Lilith / Lillith là ai?

Trong thế giới hiện đại, cái tên Lilith thường xuất hiện trong văn hóa đại chúng, phim ảnh, và thậm chí trong một số cuộc thảo luận tôn giáo như một nhân vật huyền bí – được cho là "người vợ đầu" của A-đam trước Ê-va. Tuy nhiên, với tư cách là những Cơ Đốc nhân tin vào Kinh Thánh là Lời hằng sống và đầy đủ của Đức Chúa Trời, chúng ta cần phải xem xét vấn đề này dưới ánh sáng của Kinh Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào nguồn gốc của thần thoại Lilith, phân tích các câu Kinh Thánh bị cho là có liên quan, và khẳng định chân lý về sự sáng tạo, hôn nhân theo ý chỉ của Đức Chúa Trời.

Truyền thuyết về Lilith không xuất phát từ Kinh Thánh chính thống (Canon), mà chủ yếu bắt nguồn từ văn học hậu Kinh Thánh của Do Thái giáo, đặc biệt là trong tác phẩm Alphabet of Ben Sira (khoảng thế kỷ 8-10 sau Chúa). Theo thần thoại này, Lilith được tạo ra từ đất bụi cùng lúc và ngang hàng với A-đam. Bà từ chối vị trí phục tùng A-đam, nhân danh sự bình đẳng trong sáng tạo, và bỏ vườn Ê-đen. Sau đó, bà trở thành một ác quỷ, mẹ của các quỷ (succubus), chuyên hại trẻ sơ sinh và quyến rũ đàn ông.

Những câu chuyện này phát triển từ việc giải nghĩa Kinh Thánh theo lối truyền khẩu (Midrash) và từ việc cố gắng giải quyết những câu hỏi về mặt văn bản, chẳng hạn như có hai câu chuyện sáng tạo trong Sáng Thế Ký chương 1 và chương 2. Tuy nhiên, đây là sự bổ sung thần thoại, không phải là chân lý Kinh Thánh. Đức tin Tin Lành của chúng ta dựa trên "Kinh Thánh đã được ban cho bởi sự hà hơi của Đức Chúa Trời" (2 Ti-mô-thê 3:16), không dựa trên các truyền thuyết ngoại kinh.

Có một lý do khiến nhiều người nghĩ Lilith có trong Kinh Thánh: đó là sự xuất hiện của từ "לִילִית" (lilith) trong tiếng Hê-bơ-rơ. Từ này chỉ xuất hiện một lần duy nhất trong toàn bộ Cựu Ước, tại Ê-sai 34:14.

"Các thú rừng sẽ gặp những thú đồng, ma ương sẽ kêu nhau; tại đó yêu tinh sẽ nghỉ ngơi, và tìm được cho mình một nơi an ổn." - Ê-sai 34:14 (Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Bản Kinh Thánh 1925 dịch hai từ khác nhau: "ma ương" và "yêu tinh". Bản gốc Hê-bơ-rơ cho cụm "yêu tinh" chính là "לִילִית" (lilith). Để hiểu đúng, chúng ta phải xem xét bối cảnh và thể loại văn học:

• Bối Cảnh: Ê-sai 34 là một lời tiên tri về sự phán xét kinh khiếp của Đức Chúa Trời trên dân tộc Ê-đôm. Nó mô tả sự hoang vu, hủy diệt hoàn toàn của đất đó.
• Thể Loại: Đây là thơ ca khải huyền, sử dụng hình ảnh tượng trưng mạnh mẽ để mô tả sự ghê tởm và bị bỏ hoang. Việc liệt kê các loài thú dữ (chó rừng, chim lỳ, chim ưng) và các sinh vật đáng sợ (lilith) là để nhấn mạnh rằng nơi từng là vương quốc sẽ trở thành nơi ở của những sinh vật hoang dã và kinh dị.
• Ý Nghĩa Từ Ngữ: Từ lilith bắt nguồn từ gốc "לַיִל" (layil) nghĩa là "ban đêm". Do đó, lilith trong ngữ cảnh này được các học giả hiểu là một "sinh vật ban đêm", "cú vọ" (như trong bản NIV dịch là "night creature" hoặc "screech owl"), hoặc một cách ẩn dụ cho những thế lực đen tối, hỗn loạn chiếm giữ vùng đất bị phán xét. Nó không phải là tên riêng của một nhân vật lịch sử, mà là danh từ chung chỉ một loài vật/kẻ phá hoại đáng sợ trong đêm.

