Ai Đã Viết Sách Lê-vi? Tác Giả Của Sách Lê-vi Là Ai?
Trong hành trình tìm hiểu Kinh Thánh Cựu Ước, sách Lê-vi đứng như một trụ cột quan trọng, mặc khải cho chúng ta về sự thánh khiết của Đức Chúa Trời và con đường Ngài thiết lập để một dân tộc tội lỗi có thể đến gần Ngài. Tuy nhiên, một câu hỏi căn bản thường được đặt ra: Ai là tác giả đã ghi chép lại những luật lệ, nghi lễ chi tiết và sâu sắc này? Câu trả lời không chỉ là một sự kiện lịch sử, mà còn mang ý nghĩa thần học sâu xa, ảnh hưởng đến cách chúng ta đọc, hiểu và áp dụng sách Lê-vi ngày nay. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào câu hỏi ấy, xem xét bằng chứng từ chính văn bản Kinh Thánh, truyền thống Do Thái và Cơ Đốc giáo, cùng những hàm ý thiết thực cho đức tin của chúng ta.
Quan điểm được chấp nhận rộng rãi nhất trong cả Do Thái giáo lẫn Cơ Đốc giáo suốt hàng nghìn năm qua chính là Môi-se, người được Đức Chúa Trời kêu gọi để giải cứu dân Y-sơ-ra-ên khỏi Ai Cập, là tác giả của sách Lê-vi. Điều này nằm trong khuôn khổ của truyền thống cho rằng Môi-se là tác giả của Ngũ Kinh (ngũ thư: Sáng Thế Ký, Xuất Ê-díp-tô Ký, Lê-vi Ký, Dân Số Ký, Phục Truyền Luật Lệ Ký).
Bằng chứng nội tại trực tiếp từ sách Lê-vi: Xuyên suốt sách Lê-vi, chúng ta bắt gặp cụm từ then chốt: “Đức Giê-hô-va phán cùng Môi-se rằng” (tiếng Hê-bơ-rơ: vay'daber YHWH el-Mosheh lemor). Cụm từ này xuất hiện hơn 30 lần chỉ riêng trong sách Lê-vi (ví dụ: Lê-vi ký 1:1; 4:1; 5:14; 6:1, 8, 19, 24; 7:22, 28, v.v.). Điều này cho thấy nội dung sách là sự mặc khải trực tiếp từ Đức Giê-hô-va truyền đến Môi-se. Môi-se đóng vai trò là người trung gian (mediator) và người ghi chép trung thành (scribe) những điều Chúa phán dạy.
Đặc biệt, Lê-vi ký 1:1 khai mở sách một cách rõ ràng: “Đức Giê-hô-va từ trong hội mạc gọi Môi-se và phán rằng...”. Bối cảnh là tại núi Si-na-i, sau khi Đền Tạm đã được dựng lên (Xuất Ê-díp-tô Ký 40:17, 34-35), sự hiện diện vinh quang của Đức Chúa Trời ngự xuống. Tất cả các chỉ thị về của lễ, chức vụ thầy tế lễ, luật thanh sạch và thánh khiết đều được truyền đạt trong bối cảnh thiêng liêng này, từ Đức Chúa Trời đến Môi-se, rồi từ Môi-se đến A-rôn, các con trai người và toàn dân Y-sơ-ra-ên.
Chứng cớ từ các sách khác trong Kinh Thánh:
- Chúa Giê-xu Christ chính Ngài đã xác nhận Môi-se là tác giả của Luật Pháp. Trong Lu-ca 24:44, Chúa phán: “...các lời mà ta phán cùng các ngươi, khi ta còn ở với các ngươi, tức là: mọi sự đã chép về ta trong luật pháp của Môi-se, các sách tiên tri, cùng các thi thiên phải được ứng nghiệm.” Ở đây, “luật pháp của Môi-se” ám chỉ Ngũ Kinh, bao gồm sách Lê-vi.
- Sứ đồ Phao-lô cũng viết trong Rô-ma 10:5: “Vả, Môi-se viết về sự công bình đến bởi luật pháp rằng: Hễ ai làm điều đó thì nhờ đó mà sống.” Câu này trích dẫn trực tiếp Lê-vi ký 18:5, và Phao-lô quy chiếu nó cho “Môi-se viết”.
