Kinh Thánh nói gì về cách đối phó với người hay kiểm soát?

Trong hành trình đức tin và các mối quan hệ, Cơ Đốc nhân không ít lần đối diện với những cá nhân có xu hướng kiểm soát, thao túng, tìm cách áp đặt ý muốn, tư tưởng hoặc hành động lên người khác. Điều này có thể xảy ra trong gia đình, Hội Thánh, nơi làm việc, hay thậm chí trong các mối quan hệ bạn bè. Vậy, với tư cách là những người tin theo Lẽ Thật, chúng ta phải ứng xử thế nào dựa trên nền tảng Kinh Thánh? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu khám phá các nguyên tắc của Lời Chúa, cung cấp một cái nhìn toàn diện và thực tiễn cho vấn đề tế nhị này.

Trước khi tìm cách đối phó, chúng ta cần hiểu rõ bản chất. Sự kiểm soát thái quá của con người thường bắt nguồn từ lòng sợ hãi, sự kiêu ngạo, hoặc mong muốn nắm quyền lực không thuộc về mình. Kinh Thánh mô tả đây là biểu hiện của "xác thịt" (Galati 5:19-21), trái ngược hoàn toàn với bông trái Thánh Linh là tình yêu thương, nhịn nhục, nhân từ (Galati 5:22-23).

Trong Cựu Ước, chúng ta thấy hình ảnh của vua Sau-lơ, một người bị tinh thần kiểm soát bởi sự ghen tức và sợ hãi, dẫn đến việc ông tìm cách kiểm soát và thậm chí giết hại Đa-vít, người mà ông biết rõ Chúa đã chọn (1 Samuên 18:8-11). Hành động của Sau-lơ bắt nguồn từ việc ông không còn vâng phục Chúa nữa, và tìm cách dùng quyền lực con người để bảo vệ vương vị của mình.

Trong Tân Ước, Chúa Giê-xu cảnh báo về những người lãnh đạo tôn giáo (người Pha-ri-si và thầy thông giáo) với xu hướng "buộc những gánh nặng khó chịu, để trên vai người ta, còn mình thì không muốn động ngón tay vào" (Mathiơ 23:4). Đây là một hình thức kiểm soát tinh thần và tôn giáo, áp đặt các luật lệ con người lên người khác trong khi chính họ lại không sống theo tinh thần của luật pháp.

Chúa Giê-xu là hình mẫu tuyệt đối về quyền năng trong sự khiêm nhường và yêu thương không kiểm soát. Ngài có mọi quyền năng, nhưng không bao giờ ép buộc đức tin. Ngài mời gọi: "Hãy đến cùng ta... và ta sẽ cho các ngươi được yên nghỉ" (Mathiơ 11:28). Ngay cả với Giu-đa, kẻ phản Ngài, Chúa Giê-xu cũng không dùng quyền lực để kiểm soát hay ngăn cản, mà tôn trọng sự lựa chọn của ông trong khi hoàn toàn biết trước hậu quả (Giăng 13:21).

Sứ đồ Phao-lô cũng thể hiện tinh thần này trong chức vụ. Ông có thẩm quyền sứ đồ, nhưng không dùng nó để thống trị hay kiểm soát đức tin của các tín hữu. Thay vào đó, ông nói: "Chẳng phải vì chúng tôi làm chủ đức tin anh em, bèn là kẻ giúp vui của anh em" (2 Cô-rinh-tô 1:24). Từ Hy Lạp được dùng cho "làm chủ" ở đây là kurieuō (κυριεύω), nghĩa là "thống trị như một chủ nhân". Phao-lô từ chối vai trò "chủ nhân" đối với đức tin của người khác.

Đối phó với người kiểm soát không có nghĩa là trả đũa, thù ghét hay cắt đứt mọi liên hệ một cách thiếu khôn ngoan. Thay vào đó, Kinh Thánh dạy chúng ta cách thiết lập những ranh giới lành mạnh với tinh thần yêu thương và khôn ngoan.

1. Xác Lập Sự Vâng Phục Tối Cao Dành Cho Đấng Christ: Phi-e-rơ và các sứ đồ đã nêu gương khi bị các nhà lãnh đạo tôn giáo kiểm soát và cấm đoán rao giảng: "Thưa các ngài, nên vâng lời các ngài hơn hay là vâng lời Đức Chúa Trời? ... Chúng tôi chẳng có thể chẳng nói về những điều mình đã thấy và nghe" (Công Vụ 4:19-20). Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là nhận thức rằng sự vâng phục tuyệt đối của chúng ta thuộc về Đức Chúa Trời. Khi một mệnh lệnh hay sự kiểm soát của con người đi ngược lại Lời Chúa rõ ràng, chúng ta phải "vâng lời Đức Chúa Trời hơn".

