Làm sao chúng ta biết được phần nào trong Kinh Thánh được áp dụng cho chúng ta ngày nay?

Một trong những thách thức lớn nhất và cũng là đặc quyền quý báu nhất của Cơ Đốc nhân là đọc, hiểu và áp dụng Lời Đức Chúa Trời vào đời sống hằng ngày. Kinh Thánh, với 66 sách được viết trong khoảng thời gian hơn 1,500 năm, bởi nhiều tác giả trong các bối cảnh văn hóa, lịch sử khác nhau, đôi khi khiến chúng ta bối rối: Lời hứa này có còn dành cho tôi không? Luật lệ này có còn bắt buộc? Lời tiên tri này ứng nghiệm thế nào? Làm sao phân biệt giữa nguyên tắc vĩnh cửu và mệnh lệnh mang tính văn hóa cụ thể? Câu hỏi này không chỉ là học thuật, mà là then chốt cho đời sống đức tin năng động. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát các nguyên tắc giải kinh (hermeneutics) lành mạnh, dựa trên nền tảng Kinh Thánh, để giúp chúng ta "đập vỡ Lời Chúa cách ngay thẳng" (2 Ti-mô-thê 2:15).

Trước khi đi vào nguyên tắc, chúng ta phải lập nền tảng thần học vững chắc. Kinh Thánh là một câu chuyện thống nhất về kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời, đỉnh điểm nơi Chúa Giê-xu Christ. Sự mặc khải này có tính tiệm tiến – được bày tỏ dần dần qua các giao ước và giai đoạn lịch sử. Vì thế, chúng ta phải đọc Cựu Ước dưới ánh sáng của Tân Ước. Sứ đồ Phao-lô khẳng định: "Vả, hết thảy sự đó đã xảy ra như hình bóng, để dạy dỗ chúng ta là kẻ đang sống trong buổi cuối cùng" (1 Cô-rinh-tô 10:11). Các biến cố và luật lệ trong Cựu Ước là "hình bóng" (tiếng Hy Lạp: typos – kiểu mẫu, mô hình) dẫn đến thực tại là Đấng Christ (Cô-lô-se 2:17).

Đức Chúa Giê-xu chính là chìa khóa để hiểu toàn bộ Kinh Thánh. Ngài phán: "Các ngươi dò xem Kinh Thánh, vì tưởng bởi đó được sự sống đời đời: ấy là Kinh Thánh làm chứng về ta vậy" (Giăng 5:39). Và sau khi phục sinh, Ngài "bắt đầu từ Môi-se và hết thảy các đấng tiên tri mà cắt nghĩa cho hai người đó những lời chỉ về Ngài trong cả Kinh Thánh" (Lu-ca 24:27). Do đó, tiêu chuẩn tối hậu để đánh giá và áp dụng mọi phần Kinh Thánh là Đấng Christ và giao ước mới trong huyết Ngài.

Một sai lầm phổ biến là xem toàn bộ Kinh Thánh như một sách luật đồng nhất. Kinh Thánh tiết lộ Đức Chúa Trời thiết lập các giao ước (covenants) khác nhau với loài người. Hai giao ước chính yếu ảnh hưởng đến cách chúng ta áp dụng là Giao Ước Môi-se (Cựu Ước) và Giao Ước Mới Trong Đấng Christ (Tân Ước).

Giao ước Môi-se, được ban cho dân Y-sơ-ra-ên tại núi Si-na-i, bao gồm ba loại luật lệ đan xen:
1. Luật Đạo Đức: Phản ánh bản tính thánh khiết của Đức Chúa Trời (ví dụ: Mười Điều Răn - Xuất Ê-díp-tô Ký 20). Đây là tiêu chuẩn vĩnh cửu cho mọi người.
2. Luật Nghi Lễ: Liên quan đến sự thờ phượng, tế lễ, sự tinh sạch nghi thức (ví dụ: của lễ, các ngày lễ, luật về đồ ăn thanh sạch - Lê-vi Ký). Chúng là "hình bóng" của sự cứu chuộc trong Christ.
3. Luật Dân Sự/Xã Hội: Áp dụng cho nền chính trị, hình phạt, và đời sống xã hội của quốc gia Y-sơ-ra-ên (ví dụ: luật về tài sản, bồi thường, hình phạt cho tội phạm cụ thể).

Sứ đồ Phao-lô giải thích rõ vai trò của Luật Pháp: "Vậy, Luật Pháp đã như thầy giáo đặng dẫn chúng ta đến với Đấng Christ, hầu cho chúng ta bởi đức tin mà được xưng công bình" (Ga-la-ti 3:24). Luật Pháp vạch trần tội lỗi và sự bất lực của con người, dẫn chúng ta đến với nhu cầu cần một Đấng Cứu Thế. Trong Giao Ước Mới, Chúa Giê-xu đã làm trọn Luật Pháp (Ma-thi-ơ 5:17). Ngài là của lễ cuối cùng, chấm dứt hệ thống tế lễ (Hê-bơ-rơ 10:18). Do đó, các luật nghi lễ và dân sự của Cựu Ước không còn ràng buộc trực tiếp với Cơ Đốc nhân ngày nay. Tuy nhiên, chúng dạy chúng ta về nguyên tắc thánh khiết, công lý và sự chuộc tội của Đấng Christ.

