Tiền Tri Thức Trong Kinh Thánh
Trong hành trình đức tin, một trong những giáo lý sâu nhiệm và an ủi nhất chính là sự hiểu biết về Tiền Tri Thức (Foreknowledge) của Đức Chúa Trời. Khái niệm này không chỉ nói lên quyền năng siêu việt của Ngài mà còn hé mở tình yêu thương cá nhân và kế hoạch cứu rỗi vĩnh cửu dành cho con dân Ngài. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khảo sát ý nghĩa thần học của "Tiền Tri Thức" dựa trên nguyên văn Kinh Thánh, phân tích từ ngữ Hê-bơ-rơ và Hy Lạp, cùng những áp dụng thiết thực cho đời sống Cơ Đốc nhân.
I. Định Nghĩa và Bối Cảnh Kinh Thánh
Trong tiếng Anh, "Foreknowledge" dịch từ danh từ Hy Lạp πρόγνωσις (prognōsis), xuất hiện hai lần trong Tân Ước (Công vụ 2:23; 1 Phi-e-rơ 1:2). Từ này được cấu tạo bởi giới từ πρό (pro) nghĩa là "trước" và danh từ γνῶσις (gnōsis) nghĩa là "sự hiểu biết, tri thức". Tuy nhiên, trong bối cảnh Kinh Thánh, prognōsis không đơn thuần là sự biết trước sự kiện một cách thụ động, như một quan sát viên. Đối với Đức Chúa Trời, "biết" (γινώσκω, ginōskō trong Hy Lạp; יָדַע, yada trong Hê-bơ-rơ) mang một chiều sâu của mối quan hệ thân mật, sự lựa chọn và sự ưu ái. Khi Đức Chúa Trời "biết" ai, đó là Ngài thiết lập một mối tương giao đặc biệt với người đó (xem A-mốt 3:2).
Do đó, Tiền Tri Thức của Đức Chúa Trời là sự hiểu biết trọn vẹn, chủ động, và mang tính quyết định từ trước vô cùng của Ngài về mọi sự và mọi người, xuất phát từ chính bản tính toàn tri và ý chỉ tự do của Ngài. Sự biết trước này không tách rời khỏi ý muốn và mục đích tốt lành của Ngài.
II. Phân Tích Các Phân Đoạn Then Chốt
1. Công Vụ 2:23 - Tiền Tri Thức và Kế Hoạch Cứu Rỗi
"Đức Chúa Jêsus nầy, bởi sự định trước và biết trước của Đức Chúa Trời, đã bị nộp, và các ngươi đã mượn tay độc ác mà đóng đinh Ngài trên thập tự giá." (Công vụ 2:23)
Đây là lời tuyên bố đầy quyền năng của Sứ đồ Phi-e-rơ trong ngày Lễ Ngũ Tuần. Cụm từ then chốt là "bởi sự định trước (βουλῇ, boulē - ý chỉ, mưu định) và biết trước (προγνώσει, prognōsei)" của Đức Chúa Trời. Hai khái niệm này song hành với nhau. Sự chết của Chúa Giê-xu không phải là một tai nạn lịch sử hay sự thất bại ngoài ý muốn. Nó nằm trong ý chỉ có chủ đích (boulē) và sự hiểu biết thân mật trước (prognōsis) của Đức Chúa Trời. Điều này vừa xác nhận chủ quyền tối thượng của Đức Chúa Trời, vừa không miễn trừ trách nhiệm cho những kẻ "mượn tay độc ác" hành động. Đức Chúa Trời dùng chính sự ác của con người để hoàn thành mục đích thiện hảo tối cao của Ngài là cứu chuộc nhân loại.