- Trong Tân Ước, sách Lê-vi được trích dẫn nhiều lần và mặc nhiên công nhận là một phần của “Luật Pháp Môi-se” (ví dụ: sự dạy dỗ “Hãy yêu người lân cận như mình” trong Ma-thi-ơ 22:39 trích từ Lê-vi ký 19:18).
Một số học giả phê bình hiện đại đặt câu hỏi về tính nhất quán văn chương và sự hiện diện của những chi tiết dường như được thêm vào sau thời Môi-se (ví dụ: Lê-vi ký 18:28 nói về việc “xứ... sẽ mửa các ngươi ra”, ngụ ý dân Y-sơ-ra-ên đã vào Đất Hứa). Từ đó, họ đề xuất thuyết “Tài liệu” (Documentary Hypothesis - JEDP), cho rằng Ngũ Kinh là sản phẩm biên soạn của nhiều nguồn tài liệu qua nhiều thế kỷ.
Phản biện từ góc độ tin kính và học thuật:
1. Tính tiên tri của Môi-se: Là một tiên tri vĩ đại (Phục truyền 18:15), Môi-se hoàn toàn có thể ghi lại những lời tiên tri về tương lai, kể cả việc dân Y-sơ-ra-ên sẽ vào đất Ca-na-an và nếu bất trung sẽ bị đuổi ra. Điều này không mâu thuẫn với việc ông là tác giả.
2. Sự chỉ dẫn siêu nhiên của Đức Thánh Linh: Là nhà nghiên cứu Tin Lành, chúng ta tin vào sự mặc khải (revelation) và linh cảm (inspiration) của Kinh Thánh. Đức Thánh Linh là Tác Giả tối cao đằng sau các trước giả loài người (II Ti-mô-thê 3:16; II Phi-e-rơ 1:21). Ngài có thể soi dẫn Môi-se ghi chép những điều có tính chất vĩnh cửu và áp dụng cho tương lai. Sự thống nhất về mặt thần học (chủ đề sự thánh khiết, sự chuộc tội, sự giao ước) xuyên suốt sách Lê-vi là bằng chứng mạnh mẽ cho thấy có một tâm trí vĩ đại (của Đức Chúa Trời) đằng sau một người ghi chép trung tín (Môi-se).
3. Truyền thống ghi chép cổ xưa: Nền văn minh Ai Cập và Lưỡng Hà thời Môi-se đã có chữ viết phát triển. Môi-se, được “học hết các sự khôn ngoan của người Ê-díp-tô” (Công vụ 7:22), hoàn toàn có khả năng văn tự để ghi chép.
Việc xác định Môi-se là tác giả không chỉ là vấn đề lịch sử, mà còn mang những hàm ý thần học sâu sắc:
1. Thẩm Quyền của Lời Chúa: Sách Lê-vi không phải là tập tục văn hóa do con người nghĩ ra, mà là Lời phán trực tiếp từ Đức Chúa Trời (Thus says the LORD). Môi-se, với tư cách là tiên tri và trung gian của giao ước Si-na-i, đảm bảo tính thẩm quyền thiêng liêng cho những điều được viết ra. Điều này nâng cao vị thế của sách Lê-vi từ một bộ luật cổ thành một phần của Lời Hằng Sống, có quyền năng phán xét và dạy dỗ chúng ta ngày nay (Hê-bơ-rơ 4:12).
2. Sự Mặc Khải Tiến Triển: Đức Chúa Trời bày tỏ chính Ngài và ý chỉ Ngài một cách có tiến trình. Sách Lê-vi đánh dấu một bước quan trọng sau sự giải cứu (Xuất Ê-díp-tô Ký): “Ta đã cứu các ngươi ra khỏi Ai Cập, bây giờ hãy học cách sống với Ta.” Môi-se là người dẫn dắt dân sự trong giai đoạn khai sáng này. Sự thánh khiết của Đức Chúa Trời (qadosh) được bày tỏ rõ ràng chưa từng thấy, làm nền tảng để sau này hiểu được tại sao Chúa Giê-xu, là Chiên Con của Đức Chúa Trời, phải chết để hoàn thành tất cả các của lễ đó.
3. Nền Tảng cho Chức Vụ Cứu Chuộc của Đấng Christ: Mọi chi tiết về của lễ thiêu, của lễ chuộc tội, của lễ chuộc sự mắc lỗi, và chức vụ của thầy tế lễ thượng phẩm A-rôn đều là hình bóng (shadow) về Chúa Giê-xu Christ (Cô-lô-se 2:17; Hê-bơ-rơ 8:5, 10:1). Việc những hình bóng này được ghi lại bởi Môi-se, vị tiên tri mà Chúa Giê-xu đã nói đến (Công vụ 3:22), cho thấy một sự nhất quán kỳ diệu trong chương trình cứu chuộc của Đức Chúa Trời xuyên suốt lịch sử.
