Một Cơ Đốc nhân có nên nghiên cứu triết học không?

Trong hành trình đức tin, mỗi Cơ Đốc nhân đều đối diện với những câu hỏi về mối quan hệ giữa sự khôn ngoan đến từ Đức Chúa Trời và những hệ thống tư tưởng của con người. Giữa một thế giới đầy những ý thức hệ, triết lý sống và các trường phái tư tưởng, một câu hỏi quan trọng được đặt ra: Một Cơ Đốc nhân có nên nghiên cứu triết học không? Câu trả lời không đơn giản là "có" hoặc "không", nhưng đòi hỏi sự phân biệt tinh tường dựa trên nền tảng Kinh Thánh, với Chúa Giê-xu Christ làm trung tâm của mọi sự hiểu biết.

1. Định Nghĩa Và Cái Nhìn Kinh Thánh Về "Triết Học"

Trước khi đi sâu, chúng ta cần hiểu từ "triết học" (φιλοσοφία - *philosophia* trong tiếng Hy Lạp) có nghĩa đen là "tình yêu đối với sự khôn ngoan". Tuy nhiên, trong ngữ cảnh Tân Ước, từ này mang một sắc thái đặc biệt. Sứ đồ Phao-lô đã đưa ra lời cảnh báo rõ ràng:

"Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học (φιλοσοφίας) và lời hư không, theo truyền thống của loài người, theo sự sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chớ không theo Đấng Christ." (Cô-lô-se 2:8, Kinh Thánh Tiếng Việt 1925)

Động từ Hy Lạp được dùng cho "lấy" là συλαγωγέω (*sylagōgeō*), mang nghĩa mạnh mẽ như "bắt giữ như tù binh", "cướp đoạt". Phao-lô cảnh báo rằng có một loại triết học - được xây dựng trên truyền thống loài người và những nguyên lý sơ đẳng của thế gian - có sức mạnh bắt giữ tâm trí và linh hồn, dẫn người ta xa rời Đấng Christ. Đây không phải là sự bài trừ mọi tư duy, nhưng là một hồi chuông cảnh tỉnh về nguồn gốc và mục đích tối hậu của triết lý đó.

Ngược lại, Kinh Thánh tôn vinh "sự khôn ngoan" (σοφία - *sophia*) đến từ Đức Chúa Trời. Sách Châm Ngôn mở đầu bằng lời mời gọi: "Sự kính sợ Đức Giê-hô-va là khởi đầu sự tri thức; Còn kẻ ngu muội khinh sự khôn ngoan và lời khuyên dạy." (Châm Ngôn 1:7). Sự khôn ngoan thật bắt nguồn từ mối tương gương đúng đắn với Đấng Tạo Hóa, chứ không phải từ sự suy diễn thuần túy của lý trí sa ngã.

2. Gương Mẫu Của Phao-lô: Đối Thoại Trên Nền Tảng Chân Lý

Để trả lời câu hỏi này cách trọn vẹn, chúng ta cần nhìn vào gương của chính Sứ đồ Phao-lô, tác giả của lời cảnh báo trong Cô-lô-se 2:8. Trong Công vụ 17, chúng ta thấy Phao-lô tại A-rê-ô-ba (Areopagus) ở A-ten, cái nôi của triết học Hy Lạp. Ông không tránh né cuộc đối thoại với các nhà triết học Khắc kỷ (Stoics) và Khoái lạc (Epicureans).

"Bấy giờ mấy triết gia về phái Ê-biê-rô và phái Xtô-ích đều cãi lẫy với người. Kẻ thì nói: Người nói kháo này muốn nói điều gì? Kẻ khác rằng: Hình như người rao truyền các thần ngoại quốc. Vì Phao-lô đã rao truyền cho họ về Đức Chúa Jêsus và sự sống lại." (Công vụ 17:18)

Phao-lô đã làm gì? Ông nghiên cứu văn hóa và tư tưởng của họ. Ông nhận xét: "Hỡi người A-ten, ta thấy trong mọi sự các ngươi sốt sắng về sự thờ phượng" (câu 22). Ông trích dẫn một nhà thơ Hy Lạp: "Vì trong Ngài chúng ta sống, động, và có" (câu 28, từ thi sĩ Epimenides và Aratus). Phao-lô hiểu ngôn ngữ tư tưởng của họ, nhưng ông sử dụng nó như một cây cầu để dẫn họ đến với Chân Lý cứu rỗi về Đấng Christ Phục Sinh, chứ không để bị hòa lẫn vào đó. Ông không bắt đầu từ các tiền đề triết học của họ, nhưng bắt đầu từ Đấng Tạo Hóa và sự phán xét (câu 24-31).

