Thuyết Bất Khả Tri Hữu Thần (Agnostic Theism)
Trong một thế giới đa dạng về quan điểm tâm linh và triết học, thuật ngữ "Thuyết bất khả tri hữu thần" (Agnostic Theism) xuất hiện như một lập trường dường như dung hòa giữa đức tin và sự hoài nghi. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được kêu gọi để "hãy sẵn sàng trả lời mọi kẻ hỏi lẽ về sự trông cậy trong anh em" (I Phi-e-rơ 3:15). Do đó, việc hiểu rõ các hệ thống tư tưởng xung quanh, đối chiếu chúng với lẽ thật tuyệt đối của Kinh Thánh, và xây dựng một nền tảng đức tin vững chắc là điều hết sức quan trọng. Bài viết này sẽ đi sâu khảo sát thuyết bất khả tri hữu thần dưới ánh sáng của Lời Chúa.
Thuyết bất khả tri hữu thần là quan điểm của một người tin rằng một đấng thần linh (Thượng Đế) tồn tại, nhưng đồng thời cho rằng bản chất, thuộc tính của vị thần linh ấy là không thể biết được hoặc không thể chứng minh một cách chắc chắn qua lý trí hay kinh nghiệm. Nói cách khác, họ nói "Tôi tin có Chúa, nhưng tôi thừa nhận mình không thể biết Ngài cách rõ ràng hoặc chứng minh Ngài cho người khác."
Điều này khác biệt căn bản với:
• Thuyết hữu thần (Theism) cổ điển: Tin vào một Đức Chúa Trời có thể biết được, đã bày tỏ chính mình (như quan điểm Cơ Đốc giáo).
• Thuyết vô thần (Atheism): Không tin vào sự tồn tại của bất kỳ thần linh nào.
• Thuyết bất khả tri (Agnosticism) thuần túy: Cho rằng sự tồn tại của Thượng Đế là không thể biết được, và do đó không khẳng định tin hay không tin.
Như vậy, người theo thuyết bất khả tri hữu thần giữ một lập trường trung gian: niềm tin cá nhân thiên về sự tồn tại của thần linh, nhưng lý trí lại thừa nhận sự giới hạn trong việc nhận thức. Đây có thể là kết quả của việc cảm nhận được "một sức mạnh cao hơn" trong vũ trụ hoặc từ trải nghiệm cá nhân, nhưng lại không chấp nhận bất kỳ sự mặc khải đặc biệt hay giáo điều tôn giáo cụ thể nào.
Kinh Thánh Cơ Đốc giáo đưa ra một tuyên bố hoàn toàn trái ngược với luận điểm cốt lõi của thuyết bất khả tri hữu thần. Lẽ đạo Cơ Đốc khẳng định rằng Đức Chúa Trời không những tồn tại, mà Ngài còn đã chủ động bày tỏ chính mình cho con người một cách rõ ràng và có thể biết được. Đây là nền tảng của đức tin Cơ Đốc.
1. Sự Mặc Khải Tự Nhiên (Revelatio Naturalis): Kinh Thánh dạy rằng chính công trình sáng tạo đã làm chứng về Đấng Tạo Hóa, khiến cho con người không thể bào chữa được.
“Vì các vật về Đức Chúa Trời đã biết, thì đã bày ra trong lòng họ, Đức Chúa Trời đã tỏ điều đó cho họ rồi. Vì những sự trọn lành của Ngài mắt không thấy được, tức là quyền phép đời đời và bổn tánh Ngài, thì từ buổi sáng thế vẫn sờ sờ như mắt xem thấy, khi người ta xem xét công việc của Ngài.” (Rô-ma 1:19-20).
Từ ngữ Hy Lạp được dùng cho "bày ra" (φανερόν - phaneron) và "tỏ" (ἐφανέρωσεν - ephanerōsen) đều mang nghĩa làm cho hiển nhiên, rõ ràng. Sự mặc khải này là phổ quát, dành cho mọi người.
