Tại sao Giô-suê được gọi là “Jêsus” trong Hê-bơ-rơ 4:8 (KJV)?

Trong hành trình nghiên cứu Kinh Thánh, đôi khi chúng ta bắt gặp những điểm dường như “lạ” hoặc “khó hiểu” trong các bản dịch. Một trong những điểm như vậy nằm trong thư Hê-bơ-rơ đoạn 4, câu 8, theo bản King James Version (KJV): "For if Jesus had given them rest, then would he not afterward have spoken of another day." (Vì nếu Jêsus đã ban cho họ sự yên nghỉ, thì sau đó Ngài đã không nói về một ngày khác). Câu hỏi đặt ra là: Ai là “Jêsus” được nhắc đến ở đây? Bối cảnh từ các câu trước (câu 6-7) đang nói về thời kỳ sau Môi-se, dưới sự lãnh đạo của Giô-suê. Vậy tại sao bản KJV lại dùng từ “Jêsus” thay vì “Joshua”? Bài viết nghiên cứu chuyên sâu này sẽ giải mã vấn đề này dựa trên nguyên ngữ Hy Lạp, bối cảnh lịch sử dịch thuật, và quan trọng hơn là khám phá ý nghĩa thần học sâu sắc đằng sau sự lựa chọn từ ngữ này.

Chìa khóa đầu tiên để mở ra cánh cửa hiểu biết nằm ở ngôn ngữ gốc của Tân Ước: tiếng Hy Lạp Koine. Trong nguyên bản, từ được sử dụng ở Hê-bơ-rơ 4:8 là Ἰησοῦς (phiên âm: Iēsous, đọc là I-ê-xút).

Đây chính xác là danh xưng Hy Lạp được dùng để gọi Chúa Giê-xu Christ của Tân Ước trong mọi sách Phúc Âm và thư tín. Tuy nhiên, danh xưng Ἰησοῦς (Iēsous) này không phải là một từ mới được đặt ra trong thế kỷ thứ nhất. Nó là dạng chuyển ngữ Hy Lạp hóa (Greek transliteration) của danh xưng Hê-bơ-rơ יְהוֹשֻׁעַ (Yehoshua) hoặc dạng rút gọn יֵשׁוּעַ (Yeshua).

• יְהוֹשֻׁעַ (Yehoshua): Nghĩa là "Đức Giê-hô-va (GIA-VÊ) là Sự Cứu Rỗi" hoặc "Đức Giê-hô-va cứu". Đây là tên gọi đầy đủ của người kế vị Môi-se, con trai Nun, được phiên âm sang tiếng Việt là Giô-suê (Xuất Ê-díp-tô Ký 17:9).
• Ἰησοῦς (Iēsous): Khi Cựu Ước được dịch sang tiếng Hy Lạp (bản Bảy Mươi - Septuagint/LXX, khoảng thế kỷ 3-2 TCN), các dịch giả Do Thái đã dùng từ Iēsous để dịch tên Yehoshua/Yeshua. Do đó, trong bản LXX, sách Giô-suê được gọi là "Sách của Iēsous con trai của Nauē (Nun)".

Như vậy, về mặt ngôn ngữ, Giô-suê (Cựu Ước) và Giê-xu (Tân Ước) có cùng một danh xưng trong tiếng Hy Lạp: Ἰησοῦς (Iēsous). Sự khác biệt về cách viết "Joshua" và "Jesus" trong tiếng Anh (và "Giô-suê" với "Giê-xu" trong tiếng Việt) là kết quả của các quy ước dịch thuật về sau, nhằm phân biệt hai nhân vật lịch sử. Bản KJV (xuất bản 1611), với sự trung thành cao độ với nguyên bản Hy Lạp, đã giữ lại từ "Jesus" ở Hê-bơ-rơ 4:8, vì đó chính xác là từ Iēsous trong bản gốc. Các bản dịch hiện đại hơn (như NIV, ESV, hay bản Truyền Thống 1925) thường chuyển thành "Joshua" để tránh gây nhầm lẫn cho độc giả.

Tác giả thư Hê-bơ-rơ không vô tình hay do thiếu từ ngữ mà dùng cùng một danh xưng Iēsous cho cả hai nhân vật. Đây là một sự lựa chọn mang tính thần học đầy chủ ý để xây dựng một luận điểm mạnh mẽ. Để hiểu điều này, chúng ta cần đọc cả phân đoạn từ đầu chương 3 đến chương 4.

