Chủ nghĩa thực dụng là gì?

Trong một thế giới đề cao hiệu quả, kết quả cụ thể và lợi ích tức thời, chủ nghĩa thực dụng (pragmatism) đã trở thành triết lý sống chi phối nhiều quyết định từ cá nhân đến tập thể. Nhưng với tư cách là Cơ Đốc nhân, chúng ta phải đánh giá mọi triết lý dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu phân tích bản chất của chủ nghĩa thực dụng, đối chiếu với sự dạy dỗ của Kinh Thánh, và tìm ra nguyên tắc sống khôn ngoan theo ý muốn của Đấng Christ.

Chủ nghĩa thực dụng là một trường phái triết học xuất phát từ Mỹ vào cuối thế kỷ 19, với các đại diện như Charles Sanders Peirce, William James, và John Dewey. Cốt lõi của nó nằm ở câu châm ngôn: "Sự thật nằm ở những gì có hiệu quả". Nói cách khác, giá trị của một ý tưởng, niềm tin hay hành động được xác định bởi tính hữu ích và kết quả thực tế của nó, chứ không phải bởi tính chân lý tuyệt đối hay nguyên tắc đạo đức cố định. Nếu một điều gì đó "có tác dụng", mang lại lợi ích mong muốn, thì nó được xem là "đúng" hoặc "tốt" trong một ngữ cảnh cụ thể.

Trong đời sống thường nhật, tư duy thực dụng có thể biểu hiện qua những câu nói như: "Cứ làm đi, miễn là có kết quả tốt", "Mục đích biện minh cho phương tiện", hoặc "Đừng quá cứng nhắc với nguyên tắc, hãy linh hoạt cho phù hợp với thực tế." Mặc dù nghe có vẻ hợp lý và thiết thực, triết lý này tiềm ẩn sự xung đột sâu sắc với nền tảng đức tin Cơ Đốc.

Kinh Thánh không sử dụng thuật ngữ "chủ nghĩa thực dụng", nhưng nó mô tả rất rõ một kiểu tư duy và lối sống đặt sự khôn ngoan của con người, lợi ích trần tục lên trên sự khôn ngoan và ý muốn của Đức Chúa Trời. Sách Châm Ngôn, đặc biệt, đặt hai con đường này đối nghịch nhau: con đường khôn ngoan thật (từ Đức Chúa Trời) và con đường "khôn ngoan" của thế gian (mang tính thực dụng, tự lực).

Châm Ngôn 3:5-7 - "Hãy hết lòng tin cậy Đức Giê-hô-va, chớ nương cậy nơi sự thông sáng của con; Phàm trong các việc làm của con, khá nhận biết Ngài, Thì Ngài sẽ chỉ dẫn các nẻo của con. Chớ khôn ngoan theo mắt mình; Hãy kính sợ Đức Giê-hô-va, và lìa khỏi sự ác."

Phân đoạn này phá vỡ hoàn toàn nền tảng của chủ nghĩa thực dụng. Nó dạy chúng ta:
1. KHÔNG nương cậy nơi sự thông sáng (thực dụng) của mình: Sự khôn ngoan thực dụng dựa trên kinh nghiệm, tính toán lợi-hại của con người là không đáng tin cậy.
2. NHẬN BIẾT Đức Chúa Trời trong mọi việc: Nguyên tắc và sự hiện diện của Ngài phải là tiêu chuẩn tối cao, chứ không phải kết quả trước mắt.
3. KÍNH SỢ ĐỨC GIÊ-HÔ-VA là khởi đầu của sự khôn ngoan thật (Châm Ngôn 9:10). Sự kính sợ này đòi hỏi vâng phục các tiêu chuẩn thánh khiết của Ngài, ngay cả khi chúng có vẻ "không thực tế" trong mắt người đời.

Sứ đồ Phao-lô cũng cảnh báo về sự khôn ngoan của thế gian, vốn thường mang màu sắc thực dụng:

1 Cô-rinh-tô 3:19 - "Vì sự khôn ngoan đời nầy là sự điên dại trước mặt Đức Chúa Trời..."
Cô-lô-se 2:8 - "Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chăng, chớ không theo Đấng Christ."