2. Rô-ma 8:29-30 - Tiền Tri Thức và Sự Kêu Gọi
"Vì những kẻ Ngài đã biết trước, thì Ngài cũng đã định sẵn để nên giống như hình bóng Con Ngài, hầu cho Con được làm Con cả ở giữa nhiều anh em; còn những kẻ Ngài đã định sẵn thể ấy, thì Ngài cũng đã gọi, và những kẻ Ngài đã gọi, thì Ngài cũng đã xưng là công bình, và những kẻ Ngài đã xưng là công bình, thì Ngài cũng đã làm cho vinh hiển." (Rô-ma 8:29-30)
Đây là một trong những chuỗi liên kết thần học quan trọng nhất ("chuỗi vàng của sự cứu rỗi"). Hành động đầu tiên trong chuỗi này là "Ngài đã biết trước" (προέγνω, proegnō - động từ của prognōsis). Cần chú ý rằng đối tượng của sự "biết trước" này là con người ("những kẻ"), chứ không phải hành động hay đức tin của họ. Điều này củng cố cho ý nghĩa về mối quan hệ thân mật của động từ "biết". Đức Chúa Trời, trong sự hiểu biết trọn vẹn và thân mật từ trước, đã đặt để những con người cụ thể vào trong mối quan hệ đặc biệt với Ngài. Sự "biết trước" này dẫn đến hành động "định sẵn" (tiền định) để họ trở nên giống như hình ảnh Con Ngài. Ở đây, Tiền Tri Thức là nền tảng của sự kêu gọi, xưng công bình và vinh hiển.
3. I Phi-e-rơ 1:1-2 - Tiền Tri Thức, Sự Lựa Chọn và Sự Vâng Phục
"Phi-e-rơ, làm sứ đồ của Đức Chúa Jêsus Christ, gởi cho những kẻ đang trọng khách... là người được chọn lựa theo sự biết trước của Đức Chúa Trời Cha, và được nên thánh bởi Đức Thánh Linh, đặng vâng phục Đức Chúa Jêsus Christ và có phần trong sự rảy huyết Ngài." (1 Phi-e-rơ 1:1-2)
Phi-e-rơ một lần nữa kết nối chặt chẽ khái niệm này. Ông mô tả các tín hữu là "được chọn lựa theo sự biết trước của Đức Chúa Trời Cha". Sự lựa chọn (ἐκλεκτός, eklektos) có cơ sở và nguồn gốc từ trong sự Tiền Tri Thức của Đức Chúa Trời Cha. Mục đích của sự lựa chọn này không phải là sự độc quyền, mà là "được nên thánh bởi Đức Thánh Linh" và "vâng phục Đức Chúa Jêsus Christ". Ba Ngôi Đức Chúa Trời đều hiệp một trong công tác cứu rỗi: Cha biết trước và lựa chọn, Con là Đấng chúng ta vâng phục và có huyết rưới, Thánh Linh thánh hóa chúng ta.
III. Phân Biệt và Làm Sáng Tỏ
Cần phân biệt Tiền Tri Thức với hai khái niệm thường bị hiểu lầm:
1. Định Mệnh hay Tiền Định Cứng Ngắc (Fatalism): Kinh Thánh không dạy thuyết định mệnh, nơi con người chỉ là con rối bất lực. Tiền Tri Thức của Đức Chúa Trời bao hàm cả sự tự do và trách nhiệm của con người (như trong Công vụ 2:23). Ngài biết trước mọi lựa chọn của chúng ta, nhưng điều đó không biến chúng ta thành những cỗ máy.
2. Sự Biết Trước Thụ Động (Passive Foreknowledge): Đây là quan điểm cho rằng Đức Chúa Trời chỉ đơn thuần "nhìn thấy trước" tương lai rồi phản ứng theo. Nhưng Kinh Thánh trình bày Ngài là Đấng chủ động trong sự biết trước của mình. Sự biết của Ngài là nguyên nhân đệ nhất, không phải hệ quả của những gì Ngài thấy. Ngài biết vì Ngài quyết định và định liệu (Ê-sai 46:10).
IV. Ứng Dụng Thực Tế Cho Đời Sống Cơ Đốc Nhân
Giáo lý về Tiền Tri Thức không phải để tranh luận suông, mà để đem lại sự vững vàng, bình an và động lực sống cho chúng ta.