3. Phân Biệt: "Sự Khôn Ngoan Của Đời Này" Và "Sự Khôn Ngoan Đến Từ Trên Cao"

Kinh Thánh phân biệt rõ ràng hai nguồn khôn ngoan. Sứ đồ Gia-cơ viết:

"Sự khôn ngoan đó có phải từ trên mà xuống chăng? Nó thuộc về đất, về xác thịt và về ma quỉ. Vì ở đâu có những điều ghen tương tranh cạnh ấy, thì ở đó có sự lộn lạo và đủ mọi thứ ác. Nhưng sự khôn ngoan từ trên mà xuống thì trước hết là thanh sạch, sau lại hòa thuận, tiết độ, nhu mì, đầy dẫy lòng thương xót và bông trái lành, không có sự hai lòng và giả hình." (Gia-cơ 3:15-17)

Sự khôn ngoan của đời này (ἐπίγειος - *epigeios*, thuộc về đất), dù có vẻ hấp dẫn, cuối cùng dẫn đến sự tranh cạnh và hỗn loạn. Trong khi đó, sự khôn ngoan từ trên cao (ἄνωθεν - *anōthen*) mang đặc tính của Đấng Christ. Phao-lô cũng xác nhận điều này: "Vả, chúng tôi giảng đạo của Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự, là sự người Giu-đa lấy làm gương xấu, dân ngoại cho là điên dại; song le, về những kẻ được gọi, bất luận người Giu-đa hay người Gờ-réc, thì Đấng Christ là quyền phép của Đức Chúa Trời và sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời." (1 Cô-rinh-tô 1:23-24). Đấng Christ chính là hiện thân của sự khôn ngoan tối thượng của Đức Chúa Trời.

4. Lợi Ích Và Nguy Cơ Khi Nghiên Cứu Triết Học

Lợi ích nếu có một nền tảng đức tin vững vàng:

• Hiểu được Tinh Thần Thời Đại: Như Phao-lô đã làm, việc hiểu các hệ tư tưởng đang chi phối xã hội giúp chúng ta rao giảng Phúc Âm một cách hiệu quả hơn, biết những "cửa sổ" nào trong tâm trí người ta đang mở.
• Rèn Luyện Tư Duy Phân Biệt: Việc đối diện với các lập luận phức tạp có thể rèn luyện khả năng biện giáo (1 Phi-e-rơ 3:15) và bảo vệ đức tin.
• Nhận Biết Những Hạt Giống Chân Lý: Một số triết gia, dù không biết Đấng Christ, có thể đã chạm đến những mảnh chân lý về luân lý, bản chất con người hay sự hiện hữu của Đấng Tạo Hóa (Rô-ma 1:19-20), giúp ta thấy được sự phổ quát của ơn thông công.
• Đánh Giá Cao Trí Năng Được Tạo Dựng: Đức Chúa Trời ban cho con người khả năng suy luận. Việc sử dụng nó cách nghiêm túc, dưới sự phục tùng Lời Chúa, có thể là một hình thức thờ phượng.

Nguy cơ tiềm ẩn:

• Bị "Bắt Làm Tù Binh" (Cô-lô-se 2:8): Đánh mất sự đơn sơ thuần khiết đối với Đấng Christ (2 Cô-rinh-tô 11:3).
• Tự Cao Về Sự Hiểu Biết: Tri thức kiêu ngạo, trong khi "sự yêu thương hay làm cho nên trọn vẹn" (1 Cô-rinh-tô 8:1).
• Hoài Nghi Và Lẫn Lộn: Nếu nền tảng Kinh Thánh chưa vững, các hệ thống tư tưởng phức tạp có thể gieo rắc sự hoài nghi không cần thiết.
• Đánh Đồng Chân Lý Mặc Khải Với Suy Luận Con Người: Đặt lý trí con người lên trên Lời Đức Chúa Trời.

5. Nguyên Tắc Ứng Dụng: Làm Thế Nào Để "Bắt Mọi Tư Tưởng Phải Phục Tùng Đấng Christ"?

Phao-lô đưa ra chìa khóa then chốt: "Vì chúng ta có khí giới của chiến trận không phải thuộc về xác thịt đâu, bèn là bởi quyền năng của Đức Chúa Trời, có sức mạnh để đạp đổ các đồn lũy, đánh đổ các lý luận (λογισμούς - *logismous*, những lập luận, hệ tư tưởng) cùng mọi sự cao tự nổi lên nghịch cùng sự hiểu biết Đức Chúa Trời, và bắt hết các tư tưởng (νόημα - *noēma*, ý tưởng, suy nghĩ) làm tù phục (αἰχμαλωτίζοντες - *aichmalōtizontes*, bắt làm tù binh) của Đấng Christ." (2 Cô-rinh-tô 10:4-5).

Điều này cho thấy một thái độ chủ động, phê phán, chứ không thụ động hoặc dễ dãi. Dưới đây là những nguyên tắc thực tế:

1. Đặt Chúa Giê-xu Christ Làm Nền Tảng và Thước Đo Tối Cao: Mọi triết lý phải được soi rọi dưới ánh sáng của Đấng Christ. Ngài có phải là trung tâm và là tiêu chuẩn tối hậu không? Triết lý đó có hạ thấp thân vị, công lao cứu chuộc, hay thần tính của Ngài không?

