Thuyết JEDP là gì?

Trong thế giới nghiên cứu Kinh Thánh hiện đại, Thuyết JEDP (hay còn gọi là Thuyết Văn Tài - Documentary Hypothesis) là một trong những học thuyết phê bình phức tạp và gây nhiều tranh cãi nhất liên quan đến nguồn gốc của Ngũ Kinh (5 sách đầu của Kinh Thánh Cựu Ước). Đối với một Cơ Đốc nhân tin vào sự soi dẫn và thẩm quyền của Kinh Thánh, việc tìm hiểu về học thuyết này không chỉ là một khám phá học thuật, mà còn là một cơ hội để đào sâu đức tin, củng cố niềm tin vào Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời.

Thuyết JEDP, hay Giả thuyết Văn Tài, chủ trương rằng năm sách đầu của Kinh Thánh (Sáng Thế Ký, Xuất Ê-díp-tô Ký, Lê-vi Ký, Dân Số Ký, Phục Truyền Luật Lệ Ký) không phải do một tác giả duy nhất là Môi-se viết ra dưới sự soi dẫn của Đức Chúa Trời, mà là sự kết hợp, biên tập lại từ bốn (hoặc nhiều hơn) nguồn tài liệu độc lập, được viết vào những thời kỳ khác nhau trong lịch sử Y-sơ-ra-ên. Tên gọi JEDP là viết tắt của bốn nguồn giả định này:

• Nguồn J (Jahwist/Yahwist): Được cho là xuất hiện sớm nhất (khoảng thế kỷ 10-9 TCN, thời Vương quốc Giu-đa). Nguồn này đặc trưng bởi việc sử dụng danh xưng Yahweh (Đức Giê-hô-va) cho Đức Chúa Trời ngay từ đầu (Sáng 2:4). Văn phong sống động, mô tả Đức Chúa Trời với những nét rất con người (như đi dạo trong vườn, nặn đất sét).
• Nguồn E (Elohist): Được cho là xuất hiện sau (khoảng thế kỷ 9-8 TCN, từ Vương quốc Y-sơ-ra-ên phía Bắc). Sử dụng danh xưng Elohim (Đức Chúa Trời) cho đến khi Môi-se được mặc khải danh Yahweh (Xuất Ê-díp-tô 3). Nhấn mạnh các khải tượng và giấc mơ, và có xu hướng tôn cao nhân vật Môi-se.
• Nguồn D (Deuteronomist): Được gán chủ yếu cho sách Phục Truyền Luật Lệ Ký và một khung lịch sử xuyên suốt. Học giả theo thuyết này cho rằng nguồn này được biên soạn vào thời kỳ cải cách của vua Giô-si-a (khoảng thế kỷ 7 TCN), nhấn mạnh giao ước, luật pháp, và sự trung tín.
• Nguồn P (Priestly): Được cho là muộn nhất (thời kỳ lưu đày hoặc hậu lưu đày, thế kỷ 6-5 TCN). Tập trung vào các nghi lễ, gia phả, con số chính xác, và cấu trúc tế tự. Nguồn P nhấn mạnh sự thánh khiết, trật tự của Đức Chúa Trời Tạo Hóa.

Theo lý thuyết này, một (hoặc nhiều) biên tập viên (Redactor - R) cuối cùng đã kết hợp, xâu chuỗi và biên tập các nguồn tài liệu này lại với nhau thành Ngũ Kinh như chúng ta có ngày nay, giải thích cho những sự lặp lại, khác biệt về văn phong và thần học mà họ cho là tìm thấy trong văn bản.

Là những người tin vào sự soi dẫn (inspiration) toàn bộ Kinh Thánh bởi Đức Thánh Linh (2 Ti-mô-thê 3:16), chúng ta cần xem xét học thuyết này dưới ánh sáng của chính Kinh Thánh và với tinh thần "thử cho biết các thần cho biết ai thật hay không" (1 Giăng 4:1).

1. Chứng Cớ Nội Tại Của Kinh Thánh: Trái ngược với thuyết JEDP, chính Kinh Thánh nhiều lần xác nhận Môi-se là tác giả của Ngũ Kinh hoặc phần lớn của nó.

• "Môi-se bèn chép hết các lời của Đức Giê-hô-va" (Xuất Ê-díp-tô Ký 24:4).
• "Đức Giê-hô-va phán cùng Môi-se rằng: Hãy chép các lời này..." (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:27).
• Sách Lu-ca ghi lại lời Chúa Giê-xu: "...hãy tin Môi-se và các đấng tiên tri..." (Lu-ca 16:31), và Ngài trưng dẫn trực tiếp các sách trong Ngũ Kinh và quy cho Môi-se (Mác 7:10, Giăng 7:19).
• Sứ đồ Phao-lô viết: "Vì Môi-se đã viết..." (Rô-ma 10:5) khi trích dẫn Lê-vi Ký.

Việc Đấng Christ và các sứ đồ trực tiếp quy tác giả cho Môi-se là một chứng cớ thẩm quyền tối cao mà chúng ta không thể bỏ qua.

