Sự Tôn Cao Trong Giáo Lý Mặc Môn
Trong hành trình tìm hiểu chân lý, việc phân biệt giữa giáo lý chân chính dựa trên Kinh Thánh và những giáo lý được thêm thắt bởi con người là điều cốt yếu cho đức tin của mỗi Cơ Đốc nhân. "Sự tôn cao" (Exaltation) là một giáo lý trung tâm và đặc thù của Giáo Hội Các Thánh Hữu Ngày Sau của Chúa Giê-su Ky Tô (hay còn gọi là đạo Mặc Môn). Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát giáo lý này dưới ánh sáng của Kinh Thánh, sử dụng các nguyên tắc giải kinh và tham chiếu ngôn ngữ gốc để giúp tín hữu Tin Lành hiểu rõ và có thể "biện giáo cho đức tin" (1 Phi-e-rơ 3:15).
Trong thần học Mặc Môn, "Sự Tôn Cao" (Exaltation) hay còn gọi là "Sự Thần Hóa" (Deification) là mục đích tối hậu của con người. Giáo lý này dạy rằng những người trung tín, tuân giữ các giáo lễ (lễ báp-têm, lễ ban Thánh Linh, lễ hôn phối trong đền thờ), và vâng giữ các giáo lệnh của giáo hội có thể trở thành các vị thần (gods), cai trị thế giới riêng của mình, sinh sản các linh hồn vĩnh cửu, và tiếp tục công việc sáng tạo. Họ tin rằng Đức Chúa Trời Cha cũng từng là một con người trên một hành tinh khác và đã đạt được địa vị thần thánh thông qua sự vâng lời. Như vậy, "sự tôn cao" trong Mặc Môn về bản chất là sự thăng tiến để trở thành cùng một loại hữu thể với Đức Chúa Trời, cả về bản chất, quyền năng, và địa vị.
Một câu nói nổi tiếng của vị tiên tri thứ hai của giáo hội Mặc Môn, Brigham Young, tóm tắt quan điểm này: "Chúa Cha của chúng ta chính xác như chính Ngài; Ngài từng là một con người như chúng ta;… Ngài đã trở thành Đức Chúa Trời, chính xác như chúng ta sẽ trở thành các đấng nam thần (gods)" (Journal of Discourses, vol. 7, p. 333).
Giáo lý Tin Lành, dựa trên sự mặc khải duy nhất và đầy đủ của Kinh Thánh, trình bày một chân lý hoàn toàn khác biệt về Đức Chúa Trời, con người, và sự cứu rỗi.
Kinh Thánh tuyên bố cách rõ ràng về sự độc nhất và tự hữu của Đức Chúa Trời. Ngài không phải là một con người được tôn cao, mà là Đấng Tạo Hóa đời đời, khác biệt tuyệt đối với loài thọ tạo.
"Hỡi Đức Giê-hô-va, chẳng có ai giống như Ngài, và chẳng có Đức Chúa Trời nào khác ngoài Ngài, y theo mọi điều chúng tôi đã nghe." (1 Sử-ký 17:20)
"Trước khi chưa có núi non, Và chưa có đất và thế gian, Từ trước vô cùng cho đến đời đời, Chúa là Đức Chúa Trời." (Thi-thiên 90:2)
Trong tiếng Hê-bơ-rơ, từ dùng để chỉ Đức Chúa Trời chân thần là "Elohim" (אֱלֹהִים), một danh từ số nhiều về ngữ pháp nhưng thường đi với động từ số ít, ám chỉ sự vĩ đại và uy nghi. Tuy nhiên, Kinh Thánh không bao giờ dùng từ này để chỉ bất kỳ một con người nào sẽ trở thành thần. Đức Chúa Trời tuyên bố: "Ta là Đức Giê-hô-va, ấy là danh ta. Ta chẳng nhường sự vinh hiển ta cho một đấng nào khác, cũng không nhường sự tôn trọng ta cho những tượng chạm." (Ê-sai 42:8)
Giáo lý Mặc Môn về sự tôn cao xuất phát từ một nhân sinh quan khác với Kinh Thánh. Họ tin rằng con người vốn là những "linh hồn tiền trần" vĩnh cửu, chỉ cần một thân thể và sự vâng lời để đạt đến tiềm năng thần thánh vốn có. Ngược lại, Kinh Thánh dạy rằng con người là loài thọ tạo, được dựng nên từ bụi đất (Sáng-thế Ký 2:7). Tội lỗi đã làm đứt đoạn mối tương giao với Đức Chúa Trời, và hậu quả là sự chết.
