Sách Công Vụ của Gioan là gì?

Trong hành trình nghiên cứu và tìm hiểu về lịch sử Hội Thánh đầu tiên, ngoài 27 sách trong Kinh Thánh Tân Ước đã được công nhận, chúng ta còn bắt gặp một số lượng lớn các tác phẩm được gọi là "ngoại kinh" (apocrypha) hoặc "giả kinh" (pseudepigrapha). Một trong những tác phẩm nổi bật thuộc nhóm này là "Sách Công Vụ của Gioan" (Acts of John). Bài viết chuyên sâu này sẽ khảo cứu văn bản này dưới góc độ của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, nhằm làm sáng tỏ nội dung, bối cảnh, và quan trọng nhất là xác lập lại thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh đã được Đức Chúa Trời mặc khải.

Sách Công Vụ của Gioan là một văn bản cổ, được viết vào khoảng thế kỷ thứ II hoặc đầu thế kỷ III sau Chúa. Nó thuộc thể loại "Công Vụ các Sứ Đồ" giả mạo, một bộ sưu tập các câu chuyện bao gồm "Công Vụ của Phao-lô", "Công Vụ của Phi-e-rơ", v.v. Không như sách Công Vụ Các Sứ Đồ trong Kinh Thánh (được viết bởi Lu-ca, một sử gia và là bạn đồng hành của Phao-lô), các sách "Công Vụ" này là tiểu thuyết tôn giáo, nhằm mục đích cung cấp thêm những chi tiết huyền thoại về cuộc đời và chức vụ của các sứ đồ, thường pha trộn với các giáo lý lạc đạo.

Điều quan trọng cần khẳng định ngay từ đầu: Sách Công Vụ của Gioan KHÔNG PHẢI là một phần của Kinh Thánh, không được linh cảm bởi Đức Chúa Trời, và không có thẩm quyền trong đức tin và sự thực hành của Cơ Đốc nhân Tin Lành. Việc nghiên cứu nó chỉ nhằm mục đích hiểu biết về lịch sử tư tưởng và các thách thức mà Hội Thánh đầu tiên phải đối mặt, từ đó càng trân quý hơn sự trọn vẹn và đầy đủ của Lời Đức Chúa Trời đã được mặc khải.

Bản văn hiện còn không đầy đủ, nhưng có thể tóm lược một số chủ đề chính:

• Những Phép Lạ và Hành Trình Truyền Giáo: Sách kể lại những chuyến hành trình giả tưởng của sứ đồ Gioan tại Tiểu Á (đặc biệt là Ê-phê-sô), với nhiều phép lạ kỳ dị, như làm cho bụi cây hát bài ca ngợi khen, giết chết rồi lại khiến kẻ phạm tội sống lại, hay khiến rết biết nói.
• Sự Hiện Ra của Chúa Giê-xu dưới Nhiều Hình Dạng (Docetism): Đây là điểm giáo lý nguy hiểm và lạc đạo nổi bật nhất. Sách mô tả Chúa Giê-xu hiện ra với Gioan trên núi với nhiều hình dạng khác nhau: khi thì là một đứa trẻ, khi là một người đàn ông đẹp đẽ, khi thì là một ông già. Quan trọng hơn, nó tuyên bố rằng Chúa Giê-xu không có thân thể vật lý thật sự. Ngài không để lại dấu chân khi đi, và không thực sự bị đóng đinh. Thay vào đó, một ảo ảnh (phantasm) đã chịu đóng đinh, trong khi Chúa Giê-xu thật đang nói chuyện với Gioan ở trên cao. Giáo lý này gọi là Thuyết Hư Ảo (Docetism, từ Hy Lạp δοκεῖν/dokein - "có vẻ như"), phủ nhận nhân tính thật sự và sự đau đớn thể xác của Đấng Christ.
• Nhấn Mạnh đến Sự Tiết Dục và Khổ Hạnh: Văn bản đề cao lối sống độc thân và khổ hạnh cực đoan, kêu gọi từ bỏ hôn nhân và những khoái lạc vật chất, một chủ đề phổ biến trong chủ nghĩa ngộ đạo (Gnosticism) sau này.
• Cái Chết Giả Tưởng của Gioan: Sách kết thúc với cảnh Gioan tự sắp đặt cái chết của mình bằng cách bước vào một ngôi mộ và ra đi trong bình an.

