Giáo Phận và Tổng Giáo Phận: Khảo Cứu Từ Góc Nhìn Kinh Thánh và Tin Lành
Trong hành trình tìm hiểu về các truyền thống Cơ Đốc giáo, chúng ta thường bắt gặp những thuật ngữ như "Giáo phận" (Diocese) và "Tổng giáo phận" (Archdiocese). Đây là những cấu trúc quản trị đặc trưng của một số hệ phái, đặc biệt là Công giáo Roma và Chính Thống giáo. Là một nhà nghiên cứu Kinh Thánh theo truyền thống Tin Lành, chúng ta cần xem xét các khái niệm này dưới ánh sáng của Lời Chúa, để phân biệt giữa truyền thống giáo hội và mô hình Hội Thánh được Tân Ước mô tả. Bài viết này sẽ khảo cứu nguồn gốc, định nghĩa của các thuật ngữ này và quan trọng hơn, đối chiếu chúng với khuôn mẫu Kinh Thánh về Hội Thánh của Đấng Christ.
Giáo phận (Diocese) là một đơn vị hành chính-lãnh thổ trong cơ cấu của một giáo hội, dưới quyền quản nhiệm của một giám mục (Bishop). Khái niệm này ban đầu có nguồn gốc từ thời La Mã, chỉ một đơn vị hành chính dân sự. Vào thế kỷ thứ 4, sau khi Cơ Đốc giáo được hợp pháp hóa, Hội Thánh bắt đầu tổ chức theo các đơn vị lãnh thổ của đế chế, và "giáo phận" trở thành thuật ngữ chỉ vùng lãnh thổ một giám mục phụ trách.
Tổng giáo phận (Archdiocese) là một giáo phận có tầm quan trọng đặc biệt, thường đặt tại một thành phố lớn hoặc có ý nghĩa lịch sử. Người đứng đầu là một Tổng giám mục (Archbishop). Một tổng giáo phận có thể bao gồm một số giáo phận lân cận (gọi là giáo phận trực thuộc, suffragan dioceses), tạo thành một Giáo tỉnh (Ecclesiastical Province).
Cơ cấu này thể hiện một hệ thống phẩm trật tập trung và theo lãnh thổ. Tuy nhiên, khi quay về với Kinh Thánh, đặc biệt là Tân Ước, chúng ta không tìm thấy một hệ thống tổ chức Hội Thánh mang tính lãnh thổ và phẩm trật phức tạp như vậy. Thay vào đó, chúng ta thấy một bức tranh khác.
Trong Tân Ước, từ được dùng cho "Hội thánh" là "ekklesia" (ἐκκλησία) trong tiếng Hy Lạp, mang nghĩa "những người được gọi ra" (called-out ones). Từ này được dùng theo hai nghĩa chính:
- Hội Thánh phổ thông (universal Church): Chỉ toàn thể thân thể của Đấng Christ, bao gồm mọi tín hữu thật trong mọi thời đại (Ma-thi-ơ 16:18; Ê-phê-sô 1:22-23; 5:23-32).
- Hội Thánh địa phương (local church): Chỉ nhóm tín hữu nhóm lại tại một địa điểm cụ thể, như "Hội thánh của Đức Chúa Trời tại Cô-rinh-tô" (1 Cô-rinh-tô 1:2), "các Hội thánh ở xứ Ga-la-ti" (Ga-la-ti 1:2), hay "Hội thánh tại nhà" của một tín hữu (Rô-ma 16:5; Phi-lê-môn 1:2).
Mô hình lãnh đạo được Kinh Thánh mô tả là tập thể và tại chỗ. Mỗi Hội thánh địa phương được lãnh đạo bởi một nhóm các "trưởng lão" (presbyters/elders, "presbuteros" - πρεσβύτερος) hoặc "giám mục" (overseers, "episkopos" - ἐπίσκοπος). Hai danh xưng này được dùng thay thế cho nhau để chỉ cùng một chức vụ (Công vụ 20:17,28; Tít 1:5-7). Họ là những người đủ tiêu chuẩn thuộc linh (1 Ti-mô-thê 3:1-7; Tít 1:6-9), được Đức Thánh Linh lập lên để chăn bầy tại địa phương đó (Công vụ 20:28). Bên cạnh đó là các "chấp sự" (deacons, "diakonos" - διάκονος) phục vụ Hội thánh (1 Ti-mô-thê 3:8-13).