2. Sống Trong Sự Tự Do Mà Đấng Christ Đã Ban Cho: Galati 5:1 tuyên bố: "Ấy là để cho chúng ta được tự do mà Đấng Christ đã buông tha chúng ta. Vậy hãy đứng vững, chớ lại để mình dưới ách tôi mọi nữa." Từ "ách tôi mọi" (zugos douleias, ζυγὸς δουλείας) không chỉ nói đến tội lỗi, mà còn có thể ám chỉ những hệ thống luật lệ hay sự kiểm soát của con người đè nặng lên lương tâm. Chúng ta được kêu gọi sống trong sự tự do đó, và không để bất kỳ ai hay điều gì biến chúng ta trở lại sự nô lệ.

3. Học Cách Nói "Không" Cách Yêu Thương Và Tôn Trọng: Chính Chúa Giê-xu cũng biết nói "không" hoặc từ chối tham gia vào những kỳ vọng không đúng đắn của người khác (ví dụ: Mathiơ 12:46-50, Giăng 6:15). Chúng ta được dạy phải nói lời "phải là phải, không là không" (Mathiơ 5:37). Sự trung thực rõ ràng, được nói ra trong tình yêu thương (Ê-phê-sô 4:15), là một công cụ mạnh mẽ chống lại sự thao túng. Thay vì giả vờ đồng ý hoặc oán giận ngầm, hãy trả lời cách nhã nhặn nhưng kiên định.

4. Nuôi Dưỡng Tâm Trí Được Đổi Mới Để Phân Biệt: Người kiểm soát thường dùng lời nói gây tổn thương, gây tội lỗi, hoặc xuyên tạc Lời Chúa. Chúng ta cần có tâm trí được đổi mới bởi Lời Chúa (Rô-ma 12:2) để "thử cho biết ý muốn tốt lành, đẹp lòng và trọn vẹn của Đức Chúa Trời là thể nào." Sự hiểu biết Lời Chúa cách chính xác sẽ bảo vệ chúng ta khỏi bị lừa dối bởi những lý lẽ nghe có vẻ "thuộc linh" nhưng thực chất là để kiểm soát.

Nguyên tắc xuyên suốt của mọi ứng xử Cơ Đốc là tình yêu thương (agapē, ἀγάπη). Chúng ta được lệnh phải yêu thương ngay cả kẻ thù mình (Mathiơ 5:44). Điều này bao hàm cả những người có thể đang kiểm soát hoặc gây tổn thương cho chúng ta.

• Cầu Nguyện Cho Họ: Chúa Giê-xu dạy: "Hãy cầu nguyện cho kẻ bắt bớ các ngươi" (Mathiơ 5:44). Người hay kiểm soát thường là người đang bị tổn thương, sợ hãi, hoặc thiếu sự an toàn từ nơi Chúa. Thay vì oán giận, hãy cầu nguyện xin Chúa chữa lành những tổn thương gốc rễ trong lòng họ, và ban cho họ sự bình an, an toàn thật sự trong Ngài.

• Tha Thứ Như Một Tiến Trình: "Hãy ở với nhau cách nhân từ, đầy dẫy lòng thương xót, tha thứ nhau như Đức Chúa Trời đã tha thứ anh em trong Đấng Christ vậy" (Ê-phê-sô 4:32). Tha thứ không có nghĩa là chấp nhận hành vi sai trái hoặc tiếp tục cho phép bị lạm dụng. Tha thứ là buông bỏ quyền trả thù và sự cay đắng trong lòng cho Chúa. Đây có thể là một tiến trình lặp đi lặp lại (Mathiơ 18:21-22).

• Không Tìm Cách Trả Đũa: "Chớ lấy ác trả ác cho ai... Hãy nhường sự trả thù cho Chúa" (Rô-ma 12:17, 19). Phản ứng của chúng ta không nên là sự thao túng ngược lại, phá hoại sau lưng, hoặc hạ nhục người đó. Hãy phó thác sự công bằng cho Đấng thấy rõ mọi sự.

Đây là những tình huống phức tạp và đau lòng nhất, đòi hỏi sự khôn ngoan và nhạy cảm đặc biệt.