Tác giả đang nói về “sự yên nghỉ” của Đức Chúa Trời (Hê-bơ-rơ 3:11, 4:1, 3, 9-11). Ông nhắc lại bài học từ lịch sử: thế hệ dân Y-sơ-ra-ên ra khỏi Ai Cập, dù được hứa ban đất Ca-na-an làm nơi yên nghỉ, đã không thể vào đó vì cứng lòng và thiếu đức tin (vâng, chính xác là sự bất tuân và thiếu đức tin – Hê-bơ-rơ 3:18-19). Họ đã chết trong đồng vắng. Sau đó, Giô-suê (Iēsous) đã dẫn dắt thế hệ kế tiếp vào Đất Hứa vật chất (Ca-na-an).

"Vì nếu Giô-suê đã ban sự yên nghỉ cho dân ấy, thì Đức Chúa Trời sau chẳng còn nói đến một ngày khác nữa." (Hê-bơ-rơ 4:8, bản Truyền Thống 1925, chú thích: nguyên văn là "Jêsus" trong KJV).

Luận điểm then chốt ở đây là: Sự yên nghỉ mà Giô-suê (Iēsous) mang lại – tức là việc vào chiếm hữu đất Ca-na-an – KHÔNG PHẢI là sự yên nghỉ trọn vẹn và cuối cùng mà Đức Chúa Trời hứa. Nếu đó đã là sự yên nghỉ cuối cùng, thì các tiên tri như Đa-vít (được trích dẫn trong Thi Thiên 95, hàng trăm năm sau thời Giô-suê) đã không còn cảnh báo về sự cứng lòng và kêu gọi dân sự “nhận biết tiếng Ngài” để “vào sự yên nghỉ Ngài” (Hê-bơ-rơ 4:6-7).

Do đó, việc tác giả dùng chính danh xưng Iēsous tạo nên một sự chuyển tiếp và đối chiếu tuyệt vời:

Giô-suê (Iēsous) thứ nhất dẫn vào một sự yên nghỉ bằng đất đai, tạm thời, thuộc thể.
Jêsus (Iēsous) thứ hai – tức Chúa Giê-xu Christ – mới chính là Đấng dẫn chúng ta vào sự yên nghỉ thuộc linh, đời đời, trọn vẹn (Hê-bơ-rơ 4:9-10). Sự yên nghỉ này là sự bình an với Đức Chúa Trời (Rô-ma 5:1), sự ngưng làm việc để cố gắng tự cứu mình bởi luật pháp, và tin cậy hoàn toàn vào công tác hoàn tất của Đấng Christ trên thập tự giá.

Sự tương đồng về danh xưng này không phải là ngẫu nhiên, mà nằm trong mạch văn “hình bóng và thực thể” (type and antitype) xuyên suốt Kinh Thánh. Giô-suê trong Cựu Ước là một hình bóng (type) quan trọng chỉ về Chúa Giê-xu Christ:

• Về Danh Tính: Cả hai đều mang tên “Đức Giê-hô-va là Sự Cứu Rỗi”. Giô-suê là người mang sự giải cứu về mặt quân sự, chính trị. Chúa Giê-xu là Đấng mang sự cứu rỗi toàn diện và vĩnh cửu cho linh hồn.
• Về Chức Vụ: Giô-suê là người kế vị Môi-se, đưa dân sự vượt qua sông Giô-đanh để vào đất hứa. Chúa Giê-xu là Đấng kế thừa và làm trọn luật pháp của Môi-se (Ma-thi-ơ 5:17), đưa chúng ta vượt qua sự chết và sự phán xét để vào sự nghỉ ngơi đời đời của Đức Chúa Trời.
• Về Công Việc: Giô-suê chiến đấu và chiến thắng các dân tộc Ca-na-an. Chúa Giê-xu chiến thắng tội lỗi, sự chết và quyền lực Sa-tan trên thập tự giá (Cô-lô-se 2:15).
• Về Lời Hứa: Giô-suê phân chia đất đai làm sản nghiệp tạm thời. Chúa Giê-xu ban cho chúng ta cơ nghiệp không hư đi, không ô uế, không suy tàn ở trên trời (I Phi-e-rơ 1:4).

Do đó, Hê-bơ-rơ 4:8, bằng việc dùng danh xưng Iēsous, đã tạo nên một cú bẻ lái thần học đầy kịch tính. Nó như thể nói: “Hãy nhìn xem, có một Iēsous đã dẫn vào một sự nghỉ ngơi, nhưng sự nghỉ ngơi đó chưa phải là cuối cùng. Vậy thì, hãy hướng về Iēsous khác, lớn hơn, vĩ đại hơn, là Chúa chúng ta, Đấng ban cho sự nghỉ ngơi đời đời!”.

