Lịch sử của Cơ Đốc Giáo là gì?

Lịch sử của Cơ Đốc Giáo không đơn thuần là một chuỗi các sự kiện tôn giáo hay văn hóa; đó là câu chuyện cứu chuộc (Redemptive History) do chính Đức Chúa Trời viết nên, được mặc khải tiệm tiến trong Kinh Thánh và trung tâm là Chúa Cứu Thế Giê-xu. Đối với một Cơ Đốc nhân Tin Lành, hiểu biết lịch sử này là nền tảng để hiểu được ý nghĩa của đức tin mình, vị trí của Hội Thánh trong chương trình của Đức Chúa Trời, và sự sốt sắng sống cho Vương Quốc Ngài. Bài nghiên cứu này sẽ khảo sát lịch sử Cơ Đốc Giáo dưới lăng kính Kinh Thánh, từ những lời hứa trong Cựu Ước đến sự thành lập và phát triển của Hội Thánh trong Tân Ước, cùng những bài học ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin hôm nay.

Lịch sử Cơ Đốc Giáo bắt nguồn sâu xa từ chính kế hoạch cứu rỗi của Đức Chúa Trời được bày tỏ ngay sau khi con người sa ngã. Đây không phải là một tôn giáo mới xuất hiện ở thế kỷ thứ nhất, mà là sự ứng nghiệm trọn vẹn của giao ước (covenant) mà Đức Chúa Trời đã lập với loài người.

• Lời Hứa Ban Đầu (Proto-Evangelium): Ngay trong Sáng-thế-ký 3:15, sau khi A-đam và Ê-va phạm tội, Đức Chúa Trời tuyên bố lời hứa đầu tiên về Đấng Cứu Chuộc: “Ta sẽ làm cho mày cùng người nữ, dòng dõi mày cùng dòng dõi người nữ nghịch thù nhau. Người sẽ giày đạp đầu mày, còn mày sẽ cắn gót chân người.” “Dòng dõi người nữ” (זֶרַע, zera) ám chỉ Đấng Mết-si-a sẽ đến để phá hủy công việc của Sa-tan.
• Giao Ước với Áp-ra-ham: Đức Chúa Trời kêu gọi Áp-ra-ham và lập một giao ước đời đời: “Các ngươi sẽ làm nguồn phước... và các chi tộc nơi thế gian sẽ nhờ ngươi mà được phước” (Sáng-thế-ký 12:2-3). Sứ đồ Phao-lô sau này giải thích rõ rằng “dòng dõi” được hứa ban chính là Đấng Christ (Ga-la-ti 3:16).
• Các Lời Tiên Tri Mết-si-a: Các tiên tri liên tục loan báo về một Vua, một Đấng Chịu Xót Thương sẽ đến. Tiên tri Ê-sai tiên tri về một người nữ đồng trinh sẽ sinh một con trai tên là Em-ma-nu-ên (Ê-sai 7:14), về Đầy Tớ Đau Khổ sẽ gánh tội lỗi của nhiều người (Ê-sai 53:5-6). Mi-chê tiên tri về nơi sinh tại Bết-lê-hem (Mi-chê 5:2). Tất cả tạo nên một bức tranh ngày càng rõ nét về Đấng Mết-si-a.

Thời kỳ Cựu Ước là thời kỳ của luật pháp và sự chuẩn bị (Ga-la-ti 3:24). Luật pháp bày tỏ tiêu chuẩn thánh khiết của Đức Chúa Trời và cho con người thấy họ không thể tự mình đạt được sự công bình đó, từ đó dẫn họ đến nhu cầu cần một Đấng Cứu Chuộc.

Chúa Giê-xu Christ chính là trung tâm điểm của lịch sử. Sự giáng sinh, chức vụ, sự chết, sự sống lại và thăng thiên của Ngài là những sự kiện lịch sử có thật, đồng thời là sự ứng nghiệm mọi lời tiên tri, khai mở một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên của ân điển.