2. Tính Nhất Quán và Mục Đích Thần Học: Thuyết JEDP thường giải thích sự lặp lại hoặc thay đổi danh xưng Đức Chúa Trời (Yahweh/Elohim) là bằng chứng của các nguồn khác nhau. Tuy nhiên, từ góc nhìn tin kính, điều này có thể được hiểu là có chủ ý thần học. Trong tiếng Hê-bơ-rơ, việc sử dụng Elohim (từ ngữ chung cho "Đức Chúa Trời", nhấn mạnh quyền năng sáng tạo và oai nghi) và Yahweh (danh riêng giao ước của Ngài, nhấn mạnh mối quan hệ cá nhân) thường phản ánh góc nhìn mà tác giả muốn nhấn mạnh trong từng ngữ cảnh. Ví dụ, trong câu chuyện sáng tạo (Sáng 1:1 - 2:3), Elohim được dùng để tôn cao Đấng Tạo Hóa đầy quyền năng. Từ Sáng 2:4 trở đi, khi tập trung vào mối quan hệ với con người, danh xưng Yahweh Elohim (Đức Giê-hô-va Đức Chúa Trời) được sử dụng, mặc khải một Đức Chúa Trời vừa oai nghi vừa gần gũi.

3. Sự Soi Dẫn Siêu Nhiên và Vai Trò Của Môi-se: Chúng ta tin rằng Đức Thánh Linh đã soi dẫn Môi-se (2 Phi-e-rơ 1:21). Điều này không loại trừ việc Môi-se có thể sử dụng các nguồn tài liệu lịch sử, khải tượng, hay truyền khẩu có sẵn (ví dụ như các gia phả trong Sáng Thế Ký 5, 11). Tuy nhiên, quá trình biên soạn cuối cùng dưới sự dẫn dắt siêu nhiên của Đức Thánh Linh đã đảm bảo tính chính xác, nhất quán và thẩm quyền của toàn bộ văn bản. Môi-se, được giáo dục trong cả nền học vấn Ai Cập lẫn sự mặc khải trực tiếp từ Đức Chúa Trời (Xuất Ê-díp-tô 33:11), là người được chuẩn bị hoàn hảo cho công tác này.

Việc nghiên cứu về Thuyết JEDP, dù chúng ta không đồng tình với các kết luận của nó, có thể mang lại những bài học thực tiễn quý giá cho đời sống đức tin:

1. Đức Tin Được Củng Cố Trong Sự Đơn Sơ: Các học thuyết phê bình phức tạp đôi khi khiến người ta nghi ngờ tính đáng tin cậy của Kinh Thánh. Điều này nhắc nhở chúng ta quay về với đức tin đơn sơ của một đứa trẻ mà Chúa Giê-xu đề cập (Ma-thi-ơ 18:3). Chúng ta tin Kinh Thánh không phải vì mọi câu hỏi học thuật đều được giải đáp, mà vì chúng ta gặp gỡ Đấng Christ, Lời Hằng Sống, trong những trang sách ấy (Giăng 5:39).

2. Nghiên Cứu Kinh Thánh Cách Nghiêm Túc: Thay vì sử dụng Kinh Thánh một cách vụn vặt, việc hiểu Ngũ Kinh như một tác phẩm thống nhất với chủ đề xuyên suốt về sự Sa Ngã của con người và Lời Hứa Cứu Chuộc của Đức Chúa Trời (Sáng 3:15) giúp chúng ta đọc với cái nhìn tổng thể. Chúng ta được khích lệ để nghiên cứu, "sanh lòng sốt sắng, tìm tòi Kinh Thánh" (Công vụ 17:11), không phải để hoài nghi, mà để hiểu biết và vâng phục.

3. Giữ Vững Thẩm Quyền Tối Cao Của Chúa Giê-xu Christ: Khi đối diện với các học thuyết, hãy luôn hỏi: "Quan điểm của Chúa Giê-xu về điều này là gì?" Chúa Giê-xu đã xác nhận thẩm quyền của Môi-se và Cựu Ước (Lu-ca 24:27). Là môn đồ của Ngài, chúng ta đặt niềm tin của mình vào lời làm chứng của Ngài.

4. Sự Kính Sợ và Tôn Trọng Lời Chúa: Cách tiếp cận của Thuyết JEDP đôi khi thiếu sự kính sợ đối với văn bản thánh. Là con cái Chúa, chúng ta được kêu gọi "đem hết tâm ý mình" mà kính sợ Danh Ngài (Phục Truyền 28:58). Thái độ này bắt đầu từ việc tiếp cận Kinh Thánh như Lời của Đấng Tạo Hóa chứ không chỉ là một văn bản nhân loại để mổ xẻ.

Thuyết JEDP đại diện cho một nỗ lực của con người nhằm giải thích nguồn gốc Kinh Thánh bằng các phương pháp lịch sử và văn bản thuần túy, loại bỏ yếu tố siêu nhiên. Tuy nhiên, đối với Cơ Đốc nhân tin kính, Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời soi dẫn, một sự mặc khải tiệm tiến nhưng nhất quán về ý chỉ cứu rỗi của Ngài, đạt đến đỉnh điểm nơi Chúa Cứu Thế Giê-xu. Sự xác nhận của Chúa Giê-xu Christ về Môi-se và Ngũ Kinh là chân lý nền tảng cho niềm tin của chúng ta.

Thay vì để những học thuyết phê bình làm dao động đức tin, hãy để chúng thúc đẩy chúng ta yêu mến, nghiên cứu và sống theo Lời Chúa cách sâu sắc hơn. Hãy giữ lấy "lời chắc chắn... để anh em biết đường lối mình phải theo" (2 Phi-e-rơ 1:19), và luôn nhớ rằng, mục đích tối thượng của mọi sự nghiên cứu Kinh Thánh là để "được sự khôn ngoan để được sự cứu rỗi bởi đức tin trong Đức Chúa Jêsus Christ" (2 Ti-mô-thê 3:15).