Thuyết bài Chúa là gì?

Trong hành trình đức tin, hầu như mọi Cơ Đốc nhân đều đối diện với những khoảnh khắc chất vấn sâu sắc khi chứng kiến sự đau khổ, bất công và tội ác trong thế giới. Làm thế nào một Đức Chúa Trời toàn năng, toàn tri và toàn thiện lại cho phép những điều này xảy ra? Câu hỏi này không mới, nhưng luôn là một thách thức lớn cho lý trí và đức tin. Bài viết này sẽ nghiên cứu chuyên sâu về Thuyết Bài Chúa (Theodicy) – nỗ lực thần học nhằm biện giải cho sự công chính và tốt lành của Đức Chúa Trời giữa một thế giới đầy dẫy sự dữ.

Thuyết Bài Chúa (Theodicy) bắt nguồn từ hai từ Hy Lạp: theos (θεός – Đức Chúa Trời) và dikē (δίκη – sự công bình, lẽ phải). Thuật ngữ này do nhà triết học Gottfried Leibniz đặt ra, nhưng vấn đề nó đặt ra đã có từ ngàn xưa. Hiểu một cách đơn giản, thuyết bài Chúa là nỗ lực “biện minh cho đường lối của Đức Chúa Trời” trước sự hiện hữu của sự dữ (evil) và sự đau khổ (suffering). Nó cố gắng hòa giải ba mệnh đề dường như mâu thuẫn:

1. Đức Chúa Trời là toàn năng (omnipotent).
2. Đức Chúa Trời là toàn thiện và yêu thương (omnibenevolent).
3. Sự dữ và đau khổ tồn tại thực sự.

Nếu Ngài toàn năng, Ngài có thể tiêu diệt sự dữ. Nếu Ngài toàn thiện, Ngài muốn tiêu diệt sự dữ. Vậy tại sao sự dữ vẫn còn? Thuyết bài Chúa tìm cách trả lời câu hỏi hóc búa này từ nền tảng Kinh Thánh và lý luận thần học.

Kinh Thánh không lảng tránh vấn đề này. Ngược lại, chúng ta thấy nó được đặt ra một cách thẳng thắn và đầy cảm xúc bởi các tác giả được cảm thúc.

A. Tiếng Kêu của Người Công Bình: Sách Gióp
Sách Gióp có lẽ là luận giải Kinh Thánh sâu sắc nhất về thuyết bài Chúa. Gióp, một người “trọn vẹn và ngay thẳng, kính sợ Đức Chúa Trời, và lánh khỏi điều ác” (Gióp 1:1), đột nhiên mất tất cả: tài sản, con cái và sức khỏe. Những người bạn của ông (Ê-li-pha, Binh-đát và Sô-pha) đại diện cho các lập luận thuyết bài Chúa truyền thống: đau khổ là hình phạt cho tội lỗi (Gióp 4:7-8). Tuy nhiên, Kinh Thánh khẳng định từ đầu rằng Gióp đau khổ không phải vì tội lỗi, mà vì một cuộc thử thách thuộc linh cao hơn (Gióp 1:8-12).

Cuối cùng, Đức Chúa Trời không đưa ra một lời giải triết học, mà Ngài tự mặc khải chính mình trong quyền năng và sự khôn ngoan sáng tạo vũ trụ (Gióp 38-41). Câu trả lời cho Gióp không phải là một lý do, mà là một mối quan hệ. Gióp thốt lên: “Tôi lấy làm gớm ghê tôi, và ăn năn trong tro bụi.” (Gióp 42:6). Sự hiện diện của Chúa là đủ cho ông.

B. Tiếng Thở Than của Vị Vua: Các Thi Thiên
Nhiều Thi Thiên là những bài thuyết bài Chúa dưới dạng cầu nguyện. Tác giả chất vấn Chúa cách công khai: “Hỡi Đức Giê-hô-va, Ngài sẽ đứng xa đến đâu? Ngài ẩn mình trong lúc gian truân cho đến bao giờ?” (Thi Thiên 10:1). Hay trong Thi Thiên 73, A-sáp thắc mắc tại sao kẻ ác lại thịnh vượng, cho đến khi ông vào “nơi thánh của Đức Chúa Trời” và nhìn thấy sự cuối cùng của họ (Thi Thiên 73:17). Lời giải đáp nằm ở viễn cảnh đời đời và sự hiện diện của Chúa: “Dầu xác thịt và lòng tôi thảy đều tan tàn, Đức Chúa Trời là sức lực của lòng tôi, và là phần tôi đời đời.” (Thi Thiên 73:26).