Việc hiểu rõ nguồn gốc thiêng liêng của sách Lê-vi đem lại cho chúng ta nhiều bài học quý báu:
1. Sự Quý Trọng Lời Chúa: Khi đọc Lê-vi ký, hãy nhớ rằng bạn đang đọc chính tiếng phán của Đức Chúa Trời được truyền đạt qua Môi-se. Điều này thúc giục chúng ta tiếp cận với lòng kính sợ, chăm chú nghiên cứu, và vâng phục. Mỗi nguyên tắc về sự thánh khiết, dù trong khía cạnh thuộc linh hay đạo đức, đều bắt nguồn từ chính bản tính của Đấng Tạo Hóa.
2. Thấu Hiểu Sâu Sắc Hơn Về Sự Chuộc Tội: Những của lễ phức tạp trong sách Lê-vi giúp chúng ta cảm nhận sâu sắc hơn cái giá của tội lỗi và sự quý giá của ân điển. Máu chiên, bò đực phải đổ ra liên tục nhấn mạnh rằng “không đổ máu thì không có sự tha thứ” (Hê-bơ-rơ 9:22). Điều này làm sáng tỏ và nâng cao giá trị của huyết báu duy nhất của Chúa Giê-xu Christ, Chiên Con không tì vết của Đức Chúa Trời, đã đổ ra một lần đủ cả (Hê-bơ-rơ 9:12-14).
3. Kêu Gọi Nên Thánh: Tiếng gọi xuyên suốt sách Lê-vi là: “Hãy nên thánh, vì ta là Đức Giê-hô-va, Đức Chúa Trời các ngươi, vốn là thánh” (Lê-vi ký 19:2). Lời kêu gọi này được lặp lại trong Tân Ước dành cho Hội Thánh (I Phi-e-rơ 1:15-16). Hiểu rằng đây là mệnh lệnh từ chính Đức Chúa Trời Thánh Khiết, chứ không phải một lựa chọn tùy ý, thúc đẩy chúng ta tìm kiếm sự thánh khiết trong nếp nghĩ, lời nói và hành động, nhờ quyền năng của Đức Thánh Linh.
4. Bài Học Về Sự Thờ Phượng Đẹp Ý Chúa: Các nghi thức trong Lê-vi ký dạy chúng ta rằng sự thờ phượng phải được thực hiện theo cách Đức Chúa Trời đã định, chứ không theo ý muốn hay sáng kiến của con người. Ngày nay, chúng ta thờ phượng trong tâm linh và lẽ thật (Giăng 4:24), nhưng nguyên tắc thờ phượng một cách “cách đẹp lẽ và theo thứ tự” (I Cô-rinh-tô 14:40) vẫn còn nguyên giá trị.
Vậy, ai đã viết sách Lê-vi? Dựa trên chứng cớ Kinh Thánh xuyên suốt, sự xác nhận của Chúa Giê-xu và các sứ đồ, cùng với truyền thống tin kính lâu đời, câu trả lời vững chắc nhất chính là Môi-se, dưới sự mặc khải và linh cảm trực tiếp của Đức Giê-hô-va Đức Chúa Trời. Ông là người ghi chép trung tín những lời phán từ trong Đền Tạm, đặt nền móng cho mối quan hệ giao ước giữa Đức Chúa Trời Thánh Khiết với dân Ngài.
Khi chúng ta đọc sách Lê-vi với niềm tin rằng đây là Lời của Đức Chúa Trời, chúng ta không chỉ hiểu biết về một giai đoạn lịch sử, mà còn nhìn thấy bóng hình của Đấng Christ, cảm nhận được sự nghiêm trọng của tội lỗi và vẻ đẹp của sự cứu chuộc, và nhận lấy lời kêu gọi thiêng liêng: “Hãy nên thánh!”. Sách Lê-vi, do Môi-se viết, vẫn là một đèn sáng cho chân chúng ta, và là ánh sáng cho đường lối chúng ta (Thi thiên 119:105), dẫn dắt chúng ta đến với Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã làm trọn và hoàn tất mọi biểu tượng trong sách ấy.