Tại Sao Có Nhiều Cách Giải Thích Kinh Thánh Khác Nhau Trong Cơ Đốc Giáo?
Một hiện tượng dễ nhận thấy trong đời sống Cơ Đốc giáo là cùng một bản Kinh Thánh, nhưng lại tồn tại nhiều cách giải thích, quan điểm thần học, và thậm chí là các hệ phái khác nhau. Điều này đôi khi dẫn đến thắc mắc, thậm chí là nghi ngờ: Nếu Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời, tại sao con dân Ngài lại không hiểu nó một cách thống nhất? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào các nguyên nhân căn bản, dựa trên nền tảng Kinh Thánh, để giúp chúng ta hiểu rõ hiện tượng này, không phải như một vấn đề để bi quan, mà như một thực tế cần được nhận thức cách khôn ngoan trong sự kính sợ Chúa.
Kinh Thánh là sự mặc khải đặc biệt của Đức Chúa Trời, được ban xuống trong lịch sử cụ thể. 2 Phi-e-rơ 1:21 chép: "Vì chẳng hề có lời tiên tri nào là bởi ý một người nào mà ra, nhưng ấy là bởi Đức Thánh Linh cảm động mà người ta đã nói bởi Đức Chúa Trời." Điều này khẳng định nguồn gốc thần thượng và tính chân thật tuyệt đối của Kinh Thánh. Tuy nhiên, Đức Chúa Trời đã chọn bày tỏ chính mình qua ngôn ngữ, văn hóa, và hoàn cảnh của những con người thật trong dòng lịch sử. Sứ đồ Phao-lô đã trình bày chân lý qua những bức thư nhằm giải quyết những vấn đề cụ thể của Hội Thánh đương thời (thư tín Cô-rinh-tô, Ga-la-ti...).
Do đó, Kinh Thánh mang trong mình tính song chiều: vừa là lời vĩnh hằng, siêu việt thời gian (Ê-sai 40:8), vừa được ghi chép trong những hoàn cảnh lịch sử, văn hóa cụ thể. Việc giải nghĩa đòi hỏi phải hiểu được ý nghĩa nguyên thủy cho độc giả đầu tiên (bối cảnh lịch sử, văn hóa, văn thể) trước khi áp dụng nguyên tắc đó cho ngày nay. Quá trình "bắc cầu" từ bối cảnh xưa sang hiện đại này là một trong những nguồn cơn của sự khác biệt.
Dù Lời Chúa là hoàn hảo, thì người đọc và giải nghĩa Lời Chúa lại không hoàn hảo. Chúng ta đều mang vào việc đọc Kinh Thánh những thiên kiến (bias), nền tảng thần học, kinh nghiệm sống, trình độ học vấn và truyền thống tôn giáo của riêng mình. Sứ đồ Phao-lô nhắc nhở: "Chúng ta hiện nay thấy như trong một tấm gương, cách mập mờ..." (1 Cô-rinh-tô 13:12). Sự hiểu biết của chúng ta về lẽ thật thần thượng vẫn còn giới hạn và không trọn vẹn.
Ví dụ, khi đọc về sự “chọn lựa” (election) của Đức Chúa Trời và “ý chí tự do” (free will) của con người, các nhà giải kinh có khuynh hướng nhấn mạnh một khía cạnh dựa trên nền tảng thần học của họ, dù cả hai chân lý này đều được trình bày trong Kinh Thánh (Ê-phê-sô 1:4-5 so với Giăng 3:16). Sự giới hạn trong tâm trí sa ngã (Rô-ma 3:23) khiến chúng ta khó có cái nhìn toàn diện, cân bằng về mọi lẽ thật.