Điểm đáng chú ý là không có một "giám mục" đơn lẻ nào cai quản nhiều Hội thánh địa phương trong một vùng lãnh thổ (giáo phận) trong mô hình Tân Ước thuần túy. Sứ đồ Phao-lô, dù có thẩm quyền lớn, không phải là "Tổng giám mục" của một giáo tỉnh, mà là một sứ đồ có chức vụ đặc biệt để thành lập và dạy dỗ các Hội thánh (2 Cô-rinh-tô 11:28). Thẩm quyền của ông là thẩm quyền thuộc linh và giáo lý, không phải thẩm quyền hành chính-phẩm trật trên một hệ thống các giám mục khác.
"Anh em hãy giữ lấy mình, và luôn cả bầy mà Đức Thánh Linh đã lập anh em làm kẻ coi sóc, để chăn Hội thánh của Đức Chúa Trời, mà Ngài đã mua bằng chính huyết mình." (Công vụ 20:28, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Câu Kinh Thánh này nói rõ: các trưởng lão/giám mục được Đức Thánh Linh lập lên trong và cho chính Hội thánh địa phương mà họ thuộc về. Mô hình này nhấn mạnh tính tự trị (autonomy) của từng Hội thánh địa phương dưới sự lãnh đạo của Đấng Christ là Đầu (Ê-phê-sô 5:23).
Sau thời kỳ các Sứ đồ, đặc biệt từ thế kỷ thứ 2 trở đi, do nhu cầu chống lại tà giáo và quản lý số tín hữu ngày càng đông, một cơ cấu tổ chức tập trung hơn bắt đầu hình thành. Vai trò của "giám mục" (episkopos) dần tách khỏi nhóm "trưởng lão" và trở thành người lãnh đạo duy nhất của một thành phố, có quyền trên các trưởng lão và Hội thánh trong vùng phụ cận. Đây chính là mầm mống của "giáo phận". Thành phố lớn như Rô-ma, An-ti-ốt, A-léc-xan-tri... có ảnh hưởng tự nhiên và giám mục của họ dần có thẩm quyền hơn, dẫn đến khái niệm "tổng giáo phận".
Tuy nhiên, sự phát triển này mang tính lịch sử và tổ chức của con người, chứ không phải là mệnh lệnh trực tiếp từ Chúa hay các Sứ đồ trong Kinh Thánh. Nguyên tắc Tin Lành về "Sola Scriptura" (Duy Kinh Thánh) đặt câu hỏi về bất kỳ cơ cấu hay giáo lý nào không có nền tảng rõ ràng trong Kinh Thánh.
Sự cải chính của Martin Luther và các nhà Cải cách khác một phần là phản ứng lại hệ thống phẩm trật giáo sĩ tập quyền và đôi khi tha hóa này. Họ kêu gọi trở về với sự dạy dỗ của Kinh Thánh về chức vụ và Hội thánh. Do đó, phần lớn các giáo hội Tin Lành (như Báp-tít, Trưởng Lão, Giám Lý, Ngũ Tuần...) tổ chức theo mô hình gần với Tân Ước hơn: nhấn mạnh sự tự trị của Hội thánh địa phương, chức vụ tập thể của các trưởng lão/mục sư, và tư cách giáo sĩ của mọi tín đồ (1 Phi-e-rơ 2:9). Mối liên kết giữa các Hội thánh thường mang tính hiệp hội tự nguyện dựa trên cùng một tín ngưỡng và mục đích, chứ không phải là sự phục tùng hành chính bắt buộc.
