “Một chấm một nét trong luật pháp cũng không qua đi được cho đến khi mọi sự được trọn” (Ma-thi-ơ 5:18). Thái độ này sẽ khiến chúng ta đọc Lời Chúa cách cẩn thận, kính cẩn hơn.
3. Làm Phong Phú Đời Sống Cầu Nguyện Và Thờ Phượng: Khi bạn khám phá ra ý nghĩa sâu xa của một từ như hilastērion (của lễ chuộc tội), lòng bạn sẽ tràn ngập lòng biết ơn đối với sự hy sinh của Chúa Giê-xu. Khi bạn hiểu harpagmos (không nắm giữ), bạn sẽ càng ngợi khen sự khiêm nhường tự hạ của Ngài. Những hiểu biết này cung cấp ngôn ngữ và chiều sâu mới cho sự thờ phượng của bạn.
4. Củng Cố Nền Tảng Đức Tin Và Sự Giảng Dạy: Hiểu đúng các khái niệm then chốt được diễn đạt qua các từ đặc biệt giúp chúng ta xây dựng đức tin trên nền tảng vững chắc, tránh những sai lầm trong giáo lý. Nó cũng giúp chúng ta “dạy đạo lành, có quyền phép” (Tít 2:1, 15) khi chia sẻ Lời Chúa cho người khác, vì chúng ta đã đầu tư để hiểu Lời cách chính xác.
5. Phát Triển Sự Kiên Nhẫn Và Khiêm Nhường Thuộc Linh: Việc nghiên cứu nghiêm túc đòi hỏi thời gian và sự kiên nhẫn. Nó dạy chúng ta rằng sự trưởng thành thuộc linh không đến trong chốc lát. Đồng thời, khi đối diện với những điều khó hiểu, chúng ta học tập thái độ khiêm nhường, thừa nhận giới hạn của mình và phó thác cho sự dạy dỗ của Đức Thánh Linh.
Kết Luận
Hapax Legomenon, những từ “chỉ được nói một lần” trong Kinh Thánh, không phải là những lỗi kỳ lạ hay trở ngại cho người đọc. Trái lại, chúng là những viên ngọc quý được Đức Chúa Trời cài đặt một cách có chủ ý trong kho báu Lời Ngài. Chúng là minh chứng cho sự linh cảm sâu sắc, sự phong phú vô tận và tính chính xác tuyệt đối của Kinh Thánh. Từ sự tự hạ khôn tả của Đấng Christ (harpagmos) cho đến thân vị là của lễ chuộc tội trọn vẹn của Ngài (hilastērion), những từ ngữ độc đáo này mở ra cho chúng ta những góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về chân lý cứu rỗi.
Ước mong rằng qua bài nghiên cứu này, mỗi chúng ta không chỉ thêm một thuật ngữ vào vốn kiến thức của mình, mà quan trọng hơn, được thắp lên một ngọn lửa khao khát nghiên cứu, suy ngẫm Lời Chúa cách nghiêm túc và kính cẩn hơn. Hãy để Lời Đấng Christ “ở đầy trong lòng anh em” (Cô-lô-se 3:16), và trong hành trình ấy, đừng ngại khám phá những “kho báu ẩn giấu” mà Ngài đã chuẩn bị cho những ai hết lòng tìm kiếm Ngài (Châm Ngôn 25:2).