Homiletics là gì?

Trong hành trình thuộc linh của Hội Thánh, sứ mạng công bố Lời Đức Chúa Trời giữ vai trò trung tâm và sống còn. Công việc này không đơn thuần là một bài diễn văn hay một buổi chia sẻ cảm tưởng, mà là một thánh chức cao trọng – thánh chức giảng đạo. Homiletics, hay Giảng Đạo Học, chính là môn khoa học và nghệ thuật nghiên cứu về nguyên tắc và phương pháp soạn và truyền đạt một bài giảng dựa trên Lời Đức Chúa Trời.

Nguồn Gốc và Ý Nghĩa Của Từ “Homiletics”

Từ “Homiletics” bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp homilia (ὁμιλία), có nghĩa là “sự đối thoại”, “sự trò chuyện”, hay “sự thông công”. Động từ gốc là homileō (ὁμιλέω), mang ý “giao tiếp với”, “trò chuyện với”. Từ này xuất hiện trong Tân Ước, chẳng hạn trong Lu-ca 24:14-15 mô tả hai môn đồ trên đường đến Em-ma-út “đang nói chuyện (homiloun) và bàn luận với nhau”, và chính Chúa Giê-xu đến gần cùng đi và trò chuyện (homilei) với họ. Điều này hé mở một nguyên lý quan trọng: bài giảng đạo chân chính không phải là một độc thoại mang tính hàn lâm xa rời, mà là một cuộc đối thoại thiêng liêng, một sự thông công giữa người rao giảng, Đức Thánh Linh, và hội chúng.

Như vậy, Homiletics không chỉ là kỹ thuật soạn bài, mà là sự nghiên cứu cách thức để Lời Đức Chúa Trời, qua sự chuẩn bị và sự xức dầu của Đức Thánh Linh, trở nên một sự “trò chuyện” sống động, biến đổi giữa Đức Chúa Trời với dân sự Ngài.

Nền Tảng Kinh Thánh Cho Thánh Chức Giảng Đạo

Kinh Thánh cung cấp một nền tảng vững chắc và mẫu mực cho thánh chức giảng đạo.

1. Mạng Lệnh và Uỷ Thác: Chúa Giê-xu Christ, trước khi thăng thiên, đã truyền đại mạng lệnh: “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân…” (Ma-thi-ơ 28:19). Động từ “dạy dỗ” (mathēteusate - μαθητεύσατε) hàm ý việc làm cho người ta trở thành môn đồ, một quá trình không thể tách rời khỏi việc rao giảng, giải thích Lời Chúa. Sứ đồ Phao-lô cũng nhấn mạnh tính cấp thiết của sự rao giảng: “Vì nếu tôi rao truyền Tin Lành, tôi chẳng có cớ khoe mình, vì có sự cần thiết buộc tôi phải làm. Khốn nạn cho tôi nếu tôi không rao truyền Tin Lành!” (1 Cô-rinh-tô 9:16).

2. Quyền Năng và Mục Đích của Bài Giảng: Bài giảng không phải là sự khôn ngoan của loài người, mà là sự bày tỏ quyền phép của Đức Chúa Trời. “Vả, người Giu-đa đòi phép lạ, người Gờ-réc tìm sự khôn ngoan; nhưng chúng ta giảng Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự, là sự người Giu-đa lấy làm gương xấu, dân ngoại cho là rồ dại… Vì tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đức Chúa Jêsus Christ bị đóng đinh trên cây thập tự” (1 Cô-rinh-tô 1:22-23, 2:2). Mục đích tối thượng là đưa con người đến với Đấng Christ và sự cứu chuộc của Ngài. Phao-lô khẳng định: “Như vậy, đức tin đến bởi sự người ta nghe, mà người ta nghe, là khi lời của Đấng Christ được rao giảng” (Rô-ma 10:17).

3. Phương Pháp và Tấm Gương Giảng Đạo trong Kinh Thánh: Các tiên tri, Chúa Giê-xu, và các sứ đồ để lại cho chúng ta những mẫu mực phong phú:

- Chúa Giê-xu: Ngài là Đấng giảng đạo vĩ đại nhất. Bài giảng trên núi (Ma-thi-ơ 5-7) thể hiện cấu trúc rõ ràng, uy quyền, và sự ứng dụng sâu sắc vào đời sống. Ngài dùng ngụ ngôn (Ma-thi-ơ 13) để giảng dạy các lẽ mầu nhiệm về Nước Đức Chúa Trời, khiến người nghe phải suy ngẫm.
- Sứ đồ Phi-e-rơ: Bài giảng trong ngày lễ Ngũ Tuần (Công vụ 2:14-40) là một kiểu mẫu xuất sắc: bắt đầu từ ngữ cảnh (câu 14-21), trình bày về Đấng Christ (câu 22-36), kêu gọi ăn năn và đáp ứng (câu 37-40). Ông đã sử dụng Kinh Thánh Cựu Ước (sách tiên tri Giô-ên, Thi thiên) để giải nghĩa và làm chứng về Đấng Christ.
- Sứ đồ Phao-lô: Phương pháp của ông là “giảng dạy cách công khai và từ nhà này sang nhà khác… giảng cho người Giu-đa và người Gờ-réc về sự ăn năn đối với Đức Chúa Trời và đức tin trong Đức Chúa Jêsus Christ là Chúa chúng ta” (Công vụ 20:20-21). Bài giảng tại đồi A-rê-ô-ba (Công vụ 17:22-31) cho thấy sự khéo léo trong việc bắt đầu từ văn hoá và niềm tin của thính giả để dẫn họ đến chân lý về sự phán xét và sự sống lại.