Là những Cơ Đốc nhân tin vào sự đầy đủ và thẩm quyền của Kinh Thánh, chúng ta phải dùng Lời Chúa làm thước đo để phản biện các giáo lý sai lầm trong văn bản này.

1. Về Nhân Tính Thật của Đấng Christ: Giáo lý Docetism trong "Công Vụ của Gioan" trực tiếp chống lại chứng cớ rõ ràng của các sách Phúc Âm và thư tín. - Giăng 1:14 chép: "Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật". Từ "xác thịt" ở đây là σὰρξ/sarx, chỉ một thân thể vật lý thật sự. - 1 Giăng 4:2-3 cảnh báo: "bởi đó, hãy nhận biết Thánh Linh của Đức Chúa Trời: phàm thần nào xưng Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà ra đời, thần đó là bởi Đức Chúa Trời". Ngược lại, thần không xưng nhận điều này là đến từ kẻ địch lại Đấng Christ (ἀντίχριστος/antichristos). - Sự đau đớn thể xác của Chúa là thật: "Người đã vì chúng ta chịu đóng đinh trên cây gỗ" (1 Phi-e-rơ 2:24). Ngài phán với Thô-ma: "Hãy đặt ngón tay ngươi vào đây, và xem bàn tay ta; cũng hãy giơ bàn tay ngươi ra và đặt vào sườn ta" (Giăng 20:27).

2. Về Thẩm Quyền của Các Sách Công Vụ Thật: Sách Công Vụ Các Sứ Đồ trong Kinh Thánh (do Lu-ca viết) ghi chép lịch sử một cách đáng tin cậy, tập trung vào công việc của Đức Thánh Linh và sự lớn mạnh của Hội Thánh. Trong khi đó, "Công Vụ của Gioan" tập trung vào các yếu tố kỳ ảo, phi lịch sử, nhằm đề cao cá nhân sứ đồ và truyền bá tư tưởng riêng.

3. Về Đạo Đức và Lối Sống: Kinh Thánh không đề cao sự khổ hạnh cực đoan hay xem hôn nhân là xấu. 1 Ti-mô-thê 4:1-3 cảnh báo về những giáo sư giả trong thời sau rốt "cấm cưới gả". Hôn nhân là một mối quan hệ thánh do Chúa lập nên (Sáng Thế Ký 2:24; Hê-bơ-rơ 13:4). Sự thánh khiết Cơ Đốc nằm ở việc vâng lời Chúa và sống bởi Thánh Linh trong mọi ơn gọi, chứ không phải ở việc từ chối những ân tứ tốt lành Ngài ban.

Tại sao một sách như vậy lại được viết ra? Nó phản ánh bối cảnh thế kỷ II, khi Hội Thánh đang đấu tranh để định hình giáo lý chính thống trước làn sóng của chủ nghĩa Ngộ Đáo (Gnosticism). Chủ nghĩa này đề cao "tri thức" (γνῶσις/gnosis) bí mật, xem vật chất là xấu xa, và do đó, phủ nhận rằng Đấng Christ thần thánh lại có thể mang lấy một thân thể vật chất ô uế. "Công Vụ của Gioan" có lẽ là một công cụ tuyên truyền của nhóm tư tưởng này, mượn uy tín của sứ đồ Gioan để phổ biến giáo lý của họ trong các cộng đồng tin Chúa.

Điều này càng làm nổi bật lời cảnh báo của sứ đồ Phao-lô: "Hãy giữ lấy mình, hầu cho chớ ai bắt anh em bởi triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, sơ học của thế gian, không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8). Và của sứ đồ Phi-e-rơ: "Nhưng trong dân cũng đã có tiên tri giả, và trong anh em cũng vậy, sẽ có giáo sư giả, là những kẻ truyền dạy tà giáo cách giả hình, chối Chúa đã chuộc mình, tự mình chuốc lấy sự hủy phá thình lình" (2 Phi-e-rơ 2:1).