Kinh Thánh nguyên bản được viết bằng tiếng Hê-bơ-rơ, A-ram và Hy Lạp. Mỗi ngôn ngữ có cấu trúc, thành ngữ và sắc thái riêng. Việc dịch thuật, dù cẩn thận đến đâu, cũng có thể làm mất đi một số sắc thái đó, và đôi khi để ngỏ nhiều cách hiểu. Chẳng hạn, từ Hy Lạp "sarx" (σάρξ) có thể dịch là "xác thịt" nhưng mang nhiều nghĩa: thân thể vật lý, bản chất con người sa ngã, hoặc đơn thuần là nhân loại. Ngữ cảnh quyết định ý nghĩa.
Hơn nữa, Kinh Thánh chứa đựng nhiều văn thể (literary genres) khác nhau: lịch sử, thơ ca, châm ngôn, tiên tri, khải huyền, thư tín... Mỗi văn thể đòi hỏi nguyên tắc giải nghĩa khác nhau. Đọc sách Châm Ngôn (chứa đầy những nguyên tắc chung về sự khôn ngoan) như một lời hứa tuyệt đối sẽ dẫn đến hiểu lầm. Tương tự, giải nghĩa ngôn ngữ biểu tượng trong sách Khải Huyền theo nghĩa đen cứng nhắc có thể dẫn đến những giáo lý kỳ quặc. Sự khác biệt trong việc nhận diện và áp dụng nguyên tắc giải nghĩa cho từng văn thể dẫn đến kết quả giải kinh khác nhau.
Kinh Thánh dạy rằng chính Đức Thánh Linh dẫn dắt chúng ta vào mọi lẽ thật (Giăng 16:13). Tuy nhiên, sự dẫn dắt này không loại bỏ quá trình học hỏi, suy ngẫm và tra khảo nghiêm túc. Sự hiểu biết Lời Chúa gắn liền với mức độ trưởng thành thuộc linh và sự vâng phục của mỗi tín hữu. Hê-bơ-rơ 5:11-14 khiển trách những tín hữu vẫn còn thơ ấu, chỉ có thể ăn sữa (những giáo lý căn bản) mà không thể ăn được đồ ăn đặc (những lẽ thật sâu nhiệm hơn).
Một tín hữu mới tin, một mục sư, và một nhà thần học có thể đọc cùng một phân đoạn và rút ra những ứng dụng ở các tầng mức khác nhau, tùy thuộc vào sự hiểu biết, kinh nghiệm và sự dạy dỗ họ nhận được. Sự dẫn dắt của Thánh Linh không có nghĩa là tất cả mọi tín hữu đều lập tức hiểu mọi điều giống hệt nhau, nhưng Ngài ban sự sáng tỏ và xác chứng lẽ thật trong lòng những người hết lòng tìm kiếm Ngài (Thi-thiên 119:18).
Trong lịch sử Hội Thánh, đã hình thành những trường phái giải kinh (hermeneutical approaches) khác nhau, mỗi trường phái nhấn mạnh một khía cạnh:
- Trường phái Văn Chương/ Lịch Sử: Tập trung vào ý nghĩa nguyên thủy dựa trên phân tích ngôn ngữ, lịch sử và văn hóa một cách chặt chẽ.
- Trường phái Thần Học/ Giáo Lý: Giải nghĩa Kinh Thánh dưới ánh sáng của một hệ thống giáo lý đã được xác lập (ví dụ: Thần học Cải Chánh, Thần học Arminian).
- Trường phái Thiêng Liêng/ Cảm Nhận: Nhấn mạnh sự ứng trực tiếp của Lời Chúa cho cá nhân qua sự cảm động của Thánh Linh, đôi khi ít chú trọng bối cảnh nguyên thủy.
Mỗi trường phái, nếu cực đoan và loại trừ các nguyên tắc khác, sẽ dẫn đến những cách giải thích có thể lệch lạc. Kinh Thánh ghi lại chính Chúa Giê-xu đã khiển trách những người Sa-đu-sê vì không hiểu Kinh Thánh cũng không hiểu quyền năng Đức Chúa Trời (Ma-thi-ơ 22:29), cho thấy sai lầm thường đến từ việc áp đặt một lăng kính hạn hẹp lên Lời Chúa.