Như vậy, không có cơ sở Kinh Thánh để đồng nhất từ lilith trong Ê-sai 34:14 với nhân vật "vợ đầu" của A-đam trong thần thoại.

Kinh Thánh trình bày một câu chuyện sáng tạo rõ ràng, mạch lạc và đầy đủ:

1. Sáng Thế Ký 1:26-27: Đức Chúa Trời sáng tạo loài người theo hình ảnh Ngài, "người nam và người nữ" Ngài dựng nên họ. Đây là cái nhìn tổng quan.
2. Sáng Thế Ký 2:7: Đức Chúa Trời nắn nên A-đam từ bụi đất, hà sinh khí vào lỗ mũi.
3. Sáng Thế Ký 2:18-25: Đức Chúa Trời phán: "Loài người ở một mình thì không tốt; ta sẽ làm nên một kẻ giúp đỡ giống như nó." Ngài khiến A-đam ngủ say, lấy một chiếc xương sườn từ A-đam để dựng nên một người nữ và đưa đến cho A-đam. A-đam reo lên: "Người nầy là xương bởi xương tôi, thịt bởi thịt tôi". Đoạn Kinh Thánh kết luận: "Bởi vậy cho nên người nam sẽ lìa cha mẹ mà dính díu cùng vợ mình, và cả hai sẽ trở nên một thịt."

Khắp phân đoạn quan trọng này, không hề có sự nhắc đến một người nữ nào khác. Ê-va là "người nữ" đầu tiên và duy nhất được tạo ra để làm bạn đời cho A-đam. Chúa Giê-xu chính Ngài đã xác nhận điều này khi trích dẫn Sáng Thế Ký 1:27 và 2:24 để dạy về hôn nhân (Ma-thi-ơ 19:4-6). Sứ đồ Phao-lô cũng gọi Ê-va là "người đàn bà" (1 Ti-mô-thê 2:13). Nếu có một "Lilith" trước đó, những lời dạy này sẽ mất đi nền tảng.

Tại sao việc hiểu rõ vấn đề này lại quan trọng? Bởi vì thần thoại Lilith, dù chỉ là truyền thuyết, mang theo những tư tưởng trái ngược với lẽ thật Kinh Thánh:

• Phủ Nhận Sự Phục Tùng Trong Hôn Nhân Theo Thứ Tự Của Đấng Tạo Hóa: Thần thoại biến sự phục tùng (Ê-phê-sô 5:22-24) thành một cuộc tranh giành quyền lực, nơi người nữ từ chối thẩm quyền của người nam. Điều này phá hoại mô hình hôn nhân Cơ Đốc – một sự phản chiếu mối quan hệ giữa Đấng Christ và Hội thánh (Ê-phê-sô 5:25-32).
• Đề Cao Tinh Thần Nổi Loạn: Lilith được tô vẽ như một biểu tượng của sự nổi loạn, độc lập khỏi ý muốn Đức Chúa Trời. Trong khi Kinh Thánh dạy: "Sự vâng lời tốt hơn của tế lễ" (1 Sa-mu-ên 15:22).
• Mở Cửa Cho Sự Nghi Ngờ Lời Chúa: Nó gieo rắc sự nghi ngờ vào tính chính xác và đầy đủ của Kinh Thánh. Nếu chúng ta chấp nhận một câu chuyện "bị che giấu", chúng ta đang gián tiếp nói rằng Lời Đức Chúa Trời không đủ cho chúng ta biết.
• Liên Kết Với Thuật Phù Thủy và Tà Thuật: Trong văn hóa hiện đại, Lilith thường được gắn với phong trào phù thủy, phép thuật – những điều Kinh Thánh lên án rõ ràng (Phục Truyền 18:10-12, Ga-la-ti 5:19-21).