Các Nguyên Tắc Cốt Lõi Của Giảng Đạo Học (Homiletics)

Dựa trên nền tảng Kinh Thánh, Giảng Đạo Học đúc kết các nguyên tắc then chốt:

1. Tính Kinh Thánh (Biblical): Bài giảng phải bắt nguồn, thấm nhuần và trung thành với văn bản Kinh Thánh. Người giảng là “người giải nghĩa” (expositor), khai mở ý nghĩa của phân đoạn Kinh Thánh chứ không phải dùng Kinh Thánh để minh hoạ cho ý tưởng riêng. “Hãy chuyên tâm cho được đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật” (2 Ti-mô-thê 2:15).

2. Tính Thần Học (Theological): Bài giảng phải trình bày một cách chính xác các chân lý về bản tính Đức Chúa Trời, công trình cứu chuộc của Đấng Christ, và công tác của Đức Thánh Linh. Nó phải hướng về trung tâm là Tin Lành của Chúa Giê-xu Christ.

3. Tính Mục Vụ (Pastoral): Bài giảng phải đáp ứng nhu cầu thuộc linh thực tế của hội chúng. Nó phải khích lệ, quở trách, sửa trị, dạy dỗ (2 Ti-mô-thê 3:16-17), và đem lại sự an ủi, hy vọng. Người giảng như người chăn chiên, dùng Lời Chúa để nuôi dưỡng bầy.

4. Tính Rõ Ràng và Đơn Giản (Clarity & Simplicity): Sứ điệp phải được truyền đạt cách dễ hiểu. Phao-lô cầu nguyện cho các tín hữu Cô-lô-se được “đầy sự hiểu biết về ý muốn của Ngài” (Cô-lô-se 1:9). Điều này đòi hỏi người giảng phải giải thích các khái niệm phức tạp một cách mạch lạc, tránh dùng ngôn ngữ bóng bẩy, hàn lâm làm che khuất lẽ thật.

5. Sự Xức Dầu của Đức Thánh Linh (The Anointing of the Holy Spirit): Đây là yếu tố không thể thiếu và không thể thay thế bằng kỹ thuật. Chúa Giê-xu khẳng định thẩm quyền rao giảng của Ngài bởi “Thánh Linh của Chúa ngự trên ta” (Lu-ca 4:18). Sự xức dầu này mang lại sự xác tín, quyền năng và hiệu quả biến đổi cho bài giảng.

Quy Trình Soạn Một Bài Giảng Theo Nguyên Tắc Homiletics

1. Cầu Nguyện và Lựa Chọn Phân Đoạn: Bắt đầu với sự cầu nguyện, xin Đức Thánh Linh dẫn dắt đến một phân đoạn Kinh Thánh phù hợp. Phân đoạn này có thể theo lịch giảng luân phiên, nhu cầu của Hội Thánh, hoặc sự nhắc nhở của Chúa.

2. Quan Sát và Giải Nghĩa (Exegesis): Đây là bước nghiên cứu nghiêm túc. Sử dụng các công cụ (từ điển, sách chú giải, nghiên cứu từ ngữ Hy Lạp/Hê-bơ-rơ) để hiểu ý nghĩa nguyên thuỷ của văn bản. Đặt câu hỏi: Bối cảnh lịch sử, văn hoá là gì? Tác giả viết cho ai, trong hoàn cảnh nào? Cấu trúc văn chương ra sao? Các từ khoá then chốt (key words) là gì? Ví dụ, trong Rô-ma 12:1, từ “dâng” (paristēmi - παραστημι) mang nghĩa trình dâng, hiến dâng như của lễ sống.

3. Xác Định Ý Chính và Mục Đích: Rút ra ý tưởng trung tâm mà Đức Chúa Trời muốn phán qua phân đoạn này. Từ đó, xác định mục đích của bài giảng: Bài giảng nhằm thay đổi nhận thức (giáo dục), kêu gọi hành động (thách thức), hay khích lệ đức tin (an ủi)?

