Chính thống là gì? Làm thế nào để nhận biết một giáo lý có chính thống hay không?

Trong một thời đại với vô vàn luồng tư tưởng tôn giáo và triết lý, từ "chính thống" (orthodoxy) trở nên vô cùng quan trọng đối với Cơ Đốc nhân. Chính thống không đơn thuần là một khái niệm giáo hội học khô khan, mà là nền tảng sống còn cho đức tin và mối tương giao của chúng ta với Đức Chúa Trời. Vậy, chính thống là gì, và làm sao chúng ta có thể phân biệt được một giáo lý có chính thống hay không? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào Kinh Thánh để khám phá ý nghĩa then chốt này, cung cấp cho người tin Chúa những công cụ thiết yếu để "giữ vững khỏi bị lay chuyển bởi các thứ giáo lý sai lầm khác nhau" (Ê-phê-sô 4:14).

Từ "chính thống" bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp: orthos (ὀρθός) có nghĩa là "đúng đắn", "ngay thẳng", và doxa (δόξα) có nghĩa là "ý kiến", "giáo lý" hoặc "sự vinh hiển". Như vậy, chính thống trước hết có nghĩa là "giáo lý đúng đắn" hoặc "sự tôn vinh đích thực" dành cho Đức Chúa Trời. Trong Tân Ước, khái niệm này thường được diễn đạt qua cụm từ "sự dạy dỗ lành mạnh" (Tít 1:9, 2:1) hoặc "đạo thánh" (Giu-đe 1:3).

Sứ đồ Phao-lô nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo lý lành mạnh trong thư gửi cho Timôthê: "Hãy giữ lấy phép tắc của các lời lành và của sự dạy dỗ mà con đã đem lòng tin mà nhận lấy" (1 Ti-mô-thê 4:6). Từ "lành mạnh" trong tiếng Hy Lạp là hygiainousēs (ὑγιαινούσης), cùng gốc với từ "vệ sinh" (hygiene), hàm ý một giáo lý lành mạnh, nguyên vẹn, không bị ô nhiễm bởi tư tưởng sai lạc. Giáo lý chính thống nuôi dưỡng và bảo vệ đời sống thuộc linh, trong khi giáo lý sai lầm làm bệnh tật và hủy hoại.

Mục đích tối thượng của giáo lý chính thống không phải là tranh luận thần học suông, mà là dẫn đưa con người đến sự hiểu biết về lẽ thật cứu rỗi và tôn cao Chúa Giê-xu Christ. Chúa Giê-xu phán: "Chính các ngươi làm chứng về ta rằng ta đã nói: Ta là ánh sáng của thế gian; ai theo ta, chẳng đi trong nơi tối tăm, nhưng có ánh sáng của sự sống" (Giăng 8:12, 14:6). Giáo lý chính thống phải luôn quy về Ngài.

Để đánh giá tính chính thống của một giáo lý, chúng ta cần kiểm tra xem nó có phù hợp với những chân lý nền tảng, không thể thương lượng của Kinh Thánh hay không. Dưới đây là những trụ cột chính, được rút ra từ chính lời Kinh Thánh và tóm lược trong Bài Tín Điều Các Sứ Đồ.

1. Về Đức Chúa Trời: Tin vào một Đức Chúa Trời chân thần duy nhất, hiện hữu trong Ba Ngôi: Cha, Con (Chúa Giê-xu Christ) và Thánh Linh (Ma-thi-ơ 28:19). Giáo lý chính thống bác bỏ thuyết Thần nhất thể (không tin Ba Ngôi) và đa thần giáo.

2. Về Chúa Giê-xu Christ: Đây là hòn đá thử vàng cho mọi giáo lý. Chính thống khẳng định:
- Thần tánh trọn vẹn của Ngài: Ngài là Con Đức Chúa Trời, đồng bản thể với Đức Chúa Trời (Giăng 1:1, 14; Cô-lô-se 2:9).
- Nhân tánh trọn vẹn của Ngài: Ngài được thai dựng bởi Thánh Linh, sanh bởi nữ đồng trinh Ma-ri, thật sự trở nên con người (Phi-líp 2:6-7).
- Công tác cứu chuộc của Ngài: Ngài chịu chết thế tội, đổ huyết để chuộc tội cho nhân loại, sống lại thân thể và thăng thiên (1 Cô-rinh-tô 15:3-4; Hê-bơ-rơ 9:12).
- Vị trí độc tôn của Ngài: "Chẳng có sự cứu rỗi trong đấng nào khác; vì ở dưới trời, chẳng có danh nào khác ban cho loài người, để chúng ta phải nhờ đó mà được cứu" (Công vụ 4:12). Mọi giáo lý hạ thấp thần tánh, nhân tánh, hoặc công tác độc nhất của Chúa Giê-xu đều là phi chính thống.

