Sự tương đồng trong DNA người/khỉ có phải là bằng chứng cho tiến hóa?

Trong thời đại khoa học phát triển, một trong những chủ đề thường được đem ra thảo luận và đôi khi gây ra sự hoang mang cho các tín hữu Cơ Đốc là sự tương đồng trong cấu trúc DNA giữa con người và loài vượn (như tinh tinh). Nhiều người cho rằng đây là bằng chứng không thể chối cãi cho thuyết tiến hóa, từ đó đặt nghi vấn về sự sáng tạo đặc biệt của Đức Chúa Trời dành cho loài người như được chép trong Sáng Thế Ký. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích vấn đề dưới lăng kính của một nhà nghiên cứu Kinh Thánh Tin Lành, tìm kiếm sự hài hòa giữa những quan sát khoa học chân chính và chân lý không hề thay đổi của Lời Đức Chúa Trời.

Trước hết, chúng ta cần thừa nhận một cách trung thực rằng sự tương đồng về di truyền giữa các loài là một dữ kiện khoa học. Các nghiên cứu chỉ ra rằng DNA của con người và tinh tinh có thể giống nhau từ khoảng 95-98%, tùy vào phương pháp so sánh. Điều này không phải là tin giả. Tuy nhiên, dữ liệu khoa học và cách giải thích dữ liệu đó là hai việc hoàn toàn khác biệt.

Thuyết tiến hóa theo chủ nghĩa tự nhiên (naturalism) giải thích sự tương đồng này là bằng chứng cho một tổ tiên chung (common descent) từ hàng triệu năm trước. Trong khi đó, mô hình Sáng Tạo (Creation) lại đưa ra một cách giải thích khác: sự tương đồng phản ánh một Đấng Thiết Kế chung (Common Designer). Khi một kỹ sư tài ba thiết kế nhiều mẫu xe khác nhau, chúng vẫn có chung những nguyên lý cơ bản (bánh xe, động cơ, vô lăng) vì những nguyên lý đó hiệu quả và phù hợp với mục đích. Tương tự, Đức Chúa Trời Toàn Năng, khi sáng tạo muôn loài trong một hệ sinh thái liên kết, có thể đã sử dụng những "mẫu thiết kế" (design patterns) và vật liệu di truyền tương đồng để tạo nên sự đa dạng sinh học, trong đó có những sinh vật có hình thái và chức năng tương đối gần nhau.

Kinh Thánh không phủ nhận sự tương đồng sinh học giữa con người và thế giới động vật trên một số phương diện. Sáng Thế Ký 2:7 chép: "Giê-hô-va Đức Chúa Trời bèn lấy bụi đất nắn nên hình người, hà sanh khí vào lỗ mũi; thì người trở nên một loài sanh linh." Từ "bụi đất" (tiếng Hê-bơ-rơ: ‘āp̄ār) cho thấy thể xác con người được cấu thành từ những nguyên tố vật chất có sẵn trong thế giới tự nhiên, điều này giải thích một phần sự tương đồng hóa học và sinh học với các tạo vật khác.

Tuy nhiên, điểm then chốt làm nên sự khác biệt tuyệt đối nằm ở cụm từ "hà sanh khí" (tiếng Hê-bơ-rơ: nə·p̄eš ḥay·yāh). Con người nhận hơi sống trực tiếp từ Đức Chúa Trời. Điều này được tôn cao hơn nữa trong Sáng Thế Ký 1:26-27: "Đức Chúa Trời phán rằng: Chúng ta hãy làm nên loài người như hình ta và theo tượng ta... Đức Chúa Trời dựng nên loài người như hình Ngài; Ngài dựng nên loài người giống như hình Đức Chúa Trời."