Trước thực tế về nhiều cách giải thích, Cơ Đốc nhân chúng ta không nên hoang mang hoặc rơi vào tinh thần chỉ trích, nhưng cần có thái độ đúng đắn:
1. Lấy Kinh Thánh Giải Nghĩa Kinh Thánh (Scriptura Sacra Sui Ipsius Interpres): Đây là nguyên tắc vàng của Cải Chánh. Khi gặp một phân đoạn khó, hãy đối chiếu với những phân đoạn khác nói cùng chủ đề. Lẽ thật Kinh Thánh hòa hợp với nhau. Chân lý rõ ràng sẽ làm sáng tỏ những điều khó hiểu.
2. Phân Biệt Giữa Giáo Lý Căn Bản Và Giáo Lý Thứ Yếu: Có những giáo lý thuộc về “đạo cứu rỗi” (kerygma) như thần tính của Chúa Giê-xu, sự chết chuộc tội, sự sống lại, cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin (1 Cô-rinh-tô 15:3-4; Ê-phê-sô 2:8-9). Đây là nền tảng bất di dịch. Còn những vấn đề như thời điểm Chúa tái lâm, cách hiểu về một biểu tượng trong sách Khải Huyền... có thể thuộc về giáo lý thứ yếu, nơi chúng ta cần thể hiện sự nhân nhượng và yêu thương trong khi vẫn trung thành tìm kiếm lẽ thật (Rô-ma 14:1).
3. Học Hỏi Trong Cộng Đồng: Đức Chúa Trời ban cho Hội Thánh các sứ đồ, tiên tri, nhà truyền giáo, mục sư và giáo sư để giúp chúng ta hiểu Lời Ngài (Ê-phê-sô 4:11-13). Việc học hỏi dưới sự dạy dỗ lành mạnh và thảo luận trong tinh thần yêu thương, tôn trọng với các anh chị em khác là một biện pháp bảo vệ quan trọng khỏi sự giải nghĩa tư riêng, sai lầm (2 Phi-e-rơ 1:20).
4. Giữ Tấm Lòng Khiêm Nhường Và Sẵn Sàng Học Hỏi: Phải luôn nhớ rằng sự hiểu biết của chúng ta không phải là tiêu chuẩn cuối cùng. Hãy tiếp cận Kinh Thánh với tấm lòng cầu nguyện: "Xin Chúa mở mắt tôi, để tôi thấy sự lạ lùng trong luật pháp của Chúa" (Thi-thiên 119:18). Sẵn sàng điều chỉnh hiểu biết của mình khi được Lời Chúa và cộng đồng đức tin chỉ dạy.
Sự tồn tại của nhiều cách giải thích Kinh Thánh không phải là bằng chứng cho thấy Lời Chúa mơ hồ, mà phản ánh sự giới hạn, thiên kiến và bối cảnh đa dạng của những người giải nghĩa nó. Thay vì trở thành cớ cho sự chia rẽ, điều này phải thúc đẩy chúng ta khiêm nhường hơn, chuyên tâm nghiên cứu hơn, và gắn bó hơn với Đấng Christ là hiện thân của Ngôi Lời (Giăng 1:1, 14). Mọi sự giải nghĩa đều phải quy về Ngài, làm tôn cao Ngài và dẫn đưa người ta đến với Ngài.
Cuối cùng, mục đích của việc đọc và giải nghĩa Kinh Thánh không phải chỉ để thắng một cuộc tranh luận thần học, mà là để được biến đổi bởi Lời Chúa hầu cho chúng ta "nên thánh trong mọi cách ăn nết ở" (1 Phi-e-rơ 1:15) và có khả năng dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Trong tinh thần ấy, dù có những khác biệt trong cách hiểu, chúng ta vẫn có thể hiệp một trong tình yêu thương của Đấng Christ, cùng nhau tìm kiếm và vâng theo chân lý của Ngài.
Bài viết tham khảo và sử dụng Kinh Thánh từ bản Dịch Truyền Thống (1925).