2. Xem Kinh Thánh Là Thẩm Quyền Tối Hậu: Mọi lý thuyết đều phải được kiểm nghiệm bởi Lời Đức Chúa Trời (I Tê-sa-lô-ni-ca 5:21). Phao-lô khen ngợi người Bê-rê vì "hằng ngày tra xem Kinh Thánh, để xét lời giảng có thật chăng." (Công vụ 17:11).

3. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện và Thuộc Linh Trưởng Thành Trước: Sự hiểu biết thuộc linh đến bởi Thánh Linh (1 Cô-rinh-tô 2:10-16). Một đời sống cầu nguyện và vâng phục sẽ ban cho chúng ta "sự khôn ngoan từ trên cao" để phân biệt.

4. Có Mục Đích Rõ Ràng: Làm Sáng Danh Chúa và Gây Dựng Hội Thánh: Việc nghiên cứu không phải để thỏa mãn trí tò mò hay thể hiện sự uyên bác, nhưng để "hết lòng, hết linh hồn, hết trí khôn, hết sức mà kính mến Chúa" (Mác 12:30) và để gây dựng thân thể Đấng Christ (Ê-phê-sô 4:12).

5. Tiếp Cận Với Tinh Thần Phê Phán Lành Mạnh Nhưng Khiêm Nhường: Nhận ra rằng mọi tư tưởng của con người đều mang dấu ấn của tội lỗi và sự giới hạn. Giữ thái độ khiêm nhường, nhớ rằng chính sự khôn ngoan của thế gian trở nên điên dại trước mặt Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 3:19).

6. Ứng Dụng Trong Đời Sống Hằng Ngày Của Một Cơ Đốc Nhân

Việc này không chỉ dành cho mục sư hay nhà thần học. Mỗi tín hữu đều cần:

• Trang Bị Cho Con Cái: Dạy con cái và thanh thiếu niên biết đặt câu hỏi, suy luận dựa trên Kinh Thánh, để khi đối diện với các triết lý ở trường học hay mạng xã hội, chúng có thể đứng vững.
• Tiếp Cận Văn Hóa Đại Chúng: Phim ảnh, sách vở, âm nhạc thường chứa đựng các quan điểm triết lý sống. Hãy tập thói quen phân tích chúng dưới ánh sáng Kinh Thánh cùng nhóm nhỏ hoặc gia đình.
• Trong Công Việc và Học Tập: Dù bạn là kỹ sư, bác sĩ, hay kinh doanh, các nguyên lý đạo đức và nhân sinh quan sẽ chi phối quyết định. Hãy để Lời Chúa định hình nền tảng đó, chứ không phải chủ nghĩa thực dụng hay chủ nghĩa cá nhân cực đoan.
• Trong Sự Thờ Phượng: Giữ cho sự giảng dạy trong Hội Thánh trung tín với Phúc Âm thuần túy, không bị pha tạp bởi "tâm lý học tự cải thiện" hay "chủ nghĩa tích cực" được gắn mác Cơ Đốc.

Kết Luận

Câu hỏi "Một Cơ Đốc nhân có nên nghiên cứu triết học không?" được trả lời tốt nhất bằng một nguyên tắc Kinh Thánh: "Hãy thử cho biết điều gì đẹp lòng Chúa" (Ê-phê-sô 5:10) và "Vậy, anh em hoặc ăn, hoặc uống, hay là làm sự chi khác, hãy vì sự vinh hiển Đức Chúa Trời mà làm." (1 Cô-rinh-tô 10:31).

Việc nghiên cứu triết học không phải là tội lỗi, cũng không phải là mệnh lệnh bắt buộc. Đó là một sự tự do có trách nhiệm. Nếu bạn được kêu gọi và có sự chuẩn bị thuộc linh vững vàng, việc tìm hiểu các hệ tư tưởng có thể trở thành một công cụ hữu ích để hiểu thời đại, rèn luyện tâm trí, và thậm chí thấy được những dấu vết của ơn thông công mà Đức Chúa Trời đã đặt để trong lòng người. Tuy nhiên, hãy luôn bước đi với sự cảnh giác thuộc linh, giữ vững tâm trí mình trong Đấng Christ (Cô-lô-se 3:2), và luôn nhớ rằng sự khôn ngoan thật, cuối cùng, không phải là một hệ thống ý tưởng, mà là một Thân Vị: Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã trở nên sự khôn ngoan, sự công bình, sự nên thánh, và sự cứu chuộc cho chúng ta (1 Cô-rinh-tô 1:30). Trong Ngài, mọi kho tàng của sự khôn ngoan và hiểu biết đều được giấu kín (Cô-lô-se 2:3).

Hãy để Lời Chúa dày hơn, sâu hơn, và quyền năng hơn mọi triết thuyết. Hãy để tình yêu Chúa Christ, là sự rộng, dài, cao, sâu... vượt quá mọi sự hiểu biết (Ê-phê-sô 3:18-19).