2. Sự Mặc Khải Đặc Biệt qua Lời Chúa và Chúa Giê-xu Christ: Đây là điểm then chốt. Thuyết bất khả tri hữu thần dừng lại ở một "Đấng Tối Cao" mơ hồ, trong khi Cơ Đốc giáo tuyên xưng một Đức Chúa Trời đã bước vào lịch sử.
• Qua Lời thành văn: Đức Chúa Trời đã phán. Ngài không im lặng. “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời.” (Giăng 1:1). Lời (Λόγος - Logos) là biểu hiện của lý trí, sự thông tri và bản thể của Đức Chúa Trời.
• Qua Con Một Ngài - Chúa Cứu Thế Giê-xu: Đây là đỉnh cao của sự mặc khải, một lời đáp trực tiếp cho sự "bất khả tri".
“Chẳng hề có ai thấy Đức Chúa Trời; chỉ Con một ở trong lòng Cha, là Đấng đã giải bày Cha cho chúng ta biết.” (Giăng 1:18).
“Ai đã thấy ta, tức là đã thấy Cha.” (Giăng 14:9).
Trong tiếng Hy Lạp, từ "giải bày" (ἐξηγήσατο - exēgēsato) có nghĩa là giải thích, tường thuật, bày tỏ ra. Chúa Giê-xu Christ chính là lời giải thích đầy đủ và trọn vẹn nhất về Đức Chúa Trời cho nhân loại. Sự nhập thể, cuộc đời, sự chết và sự phục sinh của Ngài là những sự kiện lịch sử có thể kiểm chứng, phá vỡ bức tường của sự "không thể biết".
3. Sự Xác Chứng của Đức Thánh Linh: Kiến thức về Đức Chúa Trời trong Cơ Đốc giáo không chỉ là tri thức lý trí, mà còn là mối quan hệ cá nhân được Đức Thánh Linh xác chứng.
“Vả, chính Đức Thánh Linh đã làm chứng cho lòng chúng ta rằng chúng ta là con cái Đức Chúa Trời.” (Rô-ma 8:16).
Động từ "làm chứng" (συμμαρτυρεῖ - symmartyrei) hàm ý sự xác nhận cùng một lúc, một chứng cớ nội tại. Điều này vượt xa sự suy đoán triết học của thuyết bất khả tri hữu thần.
Từ góc nhìn mục vụ và thần học, chúng ta có thể hiểu vì sao lập trường này có sức hấp dẫn:
1. Phản Ứng Với Chủ Nghĩa Duy Lý Cực Đoan: Trong một thời đại đề cao chứng minh khoa học, nhiều người cảm thấy thuyết vô thần quá cứng nhắc, nhưng cũng không thể chấp nhận hoàn toàn các tín điều tôn giáo. Thuyết bất khả tri hữu thần trở thành "lối thoát" an toàn.
2. Kinh Nghiệm Cá Nhân Mơ Hồ: Họ có thể từng trải qua những khoảnh khắc khiến họ tin có một thế lực siêu nhiên (trước vẻ đẹp của vũ trụ, trong khủng hoảng, v.v.), nhưng không gắn kết nó với một tôn giáo tổ chức hay một Đấng Christ cụ thể.
3. Mong Muốn Tính Khách Quan và Khiêm Tốn Tri Thức: Họ cho rằng khẳng định "biết rõ về Chúa" là kiêu ngạo, còn nói "không thể biết" thể hiện sự khiêm nhường tri thức.
Tuy nhiên, Kinh Thánh đối diện với những điều này:
• Về tính khả tri: Sự khiêm nhường thật sự không phải là nói "không thể biết", mà là khiêm nhường đón nhận cách Đức Chúa Trời đã chọn để bày tỏ chính mình – qua Đấng Christ yếu đuối trên thập tự giá (I Cô-rinh-tô 1:18-25).
• Về trải nghiệm: Kinh Thánh không phủ nhận cảm nhận chung về Đức Chúa Trời, nhưng cảnh báo rằng nếu dừng lại ở đó, tâm trí con người sẽ trở nên hư không và lòng mờ tối (Rô-ma 1:21). Cảm nhận mơ hồ cần được dẫn đến đức tin rõ ràng nơi Chúa Cứu Thế.
