Kinh Thánh nói gì về lạm dụng tình cảm?

Trong một thế giới nơi các mối quan hệ thường xuyên bị bóp méo bởi tội lỗi, lạm dụng tình cảm (emotional abuse) là một thực tế đau lòng xảy ra ngay trong các gia đình, Hội Thánh và cộng đồng. Không giống như lạm dụng thể xác để lại dấu vết rõ ràng, lạm dụng tình cảm là những vết thương vô hình nhưng sâu sắc, gây tổn hại lâu dài đến tâm hồn, lòng tự trọng và nhận thức về bản thân của một người. Kinh Thánh, với sự thấu suốt sâu sắc về bản chất con người, không hề im lặng trước dạng thức tàn phá tế nhị này. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát Lời Chúa để tìm ra định nghĩa, sự lên án, con đường chữa lành và hy vọng cho những ai đang chịu đựng dưới gánh nặng của sự lạm dụng bằng lời nói, cảm xúc và tâm lý.

Mặc dù thuật ngữ hiện đại "lạm dụng tình cảm" không xuất hiện trong Kinh Thánh, nhưng các nguyên tắc và mô tả về hành vi áp bức, khinh dể, thao túng và hủy hoại người khác thì rất phong phú. Trọng tâm của lạm dụng tình cảm là việc sử dụng quyền lực và kiểm soát để làm tổn thương, hạ thấp, cô lập và gây sợ hãi cho người khác.

Châm Ngôn 12:18 cảnh báo: "Có kẻ nói càn như nhát gươm đâm; Nhưng lưỡi người khôn ngoan có sự chữa lành." Lời nói có sức mạnh của sự sống và sự chết. Lạm dụng tình cảm thường khởi đầu và duy trì bằng "nhát gươm" của lời nói: mắng nhiếc, chê bai, đe dọa, đổ lỗi, im lặng dằn vặt (silent treatment), hoặc chế giễu. Thi Thiên 11:5 mô tả Chúa thử nghiệm người công bình, "còn linh hồn Ngài ghét kẻ ưa sự bạo ngược". Từ "bạo ngược" trong tiếng Hê-bơ-rơ (חמס - "chamác") mang nghĩa bạo lực, bất công, áp bức — không chỉ thể xác mà cả tinh thần.

Kinh Thánh đặc biệt lên án hành vi này trong các mối quan hệ thân thiết, nơi phải có tình yêu thương và sự nâng đỡ. Ê-phê-sô 5:25-29 kêu gọi người chồng yêu vợ "như chính thân mình", còn Cô-lô-se 3:19 dạy rõ: "Hỡi kẻ làm chồng, hãy yêu vợ mình, chớ hề ở cay nghiệt với người." Từ "cay nghiệt" trong nguyên văn Hy Lạp (πικραίνω - "pikrainō") nghĩa là làm cho đắng cay, gay gắt, xót xa. Đó chính là mô tả chính xác về bầu không khí của một mối quan hệ bị lạm dụng tình cảm.

Kinh Thánh không che giấu những câu chuyện thực tế về các mối quan hệ độc hại, cho chúng ta thấy hậu quả của việc lạm dụng quyền lực và cảm xúc.

• Vua Sau-lơ đối với Đa-vít (1 Sa-mu-ên 18-26): Đây là một nghiên cứu điển hình về sự thao túng, ghen tị và bức hại về mặt tâm lý. Sau-lơ ban đầu yêu mến Đa-vít (18:1), nhưng sau đó lòng ghen ghét khiến ông liên tục đặt Đa-vít vào nguy hiểm, ném lao về phía chàng (18:11), hạ thấp danh tiếng của chàng, và săn đuổi chàng như thể săn đuổi một con thú. Hành vi thất thường, đe dọa và tìm cách tiêu diệt Đa-vít của Sau-lơ đã gây ra tổn thương tâm lý sâu sắc, khiến Đa-vít nhiều lần phải trốn tránh, giả điên, và than thở trong các Thi Thiên (ví dụ Thi Thiên 57, 59).
• Các quan trưởng và kẻ giàu áp bức người nghèo (A-mốt 5:11, Gia-cơ 2:6): Tiên tri A-mốt lên án gay gắt những kẻ "đè nén người công bình, nhận hối lộ, và đẩy kẻ nghèo khó ra ngoài cửa". Sự "đè nén" này bao gồm cả việc dùng địa vị, lời nói và luật lệ để khinh dể, hăm dọa và bóc lột những người yếu thế hơn, tước đoạt của họ phẩm giá và tiếng nói.
• Sự im lặng và thao túng của Vua Đa-vít trong câu chuyện U-ri (2 Sa-mu-ên 11): Sau khi phạm tội ngoại tình, Đa-vít đã tìm cách thao túng tình thế: gọi U-ri về, tìm cách che đậy, rồi cuối cùng ra lệnh đặt U-ri vào chỗ hiểm nghèo. Ở đây, quyền lực được dùng để lợi dụng và sau đó loại bỏ người dưới quyền một cách lạnh lùng, hoàn toàn coi thường phẩm giá và mạng sống của họ.