C. Lời Hứa về Sự Cứu Chuộc và Phán Xét: Các Tiên Tri
Các tiên tri như Ê-sai và Ha-ba-cúc cũng vật lộn với vấn đề này. Ha-ba-cúc kêu lên: “Nhơn sao Chúa khiến tôi thấy sự gian ác, mà Ngài nhìn xem sự ngang trái?… Kìa, kẻ dữ nuốt người công bình hơn nó.” (Ha-ba-cúc 1:3,13). Câu trả lời của Đức Chúa Trời là sự kiên nhẫn và kế hoạch tối cao: “Hãy chép lấy sự hiện thấy… dầu chậm trễ, ngươi hãy chờ đợi.” (Ha-ba-cúc 2:2-3). Sự công bình cuối cùng sẽ đến.

Tân Ước đưa chúng ta đến trung tâm của lời giải đáp cho thuyết bài Chúa: Thập tự giá của Chúa Giê-xu Christ. Đây không chỉ là một lý thuyết, mà là một sự kiện lịch sử nơi Đức Chúa Trời tự nguyện bước vào trong chính sự đau khổ của nhân loại.

A. Đức Chúa Trời Chịu Đau Khổ
Trong Chúa Giê-xu, Đức Chúa Trời không đứng từ xa để quan sát sự đau khổ. Ngài trở nên “một người vui thích cùng sự đau ốm” (Ê-sai 53:3). Sứ đồ Phi-e-rơ viết: “Vì Đấng Christ cũng vì tội lỗi chịu chết một lần, là Đấng công bình thay cho kẻ không công bình, để dẫn chúng ta đến cùng Đức Chúa Trời.” (I Phi-e-rơ 3:18). Thập tự giá là bằng chứng tối thượng rằng Đức Chúa Trời không thờ ơ với sự dữ; Ngài đã gánh chịu hậu quả khủng khiếp nhất của nó.

Từ ngữ Hy Lạp dành cho sự “chịu đựng” hay “chịu khổ” (πάσχω – paschō) nhấn mạnh tính chủ động. Chúa Giê-xu không phải là nạn nhân thụ động; Ngài tự nguyện gánh lấy (Giăng 10:18). Trên thập tự giá, chính Ngài đã kêu lên tiếng kêu của mọi sự đau khổ nhân loại: “Đức Chúa Trời tôi ôi! Đức Chúa Trời tôi ôi! Sao Ngài lìa bỏ tôi?” (Ma-thi-ơ 27:46). Trong sự phân cách đó, Ngài mang lấy án phạt của sự dữ tối hậu – tội lỗi – để chúng ta được phục hòa.

B. Sự Dữ Tâm Linh và Quyền Năng Cứu Chuộc
Kinh Thánh phân biệt giữa các loại sự dữ: sự dữ tự nhiên (thiên tai), sự dữ đạo đức (tội lỗi, bạo lực) và sự dữ siêu nhiên (ma quỷ). Gốc rễ của mọi sự dữ là tội lỗi đã vào thế gian qua A-đam (Rô-ma 5:12). Sứ đồ Phao-lô giải thích rằng toàn thể tạo vật đang “bị sự hư không phục” và “than thở” chờ đợi sự cứu chuộc cuối cùng (Rô-ma 8:20-22).

Tuy nhiên, trong kế hoạch nhiệm mầu của Đức Chúa Trời, chính sự dữ đã gây ra cái chết của Đấng Christ lại trở nên phương tiện cho sự cứu rỗi vĩ đại nhất. Giô-sép nói với các anh mình: “Các anh toan hại tôi, nhưng Đức Chúa Trời lại toan làm điều ích cho tôi.” (Sáng Thế Ký 50:20). Điều này được ứng nghiệm tối cao nơi thập tự giá. Đức Chúa Trời có quyền năng biến điều xấu xa nhất (sự giết Con Ngài) thành điều tốt lành nhất (ơn cứu rỗi cho nhân loại).

Từ sự mặc khải của Kinh Thánh, chúng ta có thể đúc kết một số trụ cột cho thuyết bài Chúa theo quan điểm Tin Lành:

1. Sự Tự Do Ý Chí (Free Will): Đức Chúa Trời tạo dựng con người có khả năng yêu thương và vâng phục thật sự, điều đó đòi hỏi phải có sự tự do lựa chọn. Sự lạm dụng tự do ý chí là nguồn gốc của sự dữ đạo đức (Sáng Thế Ký 3). Một thế giới không có khả năng phạm tội cũng sẽ không có khả năng yêu thương thật.

2. Sự Sa Ngã và Hậu Quả (The Fall): Tội lỗi đã làm đổ vỡ mọi mối quan hệ: với Đức Chúa Trời, với nhau, với chính mình và với thiên nhiên. Mọi sự đau khổ đều là hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp của sự sa ngã này.

3. Sự Chiến Đấu Thuộc Linh (Spiritual Warfare): Có một kẻ thù là Sa-tan, “kẻ giết người… và là cha của sự nói dối” (Giăng 8:44), gây ra sự hủy hoại, nhưng quyền năng của nó đã bị phá vỡ bởi sự chết và sống lại của Christ (Cô-lô-se 2:15).