1. Trong Việc Truyền Giáo và Đối Thoại:
Khi gặp người có quan điểm gần với thuyết bất khả tri hữu thần, thay vì tranh cãi về sự tồn tại của Đức Chúa Trời, hãy đưa cuộc trò chuyện về Chúa Giê-xu Christ. Hãy hỏi: "Điều bạn nghĩ về 'Đấng Tối Cao' đó, có giống với Đấng đã bày tỏ mình qua Chúa Giê-xu – Đấng yêu thương, hy sinh và phục sinh không?" Trình bày Chúa Giê-xu như lời đáp cụ thể cho sự tìm kiếm mơ hồ của họ. Sử dụng các câu chuyện về cuộc đời Chúa Giê-xu (như trong sách Giăng) để minh họa bản tính của Đức Chúa Trời.
2. Trong Việc Củng Cố Đức Tin Cá Nhân:
Chúng ta cần ý thức rằng đức tin Cơ Đốc của mình không dựa trên một cảm xúc mơ hồ hay triết lý trừu tượng, mà trên nền tảng lịch sử vững chắc của sự phục sinh (I Cô-rinh-tô 15:3-8). Hãy thường xuyên học hỏi và suy ngẫm về các bằng chứng lịch sử, các lời tiên tri ứng nghiệm, và sự biến đổi đời sống mà Phúc Âm mang lại. Điều này giúp chúng ta "biết Đấng mình đã tin" (II Ti-mô-thê 1:12).
3. Sống Với Sự Xác Quyết và Khiêm Nhường Thần Học:
Chúng ta xác quyết về những gì Đức Chúa Trời đã bày tỏ (Deus revelatus), nhưng khiêm nhường thừa nhận sự giới hạn trước những gì Ngài chưa bày tỏ (Deus absconditus). Chúng ta biết Chúa đủ để yêu kính, tin cậy và vâng lời Ngài. Sự khiêm nhường của chúng ta là khiêm nhường trước sự cao cả của Ngài, không phải sự hoài nghi về khả năng nhận biết Ngài.
4. Nuôi Dưỡng Mối Quan Hệ Cá Nhân:
Đáp lại thuyết bất khả tri, chúng ta được mời gọi sống trong một mối tương giao sâu nhiệm với Đức Chúa Trời. Qua sự cầu nguyện, suy gẫm Lời Chúa và vâng lời, chúng ta kinh nghiệm Ngài là thật. Như Chúa Giê-xu phán: “Nếu ai khứng làm theo ý muốn của Đức Chúa Trời, thì sẽ biết đạo giáo ta có phải là bởi Đức Chúa Trời, hay là ta nói theo ý ta.” (Giăng 7:17). Sự vâng lời dẫn đến sự hiểu biết thực tế.
Thuyết bất khả tri hữu thần đại diện cho một tâm hồn tìm kiếm, nhưng dừng chân ở ngưỡng cửa của sự mặc khải đầy đủ. Nó là tiếng nói của "có lẽ", "có thể", và "tôi nghĩ". Trái lại, Phúc Âm của Chúa Giê-xu Christ là lời tuyên bố của "Quả thật!", "Đã hoàn thành!" và "A-men!"
Lời mời gọi của Kinh Thánh không phải là xây dựng một niềm tin mơ hồ vào một Thượng Đế không thể biết, mà là đặt đức tin cụ thể và trọn vẹn vào một Cứu Chúa đã biết – là Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã phán: “Ta là đường đi, lẽ thật, và sự sống; chẳng bởi ta thì không ai được đến cùng Cha.” (Giăng 14:6).
Là Cơ Đốc nhân, chúng ta được ban cho đặc ân không chỉ tin có Chúa, mà còn biết Ngài, yêu Ngài và được Ngài biết đến (Ga-la-ti 4:9). Hãy sống và chia sẻ đức tin xác quyết ấy với thế gian đang đầy rẫy những câu hỏi và sự ngờ vực, luôn trong tinh thần yêu thương, tôn trọng, và với hy vọng rằng nhiều người tìm kiếm sẽ bước từ vùng đất "bất khả tri" vào trong mối tương giao phong phú với Đức Chúa Trời chân thật và hằng sống.