Không dừng lại ở kiến thức lịch sử hay ngôn ngữ, lẽ thật này có những ứng dụng sâu sắc cho đời sống tin kính hôm nay:

1. Tìm Kiếm Sự Nghỉ Ngơi Đúng Chỗ: Con người luôn khao khát sự an nghỉ – nghỉ ngơi khỏi lao nhọc, lo âu, tội lỗi và ý nghĩa hư không. Thế giới đề xuất vô số “miền đất hứa”: thành công, tiền bạc, danh vọng, mối quan hệ. Chúng giống như Ca-na-an dưới thời Giô-suê, có thể tốt nhưng không phải là sự nghỉ ngơi cuối cùng. Bài học từ Hê-bơ-rơ 4 cảnh báo chúng ta đừng dừng lại ở những “Ca-na-an” tạm bợ, nhưng hãy tiếp tục tiến vào sự nghỉ ngơi thật sự trong Chúa Giê-xu Christ qua đức tin (Ma-thi-ơ 11:28-30).

2. Sống Bởi Đức Tin, Không Bởi Công Việc Luật Pháp: Sự nghỉ ngơi thiêng liêng mà Chúa Giê-xu ban cho có liên hệ mật thiết với ân điển. Hê-bơ-rơ 4:10 viết: "Vì ai đã vào sự nghỉ ngơi của Đức Chúa Trời, thì cũng nghỉ việc mình như Đức Chúa Trời đã nghỉ việc Ngài vậy." Đây là sự “nghỉ việc” khỏi nỗ lực tự cứu mình bằng việc làm. Ứng dụng là chúng ta được kêu gọi ngưng cố gắng tìm kiếm sự công bình riêng và yên nghỉ trong sự công bình hoàn hảo mà Chúa Giê-xu đã hoàn tất.

3. Nhạy Bén Với Tiếng Phán Của Chúa Hôm Nay: Lời cảnh báo “Chớ cứng lòng” (Hê-bơ-rơ 4:7) được lặp lại cho chúng ta ngày nay. Đức Chúa Trời vẫn đang phán qua Lời Ngài. Sự cứng lòng, không tin, và bất tuân sẽ ngăn trở chúng ta kinh nghiệm trọn vẹn sự bình an và nghỉ ngơi trong Ngài. Mỗi ngày, chúng ta cần mở lòng ra, tiếp nhận Lời Chúa với đức tin và sự vâng phục.

4. Giữ Vững Hy Vọng Về Cơ Nghiệp Đời Đời: Giống như dân Y-sơ-ra-ên phải chiến đấu và kiên trì trước khi hưởng đất hứa, đời sống Cơ Đốc cũng có những tranh chiến. Nhưng chúng ta có một Đấng Dẫn Đạo vĩ đại hơn Giô-suê. Chúa Giê-xu đã đi trước, chiến thắng, và Ngài đang dẫn chúng ta về nhà thật. Sự nhìn biết này cho chúng ta sự kiên nhẫn và hy vọng giữa những thử thách.

Việc Giô-suê được gọi là “Jêsus” trong Hê-bơ-rơ 4:8 (KJV) không phải là một lỗi dịch thuật, mà là một cửa sổ mở ra để chúng ta chiêm ngưỡng sự thống nhất kỳ diệu và chủ đích sâu sắc của Kinh Thánh. Từ nguyên ngữ Hy Lạp Iēsous, chúng ta thấy một sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử cứu rỗi: Đức Chúa Trời đã dùng những hình bóng trong Cựu Ước để chuẩn bị và chỉ về Chúa Cứu Thế Giê-xu – Đấng mang danh Ngài cách trọn vẹn nhất: “Đức Giê-hô-va là Sự Cứu Rỗi”.

Bài học cho chúng ta là hãy đừng bao giờ hài lòng với những “sự nghỉ ngơi” tạm bợ, không trọn vẹn của thế gian hay của nỗ lực bản thân. Hãy chạy đến với Jêsus thật, là Chúa Giê-xu Christ, để tìm thấy sự yên nghỉ cho linh hồn mình. Trong Ngài, chúng ta không chỉ có một tên gọi chung bằng tiếng Hy Lạp, mà còn có một sự cứu rỗi chung, một đức tin chung, và một sự nghỉ ngơi đời đời chung cho tất cả những ai tin cậy. Hãy để lòng mình không cứng lại, nhưng mềm mại nghe tiếng Ngài phán hôm nay, và bước vào sự nghỉ ngơi kỳ diệu mà chỉ một mình Ngài có thể ban cho.