3. Về Sự Cứu Rỗi: Chính thống dạy rằng con người được xưng công bình chỉ bởi đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ, chỉ bởi ân điển của Đức Chúa Trời (Ê-phê-sô 2:8-9). Công lao, việc lành hay nghi lễ của con người không thể thêm vào công tác đã hoàn tất của Chúa Christ trên thập tự giá. Đây là sự khác biệt căn bản giữa Tin Lành và nhiều hệ thống tôn giáo khác.

4. Về Thẩm Quyền Kinh Thánh: Giáo lý chính thống xem Kinh Thánh Cựu Ước và Tân Ước là Lời Đức Chúa Trời được soi dẫn, có thẩm quyền tối cao và đầy đủ cho đức tin và sự thực hành (2 Ti-mô-thê 3:16-17). Không có sự mặc khải mới nào có thẩm quyền ngang hàng hoặc cao hơn Kinh Thánh.

5. Về Sự Tái Lâm và Phán Xét: Chính thống trông đợi sự tái lâm hữu hình và vinh hiển của Chúa Giê-xu Christ để phán xét kẻ sống và kẻ chết, và thiết lập vương quốc đời đời của Ngài (Công vụ 1:11; Khải Huyền 22:12).

Làm thế nào một tín hữu bình thường có thể "thử cho biết các thần" (1 Giăng 4:1) và đánh giá tính chính thống của một giáo lý? Dưới đây là những câu hỏi then chốt cần đặt ra, dựa trên Lời Chúa.

1. Giáo Lý Có Tôn Cao Chúa Giê-xu Christ Là Chủ Và là Đấng Cứu Rỗi Duy Nhất Không?
Mọi thần học chân chính đều quy về Christ. Hãy hỏi: Giáo lý này có đặt Chúa Giê-xu ở vị trí trung tâm tuyệt đối không? Nó có đề cao thần tánh và sự chết chuộc tội của Ngài không? Hay nó xem Ngài chỉ là một tiên tri, một thầy giáo luân lý, hay một phương tiện trong nhiều con đường đến với Đức Chúa Trời? "Vì chưng có nhiều kẻ dối trí đã vào trong thế gian, chẳng nhận Đức Chúa Jêsus Christ lấy xác thịt mà đến: ấy đó là kẻ dối trí và là kẻ địch lại Đấng Christ" (2 Giăng 1:7).

2. Giáo Lý Có Phù Hợp Với Toàn Bộ Kinh Thánh Không?
Giáo lý sai thường dựa trên một vài câu bị cắt rời khỏi bối cảnh (2 Phi-e-rơ 3:16). Giáo lý chính thống phải hài hòa với toàn bộ sứ điệp của Kinh Thánh. Nó không tự mâu thuẫn với những giáo lý nền tảng khác. Hãy dùng Kinh Thánh để giải nghĩa Kinh Thánh (chú ý đến bối cảnh, văn mạch, và sự nhất quán từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền).

3. Giáo Lý Có Dẫn Đến Sự Tự Do Trong Ân Điển Hay Gây Ách Nô Lệ?
Chúa Giê-xu phán: "Vậy, nếu Con buông tha các ngươi, các ngươi sẽ thật sự được tự do" (Giăng 8:36). Giáo lý chính thống về sự cứu rỗi mang lại sự bình an, tự do và sự sống. Giáo lý sai thường đặt thêm gánh nặng luật pháp, sự sợ hãi, hoặc ép buộc con người phải "kiếm được" sự cứu rỗi qua công đức. Phao-lô cảnh báo: "Anh em hãy giữ cho khỏi bị dỗ dành; chớ để cho ai bắt anh em làm phu tù bởi triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, theo các sơ học của thế gian, mà không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8).