Để hiểu rõ sự độc hại của lạm dụng tình cảm, chúng ta phải nhìn vào tấm gương và lời dạy của Chúa Giê-xu Christ, Đấng hoàn toàn ngược lại với tinh thần thao túng và áp bức.

Trong Ma-thi-ơ 11:28-30, Chúa Giê-xu phán: "Hỡi những kẻ mệt mỏi và gánh nặng, hãy đến cùng ta, ta sẽ cho các ngươi được yên nghỉ... Vì ách ta dễ chịu và gánh ta nhẹ nhàng." Trái ngược với kẻ lạm dụng chất thêm gánh nặng, đòi hỏi và sự sợ hãi, Chúa Giê-xu mời gọi chúng ta đến để được nghỉ ngơi và tìm thấy sự nhẹ nhàng. Ngài không hạ thấp hay chê bai những ai yếu đuối, mệt mỏi.

Định nghĩa về tình yêu thương trong 1 Cô-rinh-tô 13:4-7 là bản tuyên ngôn chống lại mọi hình thức lạm dụng tình cảm: "Tình yêu thương hay nhịn nhục; tình yêu thương hay nhân từ; tình yêu thương chẳng ghen tị, chẳng khoe mình, chẳng lên mình kiêu ngạo, chẳng làm điều trái phép, chẳng kiếm tư lợi, chẳng nóng giận, chẳng nghi ngờ sự dữ, chẳng vui về điều không công bình, nhưng vui trong lẽ thật. Tình yêu thương hay dung thứ mọi sự, tin mọi sự, trông cậy mọi sự, nín chịu mọi sự." Một mối quan hệ lạm dụng thì trái ngược hoàn toàn: thiếu kiên nhẫn, độc ác, đầy ghen tị, kiêu ngạo (muốn kiểm soát), tìm tư lợi, dễ nóng giận, ghi nhớ mọi sai sót (không dung thứ), và nghi ngờ.

Chúa Giê-xu đối xử với những người bị xã hội khinh rẻ, như người đàn bà tội lỗi (Lu-ca 7:36-50), người đàn bà phạm tội ngoại tình (Giăng 8:1-11), và người thu thuế Xa-chê (Lu-ca 19:1-10), bằng sự tôn trọng, lòng thương xót và lời mời gọi thay đổi trong ân điển. Ngài không hề dùng sự xấu hổ hay đe dọa để thao túng họ.

Đối với nạn nhân của lạm dụng tình cảm, Kinh Thánh đưa ra sự an ủi, xác nhận cảm xúc và con đường thoát ra.

1. Chúa Thấy Và Nghe: Nhiều người bị lạm dụng cảm thấy cô độc và bị bỏ rơi. Nhưng Thi Thiên 34:18 khẳng định: "Đức Giê-hô-va ở gần những kẻ có lòng đau thương, Và cứu kẻ nào có tâm hồn thống hối." Chúa không hề bỏ qua tiếng kêu của những tấm lòng tan vỡ (Thi Thiên 147:3).

2. Đặt Ranh Giới Lành Mạnh: Trong một số trường hợp, việc rời khỏi môi trường độc hại là cần thiết và khôn ngoan. Chúa Giê-xu dạy các môn đồ: "Khi người ta bắt bớ các ngươi trong thành nầy, hãy trốn qua thành kia" (Ma-thi-ơ 10:23). Sứ đồ Phao-lô cũng đã "trốn" khỏi những âm mưu hãm hại (Công vụ 9:25; 17:10). Việc tìm kiếm sự an toàn và giữ gìn sức khỏe tâm linh không phải là thiếu đức tin, mà có thể là sự khôn ngoan Chúa ban.

3. Tìm Kiếm Sự Giúp Đỡ và Công Bố: Truyền thống "làm chứng" trong Hội Thánh (Ma-thi-ơ 18:15-17) bao hàm việc đem ra ánh sáng những điều sai trái. Gia-cơ 5:16 khuyên: "Hãy xưng tội cùng nhau, và cầu nguyện cho nhau, hầu cho anh em được lành bệnh." Quá trình chữa lành thường bắt đầu khi sự việc được chia sẻ với một người khôn ngoan, tin cậy (Châm Ngôn 12:15; 19:20), hoặc với các trưởng lão Hội Thánh (Gia-cơ 5:14).