• Chức Vụ Của Chúa Giê-xu: Chúa Giê-xu công bố: “Kỳ đã trọn, nước Đức Chúa Trời đã đến gần; các ngươi hãy ăn năn và tin đạo Tin Lành” (Mác 1:15). Từ Hy Lạp cho “Tin Lành” là εὐαγγέλιον (euangelion), có nghĩa là “tin tốt lành.” Ngài xác nhận Ngài là Đấng Mết-si-a (Giăng 4:25-26) và Con Đức Chúa Trời (Mác 14:61-62).
• Hy Sinh Thay Thế và Sự Phục Sinh: Sự chết của Chúa Giê-xu trên thập tự giá là đỉnh cao của lịch sử cứu chuộc. Ngài là Chiên Con của Đức Chúa Trời (Giăng 1:29), gánh tội lỗi của thế gian. Sự sống lại của Ngài là bằng chứng quyền năng về sự chiến thắng tội lỗi và sự chết (1 Cô-rinh-tô 15:20-22).
• Sự Thành Lập Hội Thánh: Trước khi thăng thiên, Chúa Giê-xu truyền đại mạng lệnh: “Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ” (Ma-thi-ơ 28:19). Hội Thánh (ἐκκλησία, ekklēsia) – nghĩa là “những người được gọi ra” – chính thức được thành lập vào ngày Lễ Ngũ Tuần khi Đức Thánh Linh giáng xuống (Công-vụ 2). Sách Công-vụ các Sứ-đồ ghi lại lịch sử ban đầu của Hội Thánh, sự truyền giảng Phúc Âm từ Giê-ru-sa-lem, đến Giu-đê, Sa-ma-ri và cho đến cùng trái đất.
• Công Tác Của Các Sứ Đồ: Các sứ đồ, đặc biệt là Phao-lô, đã đi khắp đế quốc La Mã để thiết lập các Hội Thánh địa phương. Các thư tín Tân Ước (Rô-ma, Ga-la-ti, Ê-phê-sô...) chính là những bức thư giáo lý và hướng dẫn thuộc linh cho các Hội Thánh non trẻ này, xác lập nền tảng đức tin về sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin nơi Chúa Giê-xu Christ (Ê-phê-sô 2:8-9).

Sau thời kỳ Tân Ước, Hội Thánh bước vào hành trình dài với nhiều thăng trầm, nhưng lời hứa của Chúa Giê-xu vẫn đứng vững: “Ta sẽ lập Hội Thánh Ta trên đá nầy, các cửa âm phủ chẳng thắng được hội đó” (Ma-thi-ơ 16:18).

• Thời Kỳ Bắt Bớ và Xưng Nhận Đức Tin: Ba thế kỷ đầu, Cơ Đốc Giáo bị đế quốc La Mã bắt bớ dữ dội. Chính trong giai đoạn này, nhiều tín hữu đã anh dũng làm chứng (μάρτυς, martys – từ gốc của “người tử đạo”) cho đức tin của mình, chứng tỏ quyền năng của Phúc Âm.
• Những Tranh Luận Giáo Lý và Các Tín Điều: Để bảo vệ lẽ thật khỏi các tà thuyết (như thuyết Ngộ Đạo, thuyết A-ri-ut phủ nhận thần tính của Chúa Christ), các Công Đồng được triệu tập (như Công Đồng Nicaea năm 325, Công Đồng Constantinople năm 381). Các tín điều như Ba Ngôi và thần tính trọn vẹn của Chúa Christ đã được xác lập dựa trên nền tảng Kinh Thánh.
• Cuộc Cải Chánh Tin Lành (Thế Kỷ 16): Đây là một bước ngoặt trọng đại. Các nhà cải chánh như Martin Luther, John Calvin, Ulrich Zwingli, dựa trên nguyên tắc “Chỉ Kinh Thánh” (Sola Scriptura), đã kêu gọi Hội Thánh quay trở lại với nền tảng đức tin nguyên thủy của Tân Ước: Sự cứu rỗi bởi ân điển duy nhất, qua đức tin duy nhất, nơi Đấng Christ duy nhất, vì sự vinh hiển của Đức Chúa Trời duy nhất. Họ dịch Kinh Thánh ra ngôn ngữ bình dân và nhấn mạnh chức tế lễ của mọi tín đồ (1 Phi-e-rơ 2:9).
• Công Cuộc Truyền Giáo và Hội Thánh Hiện Đại: Từ sau Cải Chánh, làn sóng phục hưng và truyền giáo bùng nổ (ví dụ: phong trào Giám Lý, các cuộc phục hưng lớn). Cơ Đốc nhân mang Phúc Âm đến khắp các châu lục, bao gồm cả Việt Nam vào cuối thế kỷ 19, 20. Lịch sử Hội Thánh là lịch sử của Đức Thánh Linh hành động qua những con người bất toàn nhưng tận tụy để bảo tồn và lan truyền lẽ thật cứu rỗi.