4. Giáo Lý Có Được Chứng Nhận Bởi Hội Thánh Phổ Thông Lịch Sử?
"Hội Thánh phổ thông" (công giáo theo nghĩa rộng) chỉ toàn thể thân thể Chúa Christ xuyên suốt lịch sử. Một giáo lý hoàn toàn mới mẻ, chưa từng được các giáo phụ và Hội Thánh chân chính qua các thời đại công nhận, cần được xem xét rất thận trọng. Bài Tín Điều Các Sứ Đồ chính là tóm tắt đức tin chung được Hội Thánh sơ khai và qua các thế kỷ tuyên xưng.

5. Giáo Lý Có Sản Sinh Bông Trái Thuộc Linh Lành Mạnh Không?
Chúa Giê-xu dạy: "Hãy xem quả biết cây" (Ma-thi-ơ 7:16). Một giáo lý lành mạnh sẽ nuôi dưỡng tình yêu thương, sự vui mừng, bình an, nhịn nhục... (Ga-la-ti 5:22-23), và sự hiệp một trong Thánh Linh. Ngược lại, giáo lý sai thường gây chia rẽ, kiêu ngạo thuộc linh, hoảng sợ, và chú trọng quá mức vào những điều phụ thuộc thay vì tình yêu thương.

Hiểu biết về giáo lý chính thống không phải để chúng ta trở nên khắt khe, phê phán, mà để chúng ta được xây dựng, bảo vệ và lớn lên trong đức tin. Dưới đây là những bước thực tế:

1. Cam Kết Học Lời Chúa Cách Cá Nhân và Hệ Thống:
Không ai có thể nhận biết chân lý nếu không biết chân lý. Hãy đọc, học, suy ngẫm và ghi nhớ Kinh Thánh mỗi ngày (Thi-thiên 119:11). Tham gia các lớp học Kinh Thánh nghiêm túc tại Hội Thánh địa phương.

2. Gắn Bó Với Một Hội Thánh Dạy Lời Chúa Cách Trung Thực:
Hội Thánh là trụ và nền của lẽ thật (1 Ti-mô-thê 3:15). Hãy tìm kiếm và gắn bó với một Hội Thánh nơi mục sư và các trưởng lão "cầm giữ lẽ thật" (Tít 1:9), trung thành giảng dạy toàn bộ Kinh Thánh và không né tránh những giáo lý khó.

3. Thực Hành Sự Phân Biệt Thuộc Linh Trong Tình Yêu Thương:
Khi nghe một giáo lý mới, hãy cầu nguyện và kiểm tra kỹ lưỡng với Kinh Thánh (Công vụ 17:11). Hỏi những câu hỏi nêu trên. Tuy nhiên, thái độ của chúng ta phải là "nói lẽ thật trong tình yêu thương" (Ê-phê-sô 4:15), không phải để tranh cãi, nhưng để gìn giữ chính mình và giúp đỡ anh em.

4. Nuôi Dưỡng Mối Tương Giao Cá Nhân Với Chúa:
Chiên thật nghe tiếng Chiên Con (Giăng 10:27). Khi chúng ta thường xuyên bước đi với Chúa qua sự cầu nguyện và vâng phục, chúng ta sẽ phát triển một sự nhạy cảm thuộc linh để nhận ra điều gì đến từ Ngài và điều gì không.

Trong một thế giới đầy biến động và lừa dối thuộc linh, lời kêu gọi dành cho chúng ta là phải "chiến đấu cho đạo thánh" (Giu-đe 1:3) – không phải bằng vũ khí thế gian, mà bằng sự gìn giữ và truyền đạt giáo lý chính thống, lành mạnh. Chính thống không phải là sự cứng nhắc, mà là sự trung tín. Không phải là sự độc quyền của giới trí thức, mà là di sản quý báu cho mọi con cái Chúa.

Hãy để lời khích lệ của Sứ đồ Phao-lô là động lực cho chúng ta: "Hỡi anh em, hãy đứng vững, hãy vâng giữ các điều dạy dỗ mà chúng tôi đã truyền cho anh em, hoặc bằng lời nói, hoặc bằng thơ từ của chúng tôi" (2 Tê-sa-lô-ni-ca 2:15). Ước mong mỗi chúng ta, nhờ ân điển Chúa, sẽ trở nên những người canh giữ, học hỏi và sống theo "sự dạy dỗ lành mạnh", hầu cho đức tin của chúng ta và của thế hệ sau được bảo toàn trong Chúa Giê-xu Christ, là Lẽ Thật duy nhất. A-men.