Luật đạo đức được tóm tắt và làm sâu sắc hơn trong Đấng Christ. Ngài tóm lại hai điều răn lớn nhất: "Ngươi phải hết lòng, hết linh hồn, hết ý mà kính mến Chúa là Đức Chúa Trời ngươi... Ngươi phải yêu người lân cận như mình" (Ma-thi-ơ 22:37-39). Những mệnh lệnh đạo đức này tiếp tục có thẩm quyền, nhưng giờ đây được thực hiện bởi quyền năng của Đức Thánh Linh, không phải bởi sức riêng để "được xưng công bình".

Kinh Thánh chứa nhiều thể loại: lịch sử, luật pháp, thơ ca, châm ngôn, tiên tri, khải huyền, thư tín, v.v. Mỗi thể loại đòi hỏi cách tiếp cận khác nhau:

• Lịch sử: Ghi lại những gì đã xảy ra, không nhất thiết tán thành mọi hành động được mô tả. Chúng ta rút ra bài học (1 Cô-rinh-tô 10:6) nhưng không bắt chước mọi hành vi (ví dụ: đa thê của các tổ phụ).
• Thơ ca (Thi Thiên): Bày tỏ cảm xúc, đức tin, sự thờ phượng và kinh nghiệm của con người với Đức Chúa Trời. Chúng dạy chúng ta cách cầu nguyện và tin cậy, nhưng không phải mọi lời cầu xin đều là lời hứa phổ quát (ví dụ: "Xin đập răng nó ra khỏi miệng nó" – Thi Thiên 58:6 là lời than khải, không phải mệnh lệnh cho chúng ta).
• Châm Ngôn: Là những nguyên tắc khôn ngoan cho cuộc sống thường đúng, không phải lời hứa tuyệt đối. "Train up a child..." (Châm Ngôn 22:6) là nguyên tắc, không đảm bảo cứng nhắc.
• Tiên Tri: Cần phân biệt lời tiên tri cho dân Y-sơ-ra-ên đương thời, về Đấng Mê-si, và về thời kỳ cuối cùng. Áp dụng bằng cách tìm nguyên tắc về bản tính Đức Chúa Trời (thánh khiết, công bình, thương xót) và sự trung tín của Ngài với lời hứa.
• Thư Tín: Được viết cho các Hội thánh hoặc cá nhân cụ thể để giải quyết vấn đề cụ thể. Chúng ta phải phân biệt giữa mệnh lệnh phổ quát (ví dụ: "Hãy tránh sự dâm dục" – 1 Tê-sa-lô-ni-ca 4:3) và lời khuyên mang tính hoàn cảnh (ví dụ: "Phao-lô khuyên ở độc thân vì cơn hoạn nạn" – 1 Cô-rinh-tô 7:26).

Bối cảnh là vua. Chúng ta phải hỏi: Đoạn này được viết cho ai? Trong hoàn cảnh nào? Mục đích là gì? Ví dụ, lời dạy "Hãy chào nhau với cái hôn thánh" (Rô-ma 16:16) mang văn hóa chào hỏi thời ấy. Nguyên tắc là sự thân ái, ấm áp trong cộng đồng tin hữu. Ứng dụng ngày nay có thể là một cái bắt tay thật chặt, một cái ôm chân thành.

Đây là bước then chốt để áp dụng Kinh Thánh vào mọi thời đại. Hãy xem xét 1 Cô-rinh-tô 8-10 về việc ăn của cúng thần tượng. Vấn đề cụ thể: Cơ Đốc nhân có được ăn thịt đã cúng cho thần tượng không? Mệnh lệnh cụ thể trong bối cảnh đó: Hãy kiêng ăn nếu làm vấp phạm anh em yếu đuối (1 Cô-rinh-tô 8:13).

Nguyên tắc vĩnh cửu được rút ra:
1. Thần tượng là hư không, nên của cúng không ô uế tự nó (nguyên tắc tự do).
2. Tình yêu thương anh em quan trọng hơn việc hành xử quyền lợi của mình (nguyên tắc yêu thương).
3. Mọi việc làm phải nhằm tôn vinh Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 10:31).

Vậy, áp dụng ngày nay: Nguyên tắc không phải là "có hay không ăn thịt cúng", mà là "trong những vấnện không rõ ràng về đạo đức, hãy ưu tiên tình yêu thương và sự gây dựng người khác hơn là tự do cá nhân." Điều này có thể áp dụng cho việc uống rượu, cách ăn mặc, giải trí, v.v.

