Châm Ngôn 22:6: Lời Hứa, Nguyên Tắc Hay Lời Khuyên Khôn Ngoan Trong Việc Dạy Dỗ Con Cái?
Câu Kinh Thánh Châm Ngôn 22:6 là một trong những câu được trích dẫn nhiều nhất, nhưng cũng gây nhiều thắc mắc và đôi khi đau khổ nhất cho các bậc cha mẹ Cơ Đốc. Câu Kinh Thánh trong bản Truyền Thống (1925) viết: “Hãy dạy cho trẻ thơ con đường nó phải theo; Dầu khi nó trở về già, cũng không hề lìa khỏi đó.” Nhiều người hiểu đây là một lời hứa tuyệt đối từ Đức Chúa Trời: nếu cha mẹ dạy dỗ con cách ngoan đạo, thì kết quả đảm bảo sẽ là một người con trưởng thành ngoan đạo. Nhưng kinh nghiệm thực tế lại khiến nhiều người nghi ngờ: nhiều gia đình tin kính chân thành vẫn chứng kiến con cái mình quay lưng lại với đức tin. Vậy, chúng ta nên hiểu câu Kinh Thánh này như thế nào? Đây có phải là một giao ước có điều kiện, một nguyên tắc khôn ngoan, hay một điều gì khác? Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào ngữ cảnh, ngôn ngữ gốc và sự dạy dỗ toàn diện của Kinh Thánh để tìm ra câu trả lời.
Để hiểu rõ bất kỳ câu Kinh Thánh nào, bước đầu tiên là xem xét ngôn ngữ gốc. Câu Châm Ngôn 22:6 được viết bằng tiếng Hê-bơ-rơ:
"חֲנֹךְ לַנַּעַר עַל־פִּי דַרְכּוֹ גַּם כִּי־יַזְקִין לֹא־יָסוּר מִמֶּנָּה"
Chúng ta cần chú ý đến hai từ then chốt:
- "חֲנֹךְ" (Chanak): Động từ này thường được dịch là "dạy dỗ" hoặc "train up" (KJV). Tuy nhiên, nghĩa gốc của nó thú vị hơn nhiều. Từ này xuất hiện ở nơi khác trong Cựu Ước (như trong Phục Truyền 20:5; I Các Vua 8:63; II Sử Ký 7:5) với ý nghĩa là "cống hiến" (dedicate), "khánh thành" (initiate), hoặc thậm chí là "làm cho quen với" (to train, habituate). Trong bối cảnh văn hóa, nó có thể mang ý tưởng "xát họng" hay "hướng dẫn những bước đầu tiên". Nó không chỉ đơn thuần là sự chỉ dạy bằng lời nói, mà là một quá trình toàn diện bao gồm sự định hướng, rèn luyện và tạo thói quen ngay từ những ngày đầu đời.
- "דַרְכּוֹ" (Darko): Cụm "con đường của nó" (עַל־פִּי דַרְכּוֹ - al-pi darko). Cụm "theo con đường nó phải đi" (KJV) hoặc "theo cách nó phải đi" (NIV) có thể được hiểu theo hai cách: (1) Con đường đúng đắn, chân chính mà đứa trẻ nên đi theo, tức là con đường của sự khôn ngoan và kính sợ Đức Giê-hô-va. (2) Phù hợp với cách thức hay xu hướng của đứa trẻ. Một số học giả cho rằng đây là lời khuyên khôn ngoan về việc cha mẹ cần hiểu cá tính, xu hướng (bent) độc đáo của từng đứa con để hướng dẫn chúng một cách phù hợp, chứ không áp dụng một khuôn mẫu cứng nhắc. Dù hiểu theo cách nào, mục tiêu cuối cùng vẫn là hướng đứa trẻ đến "con đường" đúng đắn.
Như vậy, câu này có thể được hiểu là: "Hãy định hướng và rèn luyện đứa trẻ ngay từ đầu phù hợp với con đường (đúng đắn) của nó, và đến khi nó già, nó cũng sẽ không lìa khỏi đó."