Triết học thực dụng, với việc đặt con người và kinh nghiệm làm thước đo chân lý, chính là một dạng của "sơ học của thế gian" mà chúng ta phải cảnh giác.

Khi tư duy thực dụng thấm vào đời sống thuộc linh và Hội Thánh, nó tạo ra những hệ quả nghiêm trọng:

1. Làm Mờ Nhạt Phúc Âm Thuần Khiết: Để "thu hút" đông người hơn, có thể nảy sinh cám dỗ điều chỉnh sứ điệp cứu rỗi, bỏ qua những phần nói về tội lỗi, sự phán xét hay thập tự giá vì chúng "khó nghe", "không tích cực". Đây là điều Phao-lô cực lực phản đối:

Ga-la-ti 1:10 - "Vả, có phải tôi hiện nay đang người theo loài người, hay là đang tìm cách cho đẹp lòng loài người chăng? Ví bằng tôi còn làm cho đẹp lòng loài người, thì tôi chẳng phải là tôi tớ của Đấng Christ."

2. Đánh Đổi Nguyên Tắc Lấy Kết Quả: Trong kinh doanh, học tập hay chính trong chức vụ, người ta có thể biện minh cho những hành vi thiếu trung thực, lừa dối nhẹ ("white lies") hoặc thỏa hiệp đạo đức vì cho rằng "cuối cùng thì kết quả tốt". Kinh Thánh dạy rõ: Đức Chúa Trời quan tâm đến phương tiện lẫn mục đích.

Rô-ma 3:8 - "Sao chúng ta không làm điều ác để điều lành đến, như có kẻ gièm pha rằng chúng ta dạy điều ấy? Sự đoán phạt kẻ đó là công bình."

3. Thờ Hình Tượng của Sự Thành Công: Thành tích, con số, sự phát triển của Hội Thánh có thể trở thành thước đo chính, thay thế cho các tiêu chuẩn như sự trung tín, tình yêu thương, và đức tin thuần khiết. Đức Chúa Trời phán với Sa-mu-ên:

1 Sa-mu-ên 16:7 - "... Đức Giê-hô-va phán rằng: Chớ xem bộ dạng và hình vóc cao lớn của nó, vì ta đã bỏ nó. Đức Giê-hô-va chẳng xem điều gì loài người xem; loài người xem bề ngoài, nhưng Đức Giê-hô-va nhìn thấy trong lòng."

Đối lập với sự khôn ngoan thực dụng, thế gian, Đức Chúa Trời ban cho chúng ta sự khôn ngoan đến từ trên.

Gia-cơ 3:13-17 - "Trong anh em có người nào khôn ngoan thông sáng chăng? Hãy lấy cách ăn ở tốt của mình mà bày tỏ việc mình làm bởi khôn ngoan nhu mì mà ra. Nhưng nếu anh em có sự ghen tương cay đắng và sự tranh cạnh trong lòng mình, thì chớ khoe khoang và nói dối nghịch cùng lẽ thật. Sự khôn ngoan đó không phải từ trên mà xuống đâu; nó thuộc về đất, về xác thịt và về ma quỉ... Nhưng sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình."

Sự khôn ngoan từ trên (Hy Lạp: anōthen sophia) có những đặc điểm hoàn toàn khác biệt:
- Thanh sạch (pure): Không vụ lợi, không thỏa hiệp với tội lỗi.
- Hòa thuận (peaceable): Tìm kiếm sự hòa giải và hiệp một, chứ không phải chiến thắng bằng mọi giá.
- Tiết độ (gentle): Có sự nhún nhường, mềm mại, kiên nhẫn.
- Đầy dẫy lòng thương xót (full of mercy): Ưu tiên ân điển và sự phục hồi hơn là sự trừng phạt hay loại trừ.
- Không có sự hai lòng (unwavering): Trung tín, nhất quán, không thay đổi theo hoàn cảnh để đạt lợi ích.