1. Nền Tảng Cho Sự Bình An và Tin Cậy: Khi hiểu rằng Đức Chúa Trời đã biết chúng ta từ trước khi sáng thế, biết trọn cuộc đời, những thất bại, đau khổ và chiến thắng của chúng ta, chúng ta có thể hoàn toàn tin cậy vào sự quan phòng của Ngài. Dù hoàn cảnh hiện tại có khó khăn thế nào, chúng ta biết rằng Ngài đang nắm quyền kiểm soát và đang dùng mọi sự để hoàn thành mục đích tốt lành mà Ngài đã định từ trước (Rô-ma 8:28).
2. Nguồn Gốc của Sự Khiêm Nhường và Tạ Ơn: Sự cứu rỗi của chúng ta bắt đầu từ sự biết trước và lựa chọn của Đức Chúa Trời, chứ không từ công đức hay đức tin nhìn thấy trước nơi chúng ta (Ê-phê-sô 1:4-5). Điều này đánh gục mọi sự kiêu ngạo, và thay vào đó dấy lên lòng biết ơn sâu xa rằng: "Tôi được như ngày nay là nhờ ơn Đức Chúa Trời" (1 Cô-rinh-tô 15:10).
3. Động Lực Cho Sự Thánh Khiết và Vâng Phục: Như 1 Phi-e-rơ 1:2 chỉ ra, chúng ta được chọn "để vâng phục". Sự biết trước của Đức Chúa Trời không dẫn đến thái độ buông xuôi ("Ngài đã chọn tôi rồi, nên tôi muốn làm gì cũng được"), mà thúc giục chúng ta sống xứng đáng với ơn gọi cao trọng đó. Chúng ta theo đuổi sự thánh khiết vì biết mình thuộc về Ngài từ cõi đời đời.
4. Sự Tự Do và Trách Nhiệm Trong Sự Cầu Nguyện và Truyền Giáo: Hiểu về Tiền Tri Thức giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng "phải thuyết phục được Đức Chúa Trời". Chúng ta cầu nguyện cách tự tin, biết rằng Ngài đã biết trước nhu cầu của chúng ta (Ma-thi-ơ 6:8). Trong công tác truyền giáo, chúng ta rao giảng cách nhiệt thành, tin chắc rằng Đức Chúa Trời có những người được chọn trong sự biết trước của Ngài sẽ đáp lại (Công vụ 18:10). Chúng ta là những phương tiện Ngài dùng để kêu gọi những người Ngài đã biết.
V. Kết Luận
Giáo lý về Tiền Tri Thức của Đức Chúa Trời mở ra cho chúng ta cái nhìn sâu sắc vào trái tim của Đấng Tạo Hóa. Nó cho thấy ơn cứu rỗi không phải là kế hoạch dự phòng, mà là mục đích vĩnh cửu xuất phát từ tình yêu thương vô điều kiện của Ngài. Từ trước khi nền trái đất được lập, Đức Chúa Trời đã biết chúng ta trong mối tương giao yêu thương và đặt để chúng ta trong kế hoạch làm cho chúng ta nên giống như Con yêu dấu của Ngài là Chúa Giê-xu Christ.
Hãy để lẽ thật này vừa an ủi chúng ta trong những lúc yếu đuối, vừa thúc giục chúng ta bước đi trong sự vâng phục và thánh khiết. Sự cứu rỗi của chúng ta vững chắc như chính sự biết trước vĩnh cửu của Đức Chúa Trời. Vì thế, chúng ta có thể sống với niềm hy vọng trọn vẹn, biết rằng không điều gì "sẽ có thể phân rẽ chúng ta khỏi sự yêu thương mà Đức Chúa Trời đã chứng cho chúng ta trong Đức Chúa Jêsus Christ, Chúa chúng ta" (Rô-ma 8:39).