Sách Công Vụ của Thô-ma
Trong hành trình tìm hiểu lịch sử Hội Thánh ban đầu và các tác phẩm văn chương Cơ Đốc, chúng ta thường bắt gặp những văn bản mang tên các sứ đồ nhưng không nằm trong quy điển Kinh Thánh. Một trong những tác phẩm nổi bật và gây nhiều tò mò nhất là "Sách Công Vụ của Thô-ma" (Acts of Thomas). Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá bản chất, nội dung, bối cảnh lịch sử của văn bản này, và quan trọng hơn cả, là đối chiếu nó với chân dung của Sứ đồ Thô-ma được mặc khải trong Kinh Thánh chính thống, để rút ra những bài học đức tin quý báu cho Cơ Đốc nhân ngày nay.
Sách Công Vụ của Thô-ma là một phần của bộ sưu tập các văn bản được gọi là "Tân Ước Ngụy Thư" (New Testament Apocrypha) hoặc "Công Vụ Ngụy Thư" (Apocryphal Acts). Nó không thuộc về quy điển Kinh Thánh của bất kỳ giáo hội chính thống nào—cả Tin Lành, Công Giáo hay Chính Thống Giáo. Tác phẩm này được viết vào khoảng thế kỷ thứ 3 sau Chúa, có nguồn gốc từ vùng Syriac, và mang đậm ảnh hưởng của tư tưởng Ngộ Đạo (Gnosticism) và khổ hạnh.
Nội dung chính của sách kể lại những cuộc hành trình truyền giáo huyền thoại của Sứ đồ Thô-ma (còn gọi là Đi-đim, nghĩa là "sinh đôi") tại Ấn Độ. Theo truyền thuyết trong sách này, các sứ đồ bắt thăm để phân chia các vùng truyền giáo, và Thô-ma bắt trúng phải Ấn Độ. Ông miễn cưỡng đi và trên đường đã làm nhiều phép lạ: chữa lành, trừ quỷ, và thậm chí làm cho một con chó non biết nói. Điểm nhấn thần học của sách là sự đề cao sự trinh khiết tuyệt đối và sự từ bỏ hôn nhân thể xác, như một con đường đến sự thuần khiết thuộc linh. Một trong những câu chuyện nổi tiếng nhất là việc Thô-ma thuyết phục một cặp vợ chồng mới cưới sống đồng trinh, dẫn đến bài thánh ca "Bài Ca của Ngọc Trai" (Hymn of the Pearl), một bài thơ mang tính biểu tượng cao về linh hồn con người sa ngã trong thế giới vật chất và tìm đường trở về với Đức Chúa Trời.
Để hiểu rõ giá trị tương đối của văn bản này, chúng ta phải quay về với nguồn mặc khải duy nhất, đáng tin cậy và đầy đủ: Kinh Thánh. Sứ đồ Thô-ma xuất hiện trong các sách Phúc Âm và Công Vụ với một nhân vật rất chân thực và đáng học hỏi.
Trong Giăng 11:16, khi Chúa Giê-xu quyết định trở lại Giu-đê để cứu La-xa-rơ, Thô-ma (còn gọi là Đi-đim) đã nói với các môn đồ khác: "Chúng ta cũng hãy đi, đặng chết với Ngài." Câu nói này cho thấy lòng trung thành tuyệt đối và tinh thần sẵn sàng hy sinh, dù có thể xuất phát từ sự bi quan. Trong Giăng 14:5, khi Chúa Giê-xu phán về việc đi sắm sẵn cho các môn đồ, Thô-ma chất vấn: "Lạy Chúa, chúng tôi chẳng biết Chúa đi đâu; lẽ nào chúng tôi biết đường được?" Sự chất vấn thẳng thắn này không phải là vô tín, mà là khao khát được biết rõ ràng, một đức tin đang tìm kiếm sự hiểu biết.
Và đỉnh điểm là phân đoạn nổi tiếng trong Giăng 20:24-29. Thô-ma vắng mặt khi Chúa phục sinh hiện ra với các môn đồ. Khi nghe tin, ông tuyên bố: "Nếu ta không thấy dấu đinh trong bàn tay Ngài, nếu ta không đặt ngón tay vào chỗ dấu đinh, và nếu ta không đặt bàn tay vào sườn Ngài, thì ta không tin." (Giăng 20:25). Tám ngày sau, Chúa Giê-xu hiện ra và đáp ứng đúng yêu cầu ấy của Thô-ma. Phản ứng của Thô-ma là lời tuyên xưng vĩ đại nhất trong Tân Ước: "Lạy Chúa tôi và Đức Chúa Trời tôi!" (Giăng 20:28). Chúa Giê-xu đáp lại: "Vì ngươi đã thấy ta, nên ngươi tin. Phước cho những kẻ chẳng từng thấy mà đã tin vậy." (Giăng 20:29).
Từ nguyên trong tiếng Hy Lạp, từ "tin" (πιστεύω, pisteuō) trong câu 29 không chỉ là sự chấp nhận trí thức, mà là sự tin cậy, phó thác trọn vẹn. Thô-ma đã đại diện cho mọi Cơ Đốc nhân thuộc mọi thời đại—những người không thấy nhưng vẫn tin dựa trên lời chứng của các sứ đồ (được ghi lại trong Kinh Thánh).
Sự tương phản giữa Thô-ma trong Kinh Thánh và Thô-ma trong "Công Vụ Ngụy Thư" là rất rõ ràng:
- Tính Chân Thực: Kinh Thánh mô tả một con người với những nghi ngờ, câu hỏi, và cuối cùng là đức tin được tôi luyện. Đó là một hành trình đức tin có thể liên hệ được. Trong khi đó, "Công Vụ của Thô-ma" mô tả một nhân vật siêu nhiên, gần như một pháp sư, thực hiện những phép lạ kỳ lạ nhằm phục vụ cho một giáo lý khổ hạnh cực đoan.