4. Mục Đích Tối Cao của Đức Chúa Trời (Sovereign Purpose): Đức Chúa Trời toàn năng, trong sự khôn ngoan vô hạn của Ngài, cho phép sự dữ tạm thời hiện hữu để hoàn thành những mục đích cao hơn mà chúng ta không thể hoàn toàn hiểu thấu (Ê-sai 55:8-9), nhưng trung tâm của mục đích đó là đem vinh hiển cho Con Ngài và đem nhiều con cái vào sự vinh hiển (Rô-ma 8:28-29).

5. Sự Phán Xét Cuối Cùng và Sự Tái Tạo (Eschatology): Lời hứa về sự phán xét công bình (Khải Huyền 20:11-15) và trời mới đất mới, nơi “sự chết sẽ không còn nữa; cũng không có tang chế, kêu ca, hay là đau đớn nữa” (Khải Huyền 21:4), là lời đáp cuối cùng. Thuyết bài Chúa không thể hoàn chỉnh nếu thiếu niềm hy vọng cánh chung.

Hiểu biết về thuyết bài Chúa không chỉ là tri thức, mà phải biến đổi cách chúng ta sống và đối diện với đau khổ.

1. Khi Bản Thân Đối Diện Đau Khổ:
- Được phép chất vấn và than thở: Hãy noi gương các Thi Thiên, mang mọi nỗi đau, sự giận dữ và thắc mắc đến chân Chúa trong sự cầu nguyện chân thật.
- Tìm kiếm sự hiện diện, không chỉ lời giải thích: Như Gióp, mục tiêu cuối cùng là gặp gỡ chính Đức Chúa Trời. Sự an ủi của Thánh Linh (Giăng 14:16) đôi khi mạnh mẽ hơn một câu trả lời.
- Nắm chắc lời hứa Rô-ma 8:28: “Vả, chúng ta biết rằng mọi sự hiệp lại làm ích cho kẻ yêu mến Đức Chúa Trời, tức là cho kẻ được gọi theo ý muốn Ngài đã định.” Tin cậy rằng Ngài đang hành động trong cả những điều tối tăm nhất.

2. Khi Đồng Hành Với Người Đang Đau Khổ:
- Tránh những “lời biện hộ rẻ tiền” cho Đức Chúa Trời: Đừng như ba người bạn của Gióp, vội vàng quy kết nguyên nhân. Hãy “khóc với kẻ khóc” (Rô-ma 12:15).
- Chỉ về Chúa Giê-xu, Đấng chịu đau khổ: Chia sẻ về Cứu Chúa đã đồng cảm với chúng ta (Hê-bơ-rơ 4:15), thay vì đưa ra những lý luận triết học phức tạp.
- Thực hành sự yêu thương thiết thực: Sự hiện diện im lặng, một bữa ăn, một lời cầu nguyện đơn sơ thường có sức mạnh biện minh cho tình yêu của Chúa hơn mọi lời nói.

3. Trong Sự Phục Vụ và Truyền Giáo:
- Có câu trả lời khi bị chất vấn: Hãy sẵn sàng “trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em” (I Phi-e-rơ 3:15) với sự hiền lành và kính sợ. Thừa nhận những gì chúng ta không biết, nhưng làm chứng về những gì chúng ta biết chắc: tình yêu của Đấng Christ trên thập tự giá.
- Sống một đời sống yêu thương và công bình: Hội Thánh được kêu gọi trở nên một dấu chỉ của Nước Đức Chúa Trời – nơi sự dữ bị đẩy lùi bởi ân điển, sự chữa lành và công lý. Điều này chính là một phần của lời biện minh sống động cho Đức Chúa Trời.

Thuyết bài Chúa cuối cùng không phải là một phương trình logic hoàn hảo để chúng ta giải xong và cất đi. Nó là một hành trình đức tin, nơi chúng ta vừa dùng trí tuệ Chúa ban để suy ngẫm, vừa quy phục trước sự khôn ngoan vô hạn của Đấng Tạo Hóa. Lời giải đáp trọn vẹn sẽ chỉ được bày tỏ khi chúng ta thấy Ngài “mặt đối mặt” (I Cô-rinh-tô 13:12).

Cho đến lúc đó, chúng ta đứng vững trên tảng đá của sự mặc khải: Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ đã không tránh né sự dữ, Ngài đã xông vào tận trung tâm của nó, gánh chịu nó, và chiến thắng nơi ngôi mộ trống. Thập tự giá không xóa bỏ mọi thắc mắc, nhưng nó ban cho chúng ta sự bảo đảm tuyệt đối về bản tính yêu thương của Đức Chúa Trời. Vì thế, giữa một thế giới đầy nước mắt, chúng ta có thể vừa than khóc, vừa hy vọng, vừa thắc mắc, vừa tin cậy, biết chắc rằng Đấng đã phó chính mình vì chúng ta, cuối cùng sẽ đưa mọi sự vào trong sự công bình và bình an vĩnh cửu của Ngài.