Từ việc nghiên cứu này, chúng ta rút ra được những bài học thiết thực cho đức tin và đời sống hằng ngày:

1. Tập Trung Vào Lẽ Thật Cốt Lõi, Không Đuổi Theo Điều Bí Ẩn: Đức Chúa Trời đã mặc khải tất cả những gì chúng ta cần biết để được cứu và sống đẹp lòng Ngài qua Kinh Thánh (2 Phi-e-rơ 1:3). Thay vì tò mò về những huyền thoại như Lilith, chúng ta nên dành năng lượng để nghiên cứu sâu hơn về Chúa Giê-xu Christ, về ân điển, về sự tha thứ, và về sự trông cậy phước hạnh của chúng ta. "Hãy cố đẹp lòng Đức Chúa Trời như người làm công không chỗ trách được, lấy lòng ngay thẳng giảng dạy lời của lẽ thật" (2 Ti-mô-thê 2:15).

2. Xây Dựng Hôn Nhân Trên Nền Tảng Kinh Thánh: Hôn nhân Cơ Đốc không phải là chiến trường quyền lực, mà là một giao ước yêu thương, phục vụ và hy sinh. Người chồng được kêu gọi yêu vợ như Đấng Christ yêu Hội thánh; người vỹ được kêu gọi vâng phục chồng mình như vâng phục Chúa (Ê-phê-sô 5:22-33). Đây là một mối quan hệ bổ sung, nơi cả hai tìm thấy sự trọn vẹn trong vai trò Đức Chúa Trời đã định. Hãy từ chối mọi tư tưởng thế tục muốn chia rẽ hay đối đầu hóa mối quan hệ này.

3. Trang Bị Sự Phân Biệt Thuộc Linh: Thế giới đầy dẫy những tư tưởng, giáo lý pha trộn giữa chân lý và sai lầm. Chúng ta cần có "năng lực phân biệt các thần" (1 Cô-rinh-tô 12:10). Công cụ duy nhất và hiệu quả nhất là Lời Chúa. Mọi giáo lý, truyền thuyết đều phải được đem ra "so với Kinh Thánh" để xem có thật như vậy chăng (Công Vụ 17:11). Khi nghe về Lilith hay bất kỳ thần thoại nào, hãy tự hỏi: "Điều này có được Kinh Thánh dạy rõ ràng không? Nó có tôn cao Chúa Giê-xu và sự cứu rỗi bởi ân điển không?"

4. Tránh Xa Sự Tối Tăm, Hướng Về Sự Sáng: Truyền thuyết về Lilith gắn liền với bóng tối, sự chết chóc và tà thuật. Là con cái sự sáng, chúng ta được kêu gọi: "Chớ dự phần vào các việc vô ích của sự tối tăm" (Ê-phê-sô 5:11). Sự quan tâm thái quá đến những chủ đề này có thể mở cửa cho sự tò mò không lành mạnh và ảnh hưởng xấu về mặt thuộc linh. Thay vào đó, "phàm những gì là chân thật, đáng tôn, công bình, thanh sạch, đáng yêu chuộng, đáng khen, thì anh em phải nghĩ đến" (Phi-líp 4:8).

Lilith là một sản phẩm của thần thoại và sự suy đoán của con người, không phải là một phần của lẽ thật Kinh Thánh. Lời Chúa dạy cho chúng ta biết về nguồn gốc thánh khiết và tốt lành của Ngài: A-đam và Ê-va, được tạo dựng trong tình yêu thương, với một mục đích tốt đẹp. Tội lỗi đã phá hỏng mối quan hệ đó, nhưng qua Chúa Giê-xu Christ, chúng ta được phục hồi không chỉ với Đức Chúa Trời mà còn trong các mối quan hệ với nhau.

Hãy giữ vững đức tin nơi Kinh Thánh là Lời đầy đủ và có thẩm quyền của Đức Chúa Trời. Hãy để lòng trí mình được nuôi dưỡng bởi lẽ thật trong sáng về Chúa Giê-xu – Ngài là A-đam cuối cùng (1 Cô-rinh-tô 15:45), Đấng đã đến để hủy phá công việc của ma quỷ (1 Giăng 3:8), và ban cho chúng ta sự sống đời đời. Trong Ngài, chúng ta tìm thấy mọi câu trả lời và mọi nguồn phước lành cho đời sống thuộc linh và thực tiễn.

"Cả Kinh Thánh đều là bởi Đức Chúa Trời soi dẫn, có ích cho sự dạy dỗ, bẻ trách, sửa trị, dạy người trong sự công bình, hầu cho người thuộc về Đức Chúa Trời được trọn vẹn và sắm sẵn để làm mọi việc lành." (2 Ti-mô-thê 3:16-17).