"Vì mọi người đều đã phạm tội, thiếu mất sự vinh hiển của Đức Chúa Trời." (Rô-ma 3:23)
"Vì tiền công của tội lỗi là sự chết; nhưng sự ban cho của Đức Chúa Trời là sự sống đời đời trong Đức Chúa Giê-xu Christ, Chúa chúng ta." (Rô-ma 6:23)
Sự cứu rỗi, theo Kinh Thánh, không phải là sự thăng tiến để trở thành thần, mà là sự phục hồi mối tương giao với Đức Chúa Trời qua sự chuộc tội của Chúa Giê-xu Christ. Đây là một công trình hoàn toàn bởi ân điển, nhờ đức tin, chứ không bởi việc làm (Ê-phê-sô 2:8-9). Mục đích của sự cứu rỗi là để chúng ta được làm con cái Đức Chúa Trời (Giăng 1:12), được trở nên giống như hình ảnh của Con Ngài (Rô-ma 8:29), chứ không phải để trở thành các thần ngang hàng với Đấng Tạo Hóa.
Giáo lý Mặc Môn làm lu mờ thần tính đích thực và độc nhất của Chúa Giê-xu. Họ xem Ngài như một trong nhiều con cái linh của Đức Chúa Trời, đã đạt được địa vị thần thánh. Kinh Thánh phản bác điều này một cách dứt khoát. Chúa Giê-xu là Logos (Ngôi Lời) vĩnh cửu, hiện hữu từ ban đầu, và chính Ngài là Đức Chúa Trời.
"Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta, đầy ơn và lẽ thật." (Giăng 1:1, 14)
"Ngài là hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được, là Đấng sanh ra đầu hết thảy mọi vật dựng nên." (Cô-lô-se 1:15)
Từ Hy Lạp "monogenēs" (μονογενής) trong Giăng 1:14, thường được dịch là "Con một" hoặc "Con độc sanh", không chỉ nói đến sự đơn độc mà còn ám chỉ đến mối quan hệ độc nhất vô nhị. Chúa Giê-xu không phải là một "linh cảnh" được sinh ra theo nghĩa vật chất, mà là Con đời đời, đồng bản thể với Đức Chúa Cha. Sự nhập thể của Ngài là một sự hạ mình (kenosis - κένωσις, xem Phi-líp 2:7) từ thần tính xuống làm người, chứ không phải là sự tôn cao của một con người lên làm thần.
Kinh Thánh nói gì về tương lai của những người được cứu? Chúng ta tìm thấy lời hứa về sự vinh hiển, sự sống đời đời, và việc được ở cùng Chúa.
"Hỡi kẻ rất yêu dấu, hiện nay chúng ta là con cái Đức Chúa Trời, còn về sự chúng ta sẽ ra thể nào, thì điều đó chưa được bày tỏ. Chúng ta biết rằng khi Ngài hiện đến, chúng ta sẽ giống như Ngài, vì sẽ thấy Ngài như vốn có thật vậy." (1 Giăng 3:2)
"Vả, tôi tưởng rằng những sự đau đớn bây giờ chẳng đáng so sánh với sự vinh hiển hầu đến, là sự sẽ được bày ra trong chúng ta." (Rô-ma 8:18)
Khái niệm "giống như Ngài" (homoios autō - ὅμοιος αὐτῷ) ở đây cần được hiểu trong bối cảnh thuộc linh và đạo đức. Chúng ta sẽ được biến hóa để có một thân thể vinh hiển giống như thân thể Chúa Phục Sinh (Phi-líp 3:21), chúng ta sẽ được hoàn toàn thánh khiết, không còn tội lỗi. Tuy nhiên, chúng ta vẫn mãi mãi là loài thọ tạo, thờ phượng và phụng sự Đấng Tạo Hóa. Sách Khải Huyền mô tả cảnh tượng thiên đàng là nơi các thánh đồ thờ phượng Chiên Con (Khải Huyền 5:11-14), chứ không ngồi trên ngôi riêng như các vị thần để được thờ phượng. Sự phân biệt giữa Đấng Tạo Hóa và loài thọ tạo là vĩnh cửu.
Việc hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ là tranh biện thần học, mà có những ứng dụng sâu sắc và thiết thực cho đời sống đức tin hằng ngày của chúng ta.
