Chủ Nghĩa Lãng Mạn
Trong hành trình tìm hiểu các hệ tư tưởng định hình thế giới quan hiện đại, một Cơ Đốc nhân cần sáng suốt phân biệt giữa sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời và sự khôn ngoan của thế gian. Chủ nghĩa Lãng mạn (Romanticism), một phong trào văn hóa, nghệ thuật và triết học bùng nổ từ cuối thế kỷ 18 ở Tây Âu, không chỉ để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử nghệ thuật mà còn âm thầm thấm sâu vào cách con người ngày nay nhận thức về bản thân, cảm xúc, thiên nhiên và cả đức tin. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá bản chất của Chủ nghĩa Lãng mạn, soi chiếu nó dưới ánh sáng của Lời Chúa, và tìm ra những nguyên tắc Kinh Thánh để người tin Chúa có thể sống trong thế giới hiện đại – vốn còn nhiều di sản của chủ nghĩa này – một cách khôn ngoan và vững vàng.
Chủ nghĩa Lãng mạn nổi lên như một phản ứng chống lại Chủ nghĩa Duy lý (Rationalism) và thời kỳ Khai Sáng (Enlightenment), vốn đề cao lý trí, trật tự, và các quy tắc cứng nhắc. Nếu thời kỳ Khai Sáng tin tưởng vào sức mạnh của lý trí để giải quyết mọi vấn đề, thì Chủ nghĩa Lãng mạn lại quay về với cảm xúc, trực giác, trí tưởng tượng và cái cá nhân chủ quan. Nó có thể được tóm tắt qua một số đặc điểm chính:
- Tôn vinh Cảm xúc và Chủ quan Cá nhân: Lãng mạn chủ nghĩa đặt cảm xúc mãnh liệt (khao khát, đau khổ, kinh ngạc, cô đơn) lên trên lý trí lạnh lùng. Chân lý không còn nằm ở những định luật khách quan, mà ở trong trái tim và trải nghiệm riêng tư của mỗi cá nhân.
- Thần thánh hóa Thiên Nhiên: Thiên nhiên không còn là một cỗ máy khổng lồ để khám phá (như trong Duy lý), mà trở thành một thực thể sống động, hùng vĩ, đầy quyền năng, thậm chí là nguồn cội của sự thiêng liêng và mặc khải. Con người tìm kiếm sự hợp nhất với thiên nhiên để thoát khỏi sự giả tạo của văn minh đô thị.
- Người Anh hùng Cô Độc và Nổi Loạn: Hình mẫu lý tưởng là người nghệ sĩ, nhà thơ, hoặc cá nhân đơn độc, dám đứng lên chống lại các quy ước xã hội, thể chế tôn giáo và luân lý cứng nhắc để theo đuổi chân lý nội tâm của mình.
- Quay về với Quá Khứ và Cái Siêu Việt: Họ thường hoài niệm về thời Trung Cổ, các huyền thoại, dân gian, và những trải nghiệm siêu nhiên, siêu việt vượt lên trên thực tại tầm thường.
Khi đối chiếu với Kinh Thánh, chúng ta thấy một số điểm dường như tương đồng nhưng thực chất lại có nền tảng hoàn toàn khác biệt, và nhiều điểm mâu thuẫn trực tiếp.
1. Về Thiên Nhiên: Chủ nghĩa Lãng mạn tôn thờ thiên nhiên như một thực thể thiêng liêng tự thân (phiếm thần giáo - pantheism). Trong khi đó, Kinh Thánh dạy rằng thiên nhiên là tạo vật (creation), phản ánh vinh quang và quyền năng của Đấng Tạo Hóa (Creator). Thiên nhiên không phải là Chúa, nhưng nó là bức tranh tuyệt vời làm chứng về Ngài.
"Các từng trời rao truyền sự vinh hiển của Đức Chúa Trời, Bầu trời giải tỏ công việc tay Ngài làm." (Thi Thiên 19:1).
Chữ "rao truyền" (tiếng Hê-bơ-rơ: מְסַפְּרִים /mesapperim/) và "giải tỏ" (יַגִּיד /yaggid/) cho thấy thiên nhiên có một ngôn ngữ, một sự làm chứng khách quan về Đức Chúa Trời, không phụ thuộc vào cảm xúc chủ quan của người ngắm nhìn.