Trong Hôn Nhân: Kinh Thánh gọi chồng là "đầu" của vợ (Ê-phê-sô 5:23), nhưng điều này phải được hiểu trong ngữ cảnh của tình yêu thương hy sinh như Đấng Christ (Ê-phê-sô 5:25) và sự tôn trọng lẫn nhau (Ê-phê-sô 5:33). Sự lãnh đạo của người chồng không phải là sự kiểm soát độc đoán. Nếu một người phối ngẫu dùng Kinh Thánh để biện minh cho hành vi kiểm soát, lạm dụng, cần tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người lãnh đạo Hội Thánh trưởng thành và có sự khôn ngoan. Hãy nhớ nguyên tắc của Phao-lô: "Ví bằng có kẻ không vâng lời chúng tôi trong lời thơ nầy, thì hãy ghi lấy, chớ giao thông với họ, hầu cho họ xấu hổ. Song chớ coi người như kẻ thù, nhưng hãy răn bảo như anh em vậy" (2 Tê-sa-lô-ni-ca 3:14-15). Áp dụng trong Hội Thánh, đôi khi cần có những bước kỷ luật yêu thương và tạm thời giới hạn mối thông công để người đó nhận ra hành vi của mình.

Trong Hội Thánh: Kinh Thánh cảnh báo về những "kẻ hay cai trị" (Mathiơ 20:25) và dạy rằng người lãnh đạo phải là đầy tớ (Mathiơ 20:26-27). Nếu gặp phải sự kiểm soát từ người lãnh đạo Hội Thánh, hãy xem xét các bước trong Mathiơ 18:15-17: đầu tiên nói chuyện riêng, sau đó đem theo một hai người, và cuối cùng trình với Hội Thánh. Quan trọng là phải có bằng chứng rõ ràng (1 Timôthê 5:19). Cũng cần cầu nguyện để có sự phân biệt, vì đôi khi sự sửa dạy chân thành có thể bị hiểu nhầm là kiểm soát.

Cuối cùng, chúng ta phải có trách nhiệm với sức khỏe thuộc linh của chính mình. "Hãy giữ lòng mình cẩn thận hơn hết, vì các nguồn sự sống do nơi đó mà ra" (Châm Ngôn 4:23). Điều này có thể bao gồm:

• Tạm Lui Ra Để Phục Hồi: Đôi khi, Chúa Giê-xu cũng rút lui khỏi đám đông và những sự đòi hỏi để ở một mình cầu nguyện (Mathiơ 14:23). Có những mùa cần tạm thời giới hạn hoặc ngưng tiếp xúc với một người có tính kiểm soát độc hại để bảo vệ tâm trí và tấm lòng mình, nhằm tìm kiếm sự phục hồi nơi Chúa.
• Tìm Kiếm Sự Khuyên Bảo Khôn Ngoan: "Trong vô số mưu sĩ có sự thành công" (Châm Ngôn 11:14). Đừng cô lập mình. Hãy tìm đến những anh chị em trưởng thành, tin kính, có sự khôn ngoan để xin lời khuyên và cầu thay.
• Anchored in Christ: Căn tính và sự an toàn sâu nhất của chúng ta phải được đặt trong Đấng Christ, không phải trong sự chấp thuận hay kiểm soát của bất kỳ con người nào. Khi biết mình được Chúa yêu, được Ngài chấp nhận trọn vẹn, chúng ta sẽ ít bị lung lay bởi những trò chơi quyền lực của con người.

Đối phó với người hay kiểm soát không phải là một trận chiến để chúng ta giành phần thắng, mà là một hành trình bước đi trong sự tự do của Con Đức Chúa Trời, học cách yêu thương cách lành mạnh và thiết lập các ranh giới với ân điển. Mục đích tối thượng không phải là "thoát khỏi" người đó, mà là để bản thân chúng ta được lành mạnh hơn, và qua đó, có thể trở nên một công cụ của sự chữa lành và ân điển cho chính người đang bị mắc kẹt trong nhu cầu kiểm soát. Hãy nhớ lời của Sứ đồ Phao-lô: "Hỡi anh em, anh em đã được gọi đến sự tự do, chỉ chớ lấy sự tự do đó làm dịp cho anh em ăn ở theo tánh xác thịt, nhưng hãy lấy lòng yêu thương làm đầy tớ lẫn nhau" (Galati 5:13). Sự tự do của chúng ta trong Đấng Christ là để chúng ta có khả năng phục vụ nhau trong tình yêu thương thật, chứ không phải để rơi vào một hình thức nô lệ mới của sự oán giận hay sợ hãi.

Hãy vững lòng. Chúa ban cho chúng ta quyền năng, tình yêu, và sự khôn ngoan (2 Timôthê 1:7) để đối diện với mọi thử thách trong các mối quan hệ, luôn tìm kiếm sự vinh hiển Ngài và sự tăng trưởng giống như hình ảnh Con Ngài.