Hiểu lịch sử Cơ Đốc Giáo không phải chỉ để biết thêm kiến thức, mà để chúng ta sống đức tin cách sâu nhiệm và có mục đích hơn.

1. Sống Với Lòng Biết Ơn và Tin Quyết: Lịch sử cứu chuộc cho thấy đức tin của chúng ta dựa trên những sự kiện lịch sử có thật và lời hứa thành tín của Đức Chúa Trời. Điều này củng cố đức tin chúng ta giữa một thế giới hoài nghi. Mỗi khi dự Tiệc Thánh, chúng ta nhớ lại lịch sử của sự hy sinh “vì sự tha tội” (Ma-thi-ơ 26:28).
2. Sống Với Tư Cách Là Dân Sự Của Vương Quốc Đức Chúa Trời: Chúng ta là một phần của câu chuyện lớn này. Phi-e-rơ gọi chúng ta là “dòng giống được lựa chọn... dân thuộc về Đức Chúa Trời” (1 Phi-e-rơ 2:9). Đời sống chúng ta phải phản ánh đặc tính của Vương Quốc ấy: thánh khiết, yêu thương và rao truyền Phúc Âm.
3. Trung Thành Với Lẽ Thật Của Phúc Âm: Bài học từ lịch sử cho thấy Hội Thánh luôn bị tấn công bởi những giáo lý sai lầm. Chúng ta được kêu gọi “hãy tranh chiến cho đức tin đã truyền cho các thánh một lần đủ cả” (Giu-đe 1:3). Điều này đòi hỏi chúng ta phải nghiên cứu Kinh Thánh cách cá nhân, gắn bó với một Hội Thánh giảng dạy lẽ thật.
4. Tiếp Nối Công Tác Của Hội Thánh Nguyên Thủy: Đại mạng lệnh (Ma-thi-ơ 28:19-20) vẫn là nhiệm vụ của Hội Thánh hôm nay. Mỗi chúng ta, bằng đời sống, lời nói và hành động, đều là những sứ giả tiếp nối dòng chảy lịch sử truyền giáo, đem ánh sáng Phúc Âm đến cho thế hệ mình.
5. Hướng Về Tương Lai Trong Hy Vọng: Lịch sử Cơ Đốc Giáo chưa kết thúc. Kinh Thánh tiên tri về sự trở lại của Chúa Giê-xu Christ để phán xét thế gian và thiết lập vương quốc đời đời của Ngài (Khải-huyền 21:1-4). Hiểu biết này cho chúng ta một niềm hy vọng sống động, thúc giục chúng ta “sống cho phải đạo trong ngày nay” (Tít 2:12-13) trong khi trông đợi Ngài.

Lịch sử của Cơ Đốc Giáo là Lịch sử của Ân Điển – một câu chuyện về tình yêu và sự thành tín tuyệt đối của Đức Chúa Trời, Đấng đã khởi xướng, thực hiện và sẽ hoàn tất kế hoạch cứu chuộc nhân loại qua Chúa Giê-xu Christ. Từ lời hứa trong vườn Ê-đen, qua giao ước với Áp-ra-ham, đến sự giáng sinh, chịu chết, sống lại của Chúa Giê-xu, và sự hình thành Hội Thánh, mọi sự kiện đều hướng về một mục đích: tôn vinh Đức Chúa Trời và cứu vớt những người được chọn.

Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành sống trong thế kỷ 21, chúng ta đứng trên vai của những người đi trước – các tiên tri, sứ đồ, các nhà cải chánh và vô số tín hữu đã trung thành. Chúng ta được giao phó lẽ thật quý báu đó. Ước mong mỗi chúng ta không chỉ hiểu biết lịch sử này, mà còn sốt sắng bước đi trong đức tin, tiếp tục viết nên những trang sử mới của sự trung tín, thánh khiết và nhiệt thành truyền giáo, cho đến ngày Vua chúng ta trở lại trong vinh quang. “Đấng đã khởi làm việc lành trong anh em... sẽ làm trọn hết cho đến ngày của Đức Chúa Jêsus Christ” (Phi-líp 1:6).