4. Lập Dàn Bài (Structure): Tổ chức các ý một cách logic, mạch lạc. Một dàn bài kinh điển thường có: Mở Đề (giới thiệu vấn đề, dẫn vào phân đoạn), Thân Đề (giải nghĩa, phân tích, minh hoạ các luận điểm chính từ Kinh Thánh), và Kết Luận (tóm tắt, ứng dụng cụ thể và lời kêu gọi đáp ứng).

5. Viết và Chuẩn Bị Truyền Đạt: Phát triển nội dung, tìm các minh hoạ thực tế, gần gũi. Cầu xin Đức Thánh Linh biến những chữ viết thành sự sống. Đồng thời, chuẩn bị cách truyền đạt: giọng nói, ngôn ngữ cơ thể, sự chân thành.

6. Rao Giảng và Ứy Thác Cho Đức Chúa Trời: Khi đứng trên bục giảng, người giảng phải hoàn toàn nương cậy vào ân điển và quyền năng của Đức Thánh Linh. “Ấy chẳng phải bởi quyền thế, cũng chẳng phải bởi năng lực, bèn là bởi Thần ta, Đức Giê-hô-va vạn quân phán vậy” (Xa-cha-ri 4:6).

Ứng Dụng Thực Tiễn Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân

Dù không phải ai cũng là mục sư đứng trên bục giảng, nhưng các nguyên tắc của Homiletics vô cùng quý giá cho mọi tín hữu:

1. Trong Việc Học và Áp Dụng Cá Nhân: Mỗi chúng ta cũng cần “giảng đạo” cho chính mình. Khi đọc Kinh Thánh mỗi ngày, hãy áp dụng tinh thần “quan sát – giải nghĩa – ứng dụng”. Đừng chỉ đọc suông, hãy đặt câu hỏi: Đoạn này dạy gì về Đức Chúa Trời? Về tội lỗi và ơn cứu chuộc? Nó đòi hỏi tôi phải thay đổi điều gì trong tư tưởng, lời nói, hành động hôm nay?

2. Trong Việc Gia Đình Linh Đạo: Cha mẹ được kêu gọi dạy dỗ con cái về đường lối Chúa (Phục truyền 6:7). Việc “giảng đạo” trong gia đình có thể đơn giản là chia sẻ một câu chuyện Kinh Tháng, cùng nhau thảo luận và cầu nguyện dựa trên một phân đoạn ngắn. Sự rõ ràng, chân thành và tình yêu thương là chìa khoá.

3. Trong Việc Làm Chứng và Môn Đồ Hoá: Khi chia sẻ Tin Lành với người chưa tin, hay giúp một tín hữu non trẻ tăng trưởng, chúng ta cũng cần nguyên tắc “bắt đầu từ chỗ họ đang đứng”. Giống như Phao-lô tại A-rê-ô-ba, hãy lắng nghe, tìm điểm chung, rồi khéo léo dẫn họ đến với Đấng Christ và Lời Ngài. Sự chuẩn bị kỹ càng, cầu nguyện và nương dựa Thánh Linh là điều tối quan trọng.

4. Trong Việc Đánh Giá và Tiếp Nhận Bài Giảng: Là thính giả, chúng ta cũng có trách nhiệm. Thay vì thụ động nghe hoặc chỉ phê bình phong cách của người giảng, hãy chủ động: “Bài giảng có trung thành với Kinh Thánh không? Điểm nhấn có phải là Đấng Christ không? Thông điệp chính tôi nhận được là gì? Đức Thánh Linh muốn tôi ứng dụng điều gì?” Hãy dùng Lời Chúa như “gươm” để tự kiểm tra lòng mình (Hê-bơ-rơ 4:12).

Kết Luận

Homiletics – Giảng Đạo Học – không phải là một môn học khô khan dành riêng cho các mục sư trong chủng viện. Đó là sự nghiên cứu nghiêm túc về thánh chức cao quý nhất: công bố Lời hằng sống của Đức Chúa Trời. Nó nhắc nhở chúng ta rằng bài giảng chân chính luôn bắt nguồn từ Kinh Thánh, hướng về Đấng Christ, được Đức Thánh Linh xức dầu, và nhắm đến sự biến đổi đời sống.

Cho dù bạn là người rao giảng chuyên nghiệp hay một Cơ Đốc nhân bình thường, ước mong mỗi chúng ta đều trân quý Lời Chúa, học hỏi cách tiếp cận, giải nghĩa và truyền đạt Lời ấy cách chính xác và hiệu quả hơn. Hãy để cho Lời Đấng Christ “ở đầy trong lòng anh em” (Cô-lô-se 3:16), để từ đó, trong mọi hoàn cảnh, chúng ta có thể “dùng lời khuyên nói với nhau”, và thậm chí, bằng đời sống và lời nói của mình, trở thành những “bài giảng sống động” về ân điển của Chúa Giê-xu Christ cho thế giới hư mất này.