Chúa Giê-xu là hiện thân hoàn hảo của sự khôn ngoan này. Mọi quyết định của Ngài đều vâng theo ý muốn Cha, dù đôi khi có vẻ "không thực tế" (như nuôi 5000 người với năm cái bánh, chọn một nhóm môn đồ ít học, hay đi lên Giê-ru-sa-lem để chịu chết).

Làm thế nào để chúng ta áp dụng sự khôn ngoan từ trên vào những quyết định hằng ngày, nơi làm việc, gia đình và chức vụ?

1. Đặt Câu Hỏi Đúng: Thay vì chỉ hỏi "Điều này có hiệu quả không?" hay "Điều này có lợi cho tôi không?", hãy tập hỏi:
- "Điều này có đẹp lòng Chúa không?" (Cô-lô-se 1:10).
- "Điều này có phù hợp với tính cách và Lời của Chúa không?"
- "Điều này có gây gương mờ cho người khác không?" (1 Cô-rinh-tô 10:31-32).
- "Điều này có xuất phát từ đức tin không?" (Rô-ma 14:23).

2. Đánh Giá Dài Hạn Theo Góc Nhìn Đời Đời: Người thực dụng nhìn kết quả trước mắt. Cơ Đốc nhân được kêu gọi nhìn xa hơn, đến phần thưởng đời đời.

2 Cô-rinh-tô 4:17-18 - "Vì sự hoạn nạn nhẹ và tạm của chúng ta sanh cho chúng ta sự vinh hiển cao trọng đời đời, vô lượng vô biên, vì chúng ta chẳng chăm sự thấy được, nhưng chăm sự không thấy được; vì những sự thấy được chỉ là tạm thời, mà sự không thấy được là đời đời."

3. Trân Trọng Sự Trung Tín Hơn Thành Tích: Trong chức vụ và công việc, hãy tìm kiếm sự trung tín trong những việc nhỏ (Lu-ca 16:10). Đức Chúa Trời có thể dùng một đời sống trung tín, khiêm nhường để tạo ra ảnh hưởng lớn lao theo cách và thời điểm của Ngài.

4. Nuôi Dưỡng Tâm Trí Bằng Lời Chúa: Để phân biệt được sự khôn ngoan thật và sự khôn ngoan giả mạo, tâm trí chúng ta cần được đổi mới (Rô-ma 12:2). Việc học Kinh Thánh đều đặn, suy ngẫm và cầu nguyện sẽ lập trình lại tư duy của chúng ta theo sự khôn ngoan thiên thượng.

Chủ nghĩa thực dụng mời gọi chúng ta đi trên con đường rộng thênh thang, nơi mỗi người tự quyết định điều gì là "đúng" dựa trên cảm nhận và kết quả cá nhân. Nhưng Chúa Giê-xu kêu gọi chúng ta vào con đường hẹp, con đường của thập tự giá, của sự vâng phục và tin cậy, ngay cả khi nó có vẻ "không thực tế" trong mắt người đời.

Châm Ngôn 14:12 - "Có một con đường coi dường chánh đáng cho loài người; Nhưng cuối cùng nó thành ra nẻo sự chết."
Ma-thi-ơ 7:13-14 - "Hãy vào cửa hẹp... vì cửa rộng và đường khoảng khoát dẫn đến sự hư mất, kẻ vào đó cũng nhiều. Song cửa hẹp và đường chật dẫn đến sự sống, kẻ kiếm được thì ít."

Sự lựa chọn cuối cùng không phải giữa "thực tế" và "không thực tế", mà là giữa sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời – dẫn đến sự sống – và sự khôn ngoan của thế gian – dẫn đến sự hư mất. Ước mong chúng ta, với sự giúp đỡ của Đức Thánh Linh, luôn biết từ chối tư duy thực dụng thuần túy, và kiên quyết bước đi trong sự khôn ngoan từ trên, là chính Đấng Christ, "Đấng đã trở nên sự khôn ngoan cho chúng ta" (1 Cô-rinh-tô 1:30).