4. Sự Tha Thứ và Công Lý: Tha thứ (Ê-phê-sô 4:32) là mệnh lệnh cho Cơ Đốc nhân, nhưng điều này không có nghĩa là phủ nhận tổn thương, tiếp tục chịu đựng sự lạm dụng, hoặc miễn tội cho kẻ phạm tội mà không có sự ăn năn. Tha thứ là buông bỏ quyền trả thù và sự cay đắng cho Chúa (Rô-ma 12:19), nhưng vẫn công nhận nhu cầu cần có công lý và hậu quả. Đức Chúa Trời là Đấng Thánh khiết, Ngài ghét điều ác (Châm Ngôn 6:16-19) và sẽ xét đoán mọi sự (Truyền đạo 12:14).

Đối Với Người Đang Chịu Đựng:
- Nhận Biết và Gọi Tên: Hãy can đảm thừa nhận rằng những lời nói/ hành vi khiến bạn sợ hãi, cảm thấy vô dụng, bị kiểm soát là lạm dụng, không phải "yêu thương khắt khe".
- Tìm Nơi An Toàn: Cầu nguyện xin Chúa chỉ cho bạn một người khôn ngoan, một nhà tư vấn hay mục sư đáng tin cậy để chia sẻ. Đừng cô lập bản thân.
- Nuôi Dưỡng Tâm Linh Với Lẽ Thật: Chống lại những lời dối trá từ kẻ lạm dụng bằng Lời Chúa. Hãy nghiền ngẫm những câu như Thi Thiên 139:13-14 (bạn được tạo dựng cách lạ lùng), Giê-rê-mi 31:3 (Chúa yêu bạn bằng tình yêu đời đời), và Rô-ma 8:1 (không còn sự đoán phạt).

Đối Với Hội Thánh Và Cộng Đồng:
- Trở Thành Nơi An Toàn: Hội Thánh phải là nơi người ta có thể bày tỏ nỗi đau mà không bị phán xét, vội vàng khuyên giải, hay bảo vệ kẻ lạm dụng. Hãy lắng nghe và tin vào trải nghiệm của họ.
- Áp Dụng Môn Đồ Hóa và Kỷ Luật: Nếu kẻ lạm dụng là tín đồ, Hội Thánh cần áp dụng Ma-thi-ơ 18 để khiển trách, kêu gọi ăn năn, và nếu cần, thực thi kỷ luật (1 Cô-rinh-tô 5:11-13) để bảo vệ người yếu đuối và giữ gìn sự thánh sạch cho Thân Thể Chúa.
- Đề Cao Các Mối Quan Hệ Lành Mạnh: Giáo dục về tình yêu thương theo 1 Cô-rinh-tô 13, về giao tiếp lành mạnh (Ê-phê-sô 4:29: "Chớ có một lời dữ nào ra từ miệng anh em, nhưng khi đáng nói, hãy nói một vài lời lành giúp ơn cho và có ích lợi cho kẻ nghe đến"), và về sự tôn trọng lẫn nhau (Phi-líp 2:3-4).

Lạm dụng tình cảm là một tội lỗi nghiêm trọng làm tổn thương hình ảnh Đức Chúa Trời trong con người và phá hoại các mối quan hệ mà Ngài thiết lập. Tuy nhiên, Tin Lành đem đến một hy vọng vượt trội. Chúa Giê-xu Christ, "người bị thiên hạ khinh dể, chán bỏ, từng trải sự buồn bực, biết sự đau ốm" (Ê-sai 53:3), đã gánh lấy trên thập tự giá mọi gánh nặng tủi nhục, đau đớn và tội lỗi của chúng ta. Ngài hiểu nỗi đau của bạn. Sự phục sinh của Ngài tuyên bố rằng quyền lực của sự chết và sự hủy diệt đã bị đánh bại.

Con đường chữa lành không phải lúc nào cũng nhanh chóng hay dễ dàng, nhưng nó chắc chắn. Trong Chúa, bạn có thể tìm lại phẩm giá, lòng tự trọng và khả năng tin cậy. Hãy để Lời Chúa, Thánh Linh Ngài và sự hiệp một của Hội Thánh đầy yêu thương dẫn dắt bạn từ vùng đất của sự áp bức đến nơi rộng rãi, tự do (Thi Thiên 118:5). Bạn không cô đơn. Chúa đứng về phía bạn.