1. Tập Trung Vào Ân Điển, Không Phải Thành Tựu Cá Nhân: Giáo lý Mặc Môn về sự tôn cao đặt gánh nặng lên vai con người để "tự cứu" và "tự thăng tiến" thông qua các giáo lễ và việc làm. Điều này dẫn đến sự mệt mỏi thuộc linh và nghi ngờ. Đức tin Tin Lành dạy chúng ta nghỉ ngơi nơi sự chuộc tội đã hoàn tất của Chúa Giê-xu. Ứng dụng: Hãy sống mỗi ngày với lòng biết ơn vì ân điển nhưng không, và tìm sự an nghỉ trong Đấng Christ (Ma-thi-ơ 11:28-30).
2. Nuôi Dưỡng Mối Liên Hệ Cha-Con, Không Phải Mối Quan Hệ "Đồng Nghiệp Thần Thánh": Mục đích của chúng ta là được làm con cái Đức Chúa Trời (Ga-la-ti 4:6-7). Mối quan hệ này tràn đầy tình yêu thương, sự phó thác và sự vâng phục của đứa con. Chúng ta tìm kiếm sự vinh hiển của Cha, chứ không phải vinh hiển cho chính mình. Ứng dụng: Trong lời cầu nguyện, hãy đến với Chúa với tư cách là con thơ, trò chuyện, thưa chuyện và phó thác, thay vì một tâm thế đàm phán hay tích lũy công đức.
3. Theo Đuổi Sự Thánh Khiết, Không Phải Quyền Lực: Giáo lý tôn cao hứa hẹn quyền cai trị và sáng tạo. Lời kêu gọi của Kinh Thánh dành cho chúng ta là "Hãy nên thánh, vì ta là thánh" (1 Phi-e-rơ 1:16). Sự thánh khiết là trở nên giống Chúa Christ trong tấm lòng, tư tưởng và hành động. Ứng dụng: Hãy để Đức Thánh Linh làm công việc biến đổi đời sống bạn mỗi ngày, từ bỏ tội lỗi và mặc lấy những đức tính của Đấng Christ (Cô-lô-se 3:5-14).
4. Rao Giảng Phúc Âm Đích Thực: Hiểu được sự khác biệt giúp chúng ta rao giảng Phúc Âm trọn vẹn cho mọi người, kể cả các tín hữu Mặc Môn. Phúc âm đó là: Con người tội lỗi không thể tự mình leo lên thiên đàng, nhưng Đức Chúa Trời thánh khiết đã giáng thế trong Chúa Giê-xu Christ để chịu hình phạt thay cho chúng ta, hầu cho ai tin Ngài thì được xưng công bình và nhận được sự sống đời đời làm quà tặng.
Giáo lý "Sự Tôn Cao" của Mặc Môn, mặc dù nghe có vẻ hấp dẫn với lời hứa về tiềm năng vô hạn của con người, thực chất lại là một sự xa rời nghiêm trọng khỏi chân lý trung tâm của Kinh Thánh. Nó thay thế Đức Chúa Trời tự hữu, hằng hữu bằng một vị thần được tiến hóa; nó thay thế công trình cứu chuộc hoàn tất của Chúa Giê-xu bằng một hệ thống cứu rỗi dựa trên việc làm; và nó thay thế niềm hy vọng được ở trong sự hiện diện của Chúa để thờ phượng Ngài đời đời bằng khát vọng trở thành đối tượng được thờ phượng.
Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được kêu gọi giữ vững lấy lời sự sống (Phi-líp 2:16). Sự vinh hiển đích thực của chúng ta không nằm ở việc trở thành thần, mà nằm ở việc được phản chiếu vinh quang của Đức Chúa Trời trong Đấng Christ, và cuối cùng được ở đời đời trong nhà Cha, nơi không còn đau đớn, khóc lóc hay chết chóc nữa (Khải Huyền 21:3-4). Đó là một hy vọng vững chắc và đáng tin cậy, được đặt nền trên Lời hứa của Đấng không hề nói dối.
"Hỡi Đức Giê-hô-va, sự cao cả, quyền năng, vinh quang, toàn thắng, và oai nghi đáng qui về Ngài, vì muôn vật trên các từng trời và dưới đất đều thuộc về Ngài. Đức Giê-hô-va ôi! nước thuộc về Ngài, Ngài được tôn cao làm Chúa của muôn vật." (1 Sử-ký 29:11)