- Trọng Tâm Thần Học: Thông điệp trung tâm của Kinh Thánh là ân điển và đức tin nơi sự chết và phục sinh của Chúa Giê-xu Christ để được cứu rỗi (Ê-phê-sô 2:8-9). Trong khi đó, "Công Vụ của Thô-ma" lại đề cao sự khổ hạnh, từ bỏ hôn nhân và vật chất như một con đường cứu rỗi, phản ánh tư tưởng Ngộ Đạo coi thế giới vật chất là xấu xa. Điều này trái ngược với quan điểm Kinh Thánh rằng vật chất là do Chúa sáng tạo và "vốn là tốt lành" (Sáng Thế Ký 1:31), và hôn nhân là một giao ước thánh (Hê-bơ-rơ 13:4).
- Thẩm Quyền: Kinh Thánh là Lời được Đức Chúa Trời hà hơi (II Ti-mô-thê 3:16), trong khi các tác phẩm ngụy thư là sản phẩm văn chương-tôn giáo của loài người, dù có thể chứa một vài yếu tố lịch sử.
Từ việc nghiên cứu đối chiếu này, chúng ta rút ra được nhiều bài học thiết thực:
1. Đức Tin Chân Thật Dám Chất Vấn và Tìm Kiếm: Thô-ma trong Kinh Thánh dạy chúng ta rằng đức tin không mù quáng. Chúa Giê-xu không quở trách những câu hỏi chân thành của ông. Thay vào đó, Ngài kiên nhẫn đáp ứng. Trong đời sống hằng ngày, khi đối diện với hoài nghi hay khó khăn, chúng ta được quyền mang mọi thắc mắc đến trước mặt Chúa trong sự cầu nguyện và tìm kiếm Lời Ngài (Thi Thiên 77). Đức tin chân chính là đức tin được tôi luyện qua sự đấu tranh, không phải là sự vâng phục máy móc.
2. Phước Lành cho Những Ai Không Thấy Mà Tin: Câu phán của Chúa Giê-xu trong Giăng 20:29 là lời hứa trực tiếp cho mỗi chúng ta ngày nay. Chúng ta tin dựa trên Lời Chứng Kinh Thánh đã được ghi chép (Giăng 20:30-31). Điều này củng cố tầm quan trọng của việc đọc, học hỏi và suy ngẫm Kinh Thánh mỗi ngày. Đức tin của chúng ta không dựa trên truyền thuyết, cảm xúc hay khải tượng lạ lùng, mà dựa trên Lời hằng sống và đáng tin cậy của Đức Chúa Trời.
3. Cảnh Giác với Những Giáo Lý Ngoại Lai: Sự tồn tại của các sách như "Công Vụ của Thô-ma" nhắc nhở chúng ta về lời cảnh báo của Sứ đồ Phao-lô: "Hãy coi chừng kẻ làm nghịch cùng sự dạy dỗ mà anh em đã nhận, và tránh xa họ đi." (Rô-ma 16:17). Chúng ta cần có tấm lòng của người Bê-rê, "ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng." (Công Vụ 17:11). Mọi giáo lý, dù nghe có vẻ thuộc linh hay sâu nhiệm đến đâu, cũng phải được soi rọi dưới ánh sáng của toàn bộ Kinh Thánh.
4. Từ Bỏ Chính Mình Theo Nghĩa Kinh Thánh: Trong khi "Công Vụ của Thô-ma" đề cao sự từ bỏ thể xác theo chủ nghĩa khổ hạnh, Chúa Giê-xu dạy về sự từ bỏ chính mình một cách căn bản hơn: "Nếu ai muốn theo ta, phải liều mình, vác thập tự giá mình hằng ngày mà theo ta." (Lu-ca 9:23). Điều này không nhất thiết là sống độc thân hay nghèo khó, mà là từ bỏ ý muốn, sự ích kỷ, tội lỗi và vinh quang của đời này để trung tín vâng theo ý muốn Chúa trong mọi phương diện đời sống—công việc, gia đình, tài chính, các mối quan hệ.
"Sách Công Vụ của Thô-ma" là một tác phẩm văn chương-tôn giáo cổ đại thú vị, phản ánh một số dòng tư tưởng trong thế kỷ thứ 3. Tuy nhiên, nó không phải là Lời của Đức Chúa Trời và chứa đựng nhiều giáo lý lệch lạc so với sự mặc khải chân chính trong Kinh Thánh. Thay vì tập trung vào những truyền thuyết ngoại kinh, chúng ta được kêu gọi tập trung vào chân dung chân thực và đầy khích lệ về Sứ đồ Thô-ma mà Đức Thánh Linh đã ghi lại trong Kinh Thánh: một con người với đức tin đấu tranh, chất vấn, và cuối cùng đã tuyên xưng Chúa Giê-xu là "Chúa tôi và Đức Chúa Trời tôi."
Hành trình đức tin của Thô-ma nhắc nhở mỗi chúng ta rằng Chúa Giê-xu đủ lớn để đón nhận mọi nghi ngờ chân thành của chúng ta, và đủ quyền năng để biến đổi sự nghi ngờ ấy thành một đức tin vững vàng, có thể tuyên xưo. Nguyện chúng ta, là những người "chẳng từng thấy mà đã tin," luôn tìm kiếm và bám víu vào Lời Chân Lý duy nhất—Kinh Thánh—và sống một đời tin kính, sẵn sàng vác thập tự giá mình mà theo Chúa mỗi ngày.