Đây là điểm then chốt để giải thích. Sách Châm Ngôn thuộc thể loại "Văn Chương Khôn Ngoan" (Wisdom Literature) của Kinh Thánh. Đặc điểm của thể loại này là đưa ra những nguyên tắc chung về cuộc sống khôn ngoan và đạo đức dưới góc nhìn của sự khôn ngoan đến từ Đức Chúa Trời. Những câu nói trong sách Châm Ngôn thường mô tả kết quả thông thường, phổ biến khi một người sống theo sự khôn ngoan hoặc ngu dại, chứ không phải là những lời hứa cứng nhắc, có điều kiện mà Đức Chúa Trời buộc phải thực hiện trong mọi trường hợp.
Ví dụ, Châm Ngôn 10:4 chép: "Kẻ làm việc tay biếng nhác trở nên nghèo hèn; Nhưng tay kẻ siêng năng làm cho được giàu có." Đây là một nguyên tắc khôn ngoan: siêng năng thường dẫn đến sự dư dật, còn lười biếng thường dẫn đến nghèo khó. Nhưng không có nghĩa là mọi người siêng năng đều sẽ giàu có về vật chất, hay mọi người nghèo đều là do lười biếng. Có những ngoại lệ do nhiều yếu tố khác.
Tương tự, Châm Ngôn 22:6 là một nguyên tắc khôn ngoan về việc dạy dỗ con cái. Nguyên tắc chung là: Việc cha mẹ kiên trì, chủ động, khôn ngoan trong việc định hướng và rèn luyện con cái ngay từ thuở nhỏ theo đường lối của Chúa sẽ có ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài, tạo nên một xu hướng (bent) trong đời sống đứa trẻ mà sau này rất khó để thay đổi. Đây là sự đầu tư có giá trị nhất. Nhưng nó không loại bỏ ý chí tự do, trách nhiệm cá nhân của đứa trẻ, hay sự can thiệp chủ quyền của ân điển Đức Chúa Trời.
Kinh Thánh luôn giữ thế cân bằng tuyệt vời giữa trách nhiệm của con người và chủ quyền của Đức Chúa Trời. Trong việc dạy dỗ con cái cũng vậy.
1. Trách Nhiệm Cá Nhân Của Đứa Trẻ: Mỗi cá nhân đều phải tự chịu trách nhiệm trước mặt Đức Chúa Trời về những lựa chọn của mình. Ê-xê-chi-ên 18:20 tuyên bố rõ: "Linh hồn nào phạm tội thì sẽ chết. Con sẽ không mang sự gian ác của cha, và cha không mang sự gian ác của con." Một đứa trẻ được dạy dỗ tốt vẫn có quyền lựa chọn chối bỏ con đường đó. Câu chuyện về các con trai của thầy tế lễ Hê-li (1 Sa-mu-ên 2:12) hay Vua Sa-lô-môn (1 Các Vua 11:4) là những minh chứng. Cha của họ (Hê-li, Đa-vít) không phải là người hoàn hảo, nhưng họ có nền tảng biết về Chúa. Tuy nhiên, những người con này đã tự mình lựa chọn con đường sai lầm.
2. Sự Hiện Diện Của Tội Lỗi Và Sự Cám Dỗ: Xã hội sa đọa, bạn bè xấu, và chính bản chất tội lỗi bên trong (Ma-thi-ơ 15:19) có sức lôi kéo mạnh mẽ. Châm Ngôn cũng nhiều lần cảnh báo về điều này (Châm Ngôn 1:10-19).
3. Vai Trò Của Ân Điển Và Thánh Linh Đức Chúa Trời: Cuối cùng, sự cứu rỗi và đời sống tin kính thật là công việc siêu nhiên của Đức Thánh Linh trong lòng người tin. Cha mẹ có thể gieo hạt giống Lời Chúa và làm gương, nhưng chỉ có Đức Chúa Trời mới có thể khiến hạt giống ấy lớn lên (1 Cô-rinh-tô 3:6-7). Phao-lô nhắc nhở: "Ấy là Đức Chúa Trời làm cho... lớn lên". Điều này giải phóng cha mẹ khỏi gánh nặng phải "sản xuất ra" một Cơ Đốc nhân, và đặt họ vào đúng vị trí: là những người cộng tác với Đức Chúa Trời, trong sự nương cậy vào ân điển Ngài.
Hiểu đúng câu Kinh Thánh này sẽ đem lại sự bình an và định hướng đúng đắn cho các bậc cha mẹ, thay vì sự lo lắng hoặc cảm giác tội lỗi vô căn cứ.