2. Về Cảm Xúc và Trải Nghiệm Cá Nhân: Đây là điểm then chốt nhất. Lãng mạn chủ nghĩa đặt cảm xúc làm thẩm phán tối cao của chân lý. Kinh Thánh công nhận cảm xúc là món quà của Chúa (Chúa Giê-xu đã khóc, vui mừng, buồn rầu), nhưng không bao giờ đặt nó lên trên Lời phán dạy khách quan của Đức Chúa Trời. Trái tim con người, với tất cả những cảm xúc của nó, là không đáng tin cậy:
"Lòng người ta là dối trá hơn mọi vật, và rất là xấu xa: ai có thể biết được?" (Giê-rê-mi 17:9).
Chữ "dối trá" (עָקֹב /aqov/) mang nghĩa quanh co, lắt léo. Cảm xúc có thể dẫn dắt chúng ta, nhưng chân lý phải dẫn dắt và uốn nắn cảm xúc của chúng ta. Đức tin Cơ Đốc dựa trên sự kiện lịch sử khách quan về sự chết và sống lại của Chúa Cứu Thế Giê-xu (1 Cô-rinh-tô 15:3-4), chứ không phải trên một "cảm giác thiêng liêng" mơ hồ.
3. Về Người Anh Hùng Cô Độc và Sự Nổi Loạn: Tinh thần nổi loạn chống lại mọi thể chế của Chủ nghĩa Lãng mạn đi ngược lại nguyên tắc Kinh Thánh về sự vâng phục. Kinh Thánh kêu gọi chúng ta vâng phục các bậc cầm quyền (Rô-ma 13:1), vâng phục người lãnh đạo thuộc linh (Hê-bơ-rơ 13:17), và trên hết là vâng phục Đức Chúa Trời. Hình mẫu của Chúa Giê-xu không phải là một người nổi loạn cô độc theo ý riêng, mà là người Con vâng phục trọn vẹn ý muốn của Cha:
"Lạy Cha, nếu Cha muốn, xin cất chén nầy khỏi tôi! Dầu vậy, xin ý cha được nên, chớ không theo ý tôi!" (Lu-ca 22:42).
Sự "cô độc" thật sự mà Cơ Đốc nhân trải qua đôi khi là sự cô đơn khi đi theo Chúa giữa thế gian chống nghịch, nhưng họ không bao giờ thật sự cô độc vì có Chúa và Hội Thánh.
4. Về Sự Siêu Việt và Khao Khát: Chủ nghĩa Lãng mạn có một "nỗi khao khát vô hạn" (Sehnsucht) hướng về một cái gì đó tuyệt đối, siêu việt. Điều này phản ánh lời truyền đạo trong lòng mỗi người, rằng có một khoảng trống chỉ Đức Chúa Trời mới lấp đầy được. Tuy nhiên, Lãng mạn chủ nghĩa thường để nỗi khao khát đó mơ hồ, không đích đến, trong khi Phúc Âm chỉ ra đích đến rõ ràng:
"Hỡi Đức Chúa Trời, linh hồn tôi khát khao Chúa, như nai cái thèm khát khe nước." (Thi Thiên 42:1).
Nỗi khao khát trong Thi Thiên này hướng thẳng về Đức Chúa Trời là đối tượng, không phải là một trạng thái cảm xúc tự thân để tôn thờ.
Di sản nguy hiểm nhất của Chủ nghĩa Lãng mạn trong Cơ Đốc giáo ngày nay là sự hình thành của một thứ "tôn giáo cảm xúc" hoặc "đức tin chủ quan". Biểu hiện bao gồm:
- Đo lường đức tin bằng cảm xúc: Nếu tôi không "cảm thấy" gần Chúa, tôi nghĩ Ngài đã bỏ tôi, hoặc đức tin tôi có vấn đề. Điều này bỏ qua thực tại của đức tin dựa trên lời hứa (ví dụ: "Ta sẽ chẳng lìa ngươi, chẳng bỏ ngươi đâu" - Hê-bơ-rơ 13:5), bất kể ta cảm thấy thế nào.
- Tìm kiếm những "trải nghiệm siêu nhiên" mãnh liệt: Coi đó là bằng chứng tối thượng của sự hiện diện của Đức Chúa Trời, mà xem nhẹ sự trung tín trong nếp sống hằng ngày, trong sự học hỏi Lời Chúa cách kiên nhẫn.
- Chủ nghĩa cá nhân cực đoan trong đức tin: "Chúa phán với riêng tôi", "lẽ thật của tôi", dẫn đến việc coi thường sự dạy dỗ của Hội Thánh, của các môn đồ trưởng thành, và của chính Lời Chúa được giải nghĩa trong cộng đồng đức tin qua các thế hệ.