Khi gặp một đoạn Cựu Ước, hãy hỏi: Đoạn này được trích dẫn hoặc giải thích thế nào trong Tân Ước? Tân Ước thường đưa ra cách ứng dụng dưới Giao Ước Mới. Ví dụ:
- Luật "Mắt đền mắt, răng đền răng" (Xuất Ê-díp-tô Ký 21:24) là luật dân sự nhằm giới hạn sự báo thù quá mức. Chúa Giê-xu đưa ra nguyên tắc cao hơn cho cá nhân: "Đừng chống cự kẻ dữ... hãy giơ má bên kia" (Ma-thi-ơ 5:38-39). Đây không phải là huỷ bỏ công lý xã hội, nhưng là nguyên tắc cho thái độ cá nhân trước sự xúc phạm.
- Các luật về đồ ăn thanh sạch (Lê-vi Ký 11). Trong Công vụ 10, Đức Chúa Trời phán với Phi-e-rơ: "Vật chi Đức Chúa Trời đã làm cho sạch, thì chớ cầm bằng dơ dáy" (câu 15). Sau đó, Tân Ước xác nhận: "Không có vật gì tự nó là ô uế" (Rô-ma 14:14). Nguyên tắc về sự tinh sạch thuộc linh thay thế cho nghi lễ.

Việc hiểu và áp dụng Kinh Thánh không chỉ là một bài tập trí óc, mà là công việc thuộc linh. Chúa Giê-xu hứa: "Khi nào Thần lẽ thật sẽ đến, thì Ngài dẫn các ngươi vào mọi lẽ thật" (Giăng 16:13). Đức Thánh Linh, Đấng soi dẫn Kinh Thánh (2 Phi-e-rơ 1:21), cũng là Đấng mở mắt chúng ta để hiểu (Ê-phê-sô 1:17-18). Chúng ta cần cầu nguyện, khiêm nhường tìm kiếm sự soi sáng của Ngài.

Đồng thời, Đức Chúa Trời đặt chúng ta trong Hội Thánh. "Sự hiểu biết riêng về Kinh Thánh" là nguy hiểm (2 Phi-e-rơ 3:16). Chúng ta cần học hỏi từ các tín hữu trưởng thành, từ những giảng dạy trung tín qua nhiều thế hệ, và trong sự thảo luận yêu thương với thân thể Đấng Christ. Hội Thánh phổ thông qua các thời đại đã giúp chúng ta nhận diện các giáo lý cốt lõi.

1. Tiếp Cận Kinh Thánh Với Tâm Thế Đúng: Đến không phải như một nhà luật học tìm luật lệ, nhưng như một người con tìm gặp Cha, một môn đồ tìm gặp Thầy. Cầu xin Chúa Thánh Linh dạy dỗ.
2. Sử Dụng Phương Pháp "SOAP" Hay Tương Tự:
- S (Scripture): Ghi lại một câu/đoạn.
- O (Observation): Quan sát bối cảnh, từ ngữ then chốt. Hỏi: Đoạn này nói gì?
- A (Application): Áp dụng. Hỏi: Đoạn này tiết lộ gì về Đức Chúa Trời/Con Người/Đấng Christ? Có tội lỗi nào cần xưng ra? Có mệnh lệnh nào cần vâng theo? Có lời hứa nào cần nắm lấy? Có gương mẫu nào cần noi theo/tránh?
- P (Prayer): Cầu nguyện dựa trên điều đã học.
3. Ưu Tiên Những Điều Rõ Ràng: Tập trung vào những giáo lý rõ ràng, được lặp đi lặp lại trong Tân Ước (yêu thương, thánh khiết, rao giảng Phúc Âm, sống bằng đức tin) trước khi đi sâu vào những điều khó hiểu.
4. Khi Gặp Điều Khó Hiểu: (1) Kiểm tra bản dịch khác. (2) Tra cứu từ ngữ gốc Hê-bơ-rơ/Hy Lạp đơn giản qua công cụ. (3) Đọc các chú giải từ những giáo sư Kinh Thánh tin cậy. (4) Mang đến Hội thánh để thảo luận.
5. Luôn Hướng Đến Christ: Với mọi đoạn Kinh Thánh, hãy hỏi: Đoạn này chỉ về Christ thế nào? Nó tiết lộ về công việc cứu chuộc của Ngài ra sao?

Kinh Thánh không phải là một bảo tàng chứa đựng những văn bản chết, nhưng là "Lời sống và linh nghiệm" (Hê-bơ-rơ 4:12). Mọi phần Kinh Thánh đều có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Chìa khóa nằm ở việc phân biệt cách khôn ngoan, dưới sự dẫn dắt của Thánh Linh, giữa những gì Kinh Thánh ghi lại và những gì Kinh Thánh ra lệnh; giữa mệnh lệnh mang tính văn hóa cụ thể và nguyên tắc vĩnh cửu; giữa Giao Ước Cũ như thầy giáo và Giao Ước Mới trong ân điển.

Cuối cùng, mục đích của việc đọc và áp dụng Kinh Thánh không phải để chúng ta trở thành những chuyên gia luật pháp, mà để chúng ta "được biến hóa bởi sự đổi mới của tâm thần mình" (Rô-ma 12:2), ngày càng trở nên giống hình ảnh của Đấng Christ. Hãy bước vào kho báu Lời Chúa với lòng kính sợ, trí óc suy xét và tâm linh tìm kiếm, tin chắc rằng Đức Chúa Trời sẽ dùng Lời Ngài để dưỡng nuôi, hướng dẫn và biến đổi chúng ta hôm nay và mãi mãi.