1. Dạy Dỗ Có Chủ Đích Ngay Từ Đầu: "Hãy dạy cho trẻ thơ" nhấn mạnh sự khởi đầu sớm và chủ động. Điều này bao gồm việc kể chuyện Kinh Thánh, dạy cầu nguyện, giải thích các giá trị Cơ Đốc trong đời sống hằng ngày (Phục Truyền 6:6-7).
2. Dạy Dỗ Toàn Diện - "Chanak": Đây không chỉ là kiến thức, mà là sự rèn luyện, tạo thói quen. Hãy để con cái tham gia vào đời sống thuộc linh của gia đình (nhóm lại, hầu việc), và dạy chúng vâng lời qua những kỷ luật yêu thương, hợp lý (Ê-phê-sô 6:4).
3. Hiểu Biết Cá Tính Con Cái - "Theo Con Đường Nó": Khôn ngoan trong việc nhận biết điểm mạnh, điểm yếu, xu hướng tự nhiên của từng đứa con. Cách dạy dỗ, khích lệ và kỷ luật cần được điều chỉnh cho phù hợp, luôn hướng chúng đến với Chúa theo cách phù hợp với cá tính Chúa ban cho chúng.
4. Kiên Trì Và Tin Cậy: "Dầu khi nó trở về già" cho thấy đây là một hành trình dài hơi. Có những giai đoạn phản kháng, thử nghiệm, thậm chí nổi loạn (như câu chuyện đứa con hoang đàng). Cha mẹ được kêu gọi kiên trì trong tình yêu thương, lời cầu nguyện và niềm tin cậy nơi Chúa, tin rằng những lời dạy dỗ và gương mẫu đã gieo sẽ có ngày đâm rễ (Ga-la-ti 6:9).
5. Tập Trung Vào Gương Mẫu Và Mối Quan Hệ: Sự dạy dỗ hiệu quả nhất không phải qua những bài giảng, mà qua đời sống tin kính, yêu thương và ăn năn thật lòng của chính cha mẹ. Mối quan hệ cha mẹ - con cái lành mạnh, đầy yêu thương và ân điển sẽ trở thành "đất tốt" cho hạt giống Lời Chúa phát triển.
6. Cầu Nguyện Không Thôi: Đây là vũ khí mạnh mẽ nhất. Cha mẹ phó thác con cái mình cho Đức Chúa Trời là Đấng yêu thương chúng hơn chính mình, và cầu xin Ngài hoàn thành công việc mà cha mẹ không thể làm được - đó là biến đổi tấm lòng.
Châm Ngôn 22:6 không phải là một "bảo hiểm nhân thọ" thuộc linh mà cha mẹ có thể mua cho con cái bằng sự dạy dỗ hoàn hảo. Nó càng không phải là lời nguyền rằng nếu con cái đi lạc đường, thì ắt hẳn là do lỗi của cha mẹ. Thay vào đó, đây là lời khuyên khôn ngoan đầy uy quyền và hy vọng từ Đấng Tạo Hóa gia đình.
Đức Chúa Trời ban nguyên tắc này như một sự khích lệ cho các bậc cha mẹ: Công sức, thì giờ và tình yêu mà các con đầu tư vào việc dạy dỗ, định hướng con cái theo đường lối Ta sẽ có một giá trị vĩnh cửu và tạo ra một dấu ấn sâu sắc. Đồng thời, nguyên tắc này cũng đặt để trách nhiệm nặng nề nhưng vinh dự lên vai cha mẹ.
Cuối cùng, niềm hy vọng của chúng ta không đặt trên phương pháp dạy con hoàn hảo, mà trên Ân Điển hoàn hảo của Đức Chúa Trời. Chúng ta làm phần của mình cách trung tín, yêu thương và khôn ngoan, rồi tin cậy phó thác con cái trong tay Đấng từng phán: "Hãy để con trẻ đến cùng ta, đừng ngăn trở" (Mác 10:14). Dù hành trình có thế nào, chúng ta vững lòng vì biết rằng Đức Chúa Trời thành tín và quyền năng của Ngài vượt xa mọi sự dạy dỗ của chúng ta. Sự trung tín của cha mẹ trong vai trò Chúa giao là thước đo thành công thật, hơn là một kết quả cụ thể mà chúng ta không thể hoàn toàn kiểm soát.