Hiểu biết này không chỉ là kiến thức lịch sử, mà còn có ứng dụng sâu sắc cho đời sống và sự phục vụ của chúng ta ngày nay:
1. Tập Trung Vào Thực Chất Thuộc Linh Thay Vì Cơ Cấu Tổ Chức: Thay vì tự hào về quy mô tổ chức hay danh hiệu, chúng ta được gọi để xây dựng Hội thánh như một thân thể sống động của Đấng Christ (Ê-phê-sô 4:11-16). Sức khỏe thuộc linh, tình yêu thương, sự thánh khiết và sự vâng phục Lời Chúa quan trọng hơn bất kỳ cơ cấu hành chính nào.
2. Sống Với Tư Cách Là "Chức Tế Lễ Nhà Vua": Mọi tín hữu đều là thầy tế lễ trước mặt Đức Chúa Trời (1 Phi-e-rơ 2:9; Khải Huyền 1:6). Điều này giải phóng chúng ta khỏi tư tưởng ỷ lại vào một "giáo sĩ chuyên nghiệp". Mỗi chúng ta đều có trách nhiệm học Kinh Thánh, cầu nguyện, làm chứng và sử dụng ân tứ để gây dựng Hội thánh.
3. Tôn Trọng Sự Lãnh Đạo Được Kinh Thánh Ủy Nhiệm: Trong Hội thánh địa phương của mình, chúng ta phải tôn trọng, vâng phục và hỗ trợ các trưởng lão/mục sư mà Chúa đã đặt lên (Hê-bơ-rơ 13:17). Sự vâng phục này xuất phát từ lòng kính sợ Chúa, khi chúng ta nhận biết họ là người chăn mà Chúa ban cho chúng ta.
4. Xây Dựng Sự Hiệp Một Thuộc Linh, Vượt Trên Ranh Giới Tổ Chức: Là Tin Lành, chúng ta tin vào "Hội thánh phổ thông" (santorum communionem) như đã tuyên xưng trong Bài Tín Điều Các Sứ Đồ. Sự hiệp một này không bị giới hạn bởi tên gọi giáo phái hay cơ cấu tổ chức, mà bởi đức tin chung nơi Chúa Giê-xu Christ và Lời của Ngài. Chúng ta được kêu gọi yêu thương, cầu nguyện và hợp tác với mọi anh chị em thật trong Đấng Christ.
"Chỉ có một thân thể, một Thánh Linh, như anh em bởi chức phận mình cũng đã được gọi đến một sự trông cậy mà thôi; chỉ có một Chúa, một đức tin, một phép báp-têm; chỉ có một Đức Chúa Trời và một Cha của mọi người, Ngài là trên cả mọi người, giữa mọi người và ở trong mọi người." (Ê-phê-sô 4:4-6)
"Giáo phận" và "Tổng giáo phận" là những thuật ngữ mô tả một hệ thống tổ chức giáo hội mang tính lịch sử và phát triển sau thời Tân Ước. Trong khi có thể mang lại trật tự và sự thống nhất về mặt hành chính, chúng không đại diện cho khuôn mẫu duy nhất hay tối cao của Hội Thánh. Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, nền tảng của chúng ta là Kinh Thánh, nơi chúng ta tìm thấy hình ảnh về Hội Thánh như một thân thể sống, được lãnh đạo bởi Đấng Christ là Đầu, và được vận hành bởi các ân tứ của Đức Thánh Linh qua mỗi chi thể.
Điều quan trọng nhất không phải là chúng ta thuộc về một "giáo phận" hay "hiệp hội" nào, mà là chúng ta có đang thuộc về Thân Thể của Đấng Christ cách chân thật hay không. Chúng ta được kêu gọi gây dựng Hội thánh địa phương nơi mình thuộc về, vâng phục sự lãnh đạo được Kinh Thánh ủy nhiệm, và sống hiệp một với toàn thể Hội Thánh phổ thông trong tình yêu thương và sự thật của Phúc Âm.
Hãy để tâm trí chúng ta luôn hướng về Chúa Giê-xu, "là Đầu của Hội thánh, Hội thánh là thân thể của Ngài" (Ê-phê-sô 1:22-23), và tích cực góp phần xây dựng Hội thánh Ngài theo Lời chỉ dẫn của Ngài.