Từ việc nghiên cứu văn bản ngoại kinh này, chúng ta rút ra được những bài học thiết thực và quý báu cho đức tin và sự thực hành của mình:

1. Gắn Bó với Kinh Thánh - Thước Đo Duy Nhất của Đức Tin: Sự tồn tại của các sách giả mạo nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc biết rõ và bám chắc vào Kinh Thánh. Chúng ta phải như người Bê-rê, "ngày ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng" (Công Vụ 17:11). Mọi giáo lý, kinh nghiệm, hay lời tuyên bố phải được đem ra "so sánh với Kinh Thánh" để thử nghiệm.

2. Bảo Vệ Chân Lý Trọng Tâm về Đấng Christ: Bài học từ giáo lý Docetism nhắc nhở chúng ta phải luôn bảo vệ chân lý về một Đấng Christ trọn vẹn: vừà là Đức Chúa Trời thật (θεάνθρωπος/theanthropos - Thần Nhân), vừa là người thật. Sự cứu rỗi của chúng ta phụ thuộc vào điều này. Nếu Ngài không thật sự là người, Ngài không thể chết thay cho tội lỗi con người. Nếu Ngài không thật sự là Đức Chúa Trời, sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để cứu cả nhân loại. Đây là trung tâm của Phúc Âm (1 Cô-rinh-tô 15:3-4).

3. Cảnh Giác Trước Những Sự Dạy Dỗ Mới Lạ và Phi Kinh Thánh: Ngày nay, vẫn có nhiều "phúc âm" mới, "mặc khải" mới, hoặc những câu chuyện kỳ lạ được gán cho các nhân vật Kinh Thánh, lan truyền trên internet và các phương tiện truyền thông. Người tin Chúa cần có tấm lòng trưởng thành và sự hiểu biết Kinh Thánh vững vàng để phân biệt, "phân rẽ sự lành với sự dữ" (Hê-bơ-rơ 5:14). Hãy nhớ lời Chúa Giê-xu cầu nguyện: "Xin Cha lấy lẽ thật khiến họ nên thánh; lời Cha tức là lẽ thật" (Giăng 17:17). Chỉ có Lời Chúa mới có quyền năng thánh hóa.

4. Trân Quy Sự Đầy Đủ của Sự Mặc Khải: Kinh Thánh chúng ta có ngày nay là đầy đủ để "khiến người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành" (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Chúng ta không cần tìm kiếm những "mặc khải bí mật" hay "sách thất truyền" nào khác. Ân điển của Đức Chúa Trời "đã ban mọi điều thuộc về sự sống và sự tin kính" cho chúng ta qua sự hiểu biết về Ngài (2 Phi-e-rơ 1:3).

Việc nghiên cứu "Sách Công Vụ của Gioan" cho chúng ta một cái nhìn sâu sắc vào những cuộc tranh chiến thuộc linh và giáo lý của Hội Thánh đầu tiên. Nó phơi bày những tư tưởng lạc đạo nguy hiểm, đặc biệt là thuyết Hư Ảo, vốn tấn công vào chính trái tim của Phúc Âm - nhân tính thật và sự chết đền tội thật của Chúa Giê-xu Christ.

Thay vì làm chúng ta xao động, nghiên cứu này càng củng cố niềm tin của chúng ta vào sự khôn ngoan và sự quan phòng của Đức Chúa Trời, Đấng đã bảo tồn và truyền lại cho Hội Thánh qua các thế hệ bộ Kinh Thánh trọn vẹn và đáng tin cậy. Hãy để sự hiểu biết này thúc đẩy chúng ta sốt sắng hơn trong việc đọc, nghiên cứu, và vâng theo Lời Hằng Sống của Đức Chúa Trời, là nền tảng vững chắc cho đức tin và đời sống. Như sứ đồ Gioan thật đã viết trong sách cuối cùng của Kinh Thánh: "Tôi ngỏ cho kẻ nào nghe lời tiên tri trong sách nầy: Nếu ai thêm vào sách tiên tri nầy điều gì, thì Đức Chúa Trời sẽ thêm cho người ấy tai nạn đã ghi chép trong sách nầy. Và kẻ nào bớt điều gì trong những lời ở sách tiên tri nầy, thì Đức Chúa Trời sẽ cất lấy phần họ về cây sự sống và thành thánh, mà đã chép ra trong sách nầy" (Khải Huyền 22:18-19). Lời Chúa là trọn vẹn, đủ cho chúng ta, và là thẩm quyền tối hậu cho mọi thời đại.