- Thần tượng hóa các mối quan hệ lãng mạn: Quan niệm "một nửa định mệnh" (soulmate) mang màu sắc Lãng mạn có thể khiến người ta đặt kỳ vọng cứu rỗi vào một con người, thay vì nhìn nhận hôn nhân là giao ước thánh, nơi hai tội nhân được ân điển cùng nhau phản chiếu tình yêu của Đấng Christ với Hội Thánh (Ê-phê-sô 5:22-33).
Là những người sống trong một thế giới vẫn còn chịu ảnh hưởng sâu sắc của tư tưởng Lãng mạn, chúng ta cần áp dụng những nguyên tắc Kinh Thánh sau:
1. Cân Bằng Giữa Tâm Linh và Lý Trí: Yêu Chúa hết lòng, hết linh hồn, hết sức, hết trí khôn (Mác 12:30). Đức Chúa Trời kêu gọi chúng ta dâng lên Ngài cả cảm xúc lẫn lý trí. Hãy học Kinh Thánh cách nghiêm túc (trí khôn) để nền tảng cho tình yêu và sự thờ phượng của chúng ta (tấm lòng) được đúng hướng và vững chắc.
2. Nhìn Ngắm Tạo Vật để Tôn Vinh Đấng Tạo Hóa: Thay vì thần thánh hóa thiên nhiên, hãy sử dụng vẻ đẹp của nó như một bậc thang dẫn tâm trí chúng ta về với Đức Chúa Trời. Mỗi cảnh hoàng hôn, ngọn núi hùng vĩ, hay đóa hoa mong manh đều là lời nhắc nhở về sự sáng tạo, quyền năng và sự chu cấp tuyệt vời của Ngài.
3. Xây Dựng Đức Tin Trên Nền Tảng Khách Quan: Neo đức tin của bạn vào những lẽ thật không thay đổi: Kinh Thánh là Lời Đức Chúa Trời (2 Ti-mô-thê 3:16), Chúa Giê-xu đã chết vì tội chúng ta và sống lại (1 Cô-rinh-tô 15:3-4), sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin (Ê-phê-sô 2:8-9). Trong những lúc cảm xúc dao động, hãy bám chắc vào những lẽ thật nền tảng này.
4. Sống Trong Cộng Đồng Hội Thánh: Chống lại tinh thần cá nhân chủ nghĩa cực đoan bằng cách sống gắn bó, chịu sự dạy dỗ và khích lệ trong Hội Thánh địa phương. "Lòng nhân từ của Đức Giê-hô-va đời đời vững chắc; Sự thành tín của Ngài còn đến muôn đời." (Thi Thiên 100:5). Chân lý này được công bố và kinh nghiệm trong cộng đồng dân sự của Ngài.
5. Hiểu Đúng Vai Trò Của Cảm Xúc: Hãy để cảm xúc là phản ứng trước lẽ thật và ân điển của Chúa, chứ không phải là nguồn cội tìm kiếm chân lý. Khi đọc Lời Chúa, cầu nguyện, ca hát thờ phượng, hãy để tâm trí tiếp nhận lẽ thật, và để trái tim tự nhiên đáp ứng bằng tình yêu, sự cảm tạ, ăn năn hay vui mừng.
Chủ nghĩa Lãng mạn, với sự đề cao cảm xúc, cái tôi và thiên nhiên, đã chỉ ra một phần sự trống rỗng của con người xa cách Đức Chúa Trời. Nó như một tấm gương méo mó phản chiếu nỗi khao khát đích thực về sự siêu việt và ý nghĩa. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi để đón nhận những điều tốt đẹp trong sáng tạo và trong những cảm xúc Chúa ban cho, nhưng phải đặt chúng dưới thẩm quyền tối cao của Lời Chúa và dẫn chúng quy về Đấng Tạo Hóa.
Đức tin của chúng ta không phải là một cuộc phiêu lưu cảm xúc mơ hồ, mà là một hành trình vâng phục dựa trên mặc khải khách quan của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh và trong Chúa Cứu Thế Giê-xu. Trong thế giới vẫn còn đầy tiếng vọng của chủ nghĩa Lãng mạn, hãy xây dựng đời sống mình trên nền đá vững chắc là Lời Chúa và mối tương giao sống động với Ngài – Đấng là Chân Lý khách quan và cũng là Đấng làm thỏa mãn mọi khao khát chân chính của tâm hồn.
"Đức Chúa Jêsus đáp rằng: Ấy đã có chép rằng: Người ta sống chẳng phải chỉ nhờ bánh mà thôi, song nhờ mọi lời nói ra từ miệng Đức Chúa Trời." (Ma-thi-ơ 4:4).