Ở đây, từ "hình" và "tượng" (tiếng Hê-bơ-rơ: tselem và demuth) không nói đến ngoại hình thể chất, mà nói đến những thuộc tính tâm linh và đạo đức: lý trí, cảm xúc, ý chí tự do, sự sáng tạo, và quan trọng nhất là khả năng có mối tương giao cá nhân với Đấng Tạo Hóa. Sứ đồ Phao-lô cũng xác nhận điều này khi trích dẫn một nhà thơ Hy Lạp để chỉ ra rằng loài người là "dòng dõi" của Đức Chúa Trời (Công Vụ 17:28-29), nhấn mạnh khía cạnh tâm linh và đạo đức chứ không phải sinh học.

Vì vậy, dù DNA có thể tương đồng về mặt cấu trúc hóa học, thì sự khác biệt về tâm linh, đạo đức, sự sáng tạo, lương tâm và khả năng thờ phượng giữa con người và loài vật là một vực thẳm không thể giải thích chỉ bằng vật chất và tiến hóa. Sự tương đồng DNA 98% không thể tạo ra được 2% khác biệt là linh hồn vĩnh cửu và tấm lòng khao khát Đức Chúa Trời (Truyền Đạo 3:11).

Một sự phân biệt quan trọng trong ngôn ngữ Kinh Thánh giúp chúng ta hiểu rõ hơn. Trong Sáng Thế Ký 1, từ "vật sống" hay "sinh vật" (tiếng Hê-bơ-rơ: nephesh chayyah) được dùng cho các loài thủy tộc, chim chóc và thú vật (câu 20, 21, 24). Chúng là những sinh vật có sự sống, có linh hồn-sự sống (nephesh). Nhưng khi nói đến con người, một từ ngữ đặc biệt hơn được sử dụng, như đã thấy trong Sáng Thế Ký 2:7: "một loài sanh linh" (cũng là nephesh chayyah trong nguyên bản). Sự khác biệt nằm ở nguồn gốc của sự sống đó: sự sống của con người đến trực tiếp từ "hơi thở của sự sống" (nishmat chayyim) từ chính Đức Chúa Trời. Điều này thiết lập một phạm trù hoàn toàn khác biệt.

Phao-lô, trong I Cô-rinh-tô 15:39, cũng làm rõ sự khác biệt bản chất giữa các loài: "Mọi xác thịt chẳng phải là đồng một xác thịt; nhưng xác thịt loài người khác, xác thịt loài thú khác, xác thịt loài chim khác, xác thịt loài cá khác." Dù có thể có những điểm tương đồng bề ngoài hoặc ngay cả ở cấp độ phân tử, Kinh Thánh vẫn khẳng định có những ranh giới rõ ràng giữa các "loài" (kinds) mà Đức Chúa Trời đã dựng nên (Sáng Thế Ký 1:24-25).

Làm thế nào để chúng ta, với tư cách là tín hữu Tin Lành, đối diện và ứng dụng sự hiểu biết này trong đời sống hằng ngày và đức tin của mình?

1. Đứng Vững Trong Đức Tin Và Sự Hiểu Biết: Khi đối diện với những lập luận khoa học dường như thách thức đức tin, hãy nhớ rằng đức tin nơi Đấng Sáng Tạo và sự cứu rỗi trong Chúa Giê-xu Christ không dựa trên sự thiếu hiểu biết, mà dựa trên sự mặc khải đáng tin cậy của Đức Chúa Trời. Chúng ta không sợ hãi sự thật khoa học chân chính, vì mọi sự thật đều đến từ Đức Chúa Trời (Gia-cơ 1:17). Hãy học cách phân biệt giữa dữ liệu và cách giải thích theo thế giới quan vô thần.

2. Nuôi Dưỡng Nhân Phẩm Và Giá Trị Con Người: Hiểu rằng con người được tạo nên theo hình ảnh Đức Chúa Trời củng cố nền tảng cho nhân quyền, phẩm giá bẩm sinh và giá trị của mỗi cá nhân, từ lúc thai nhi cho đến lúc tuổi già. Điều này đối lập với thuyết tiến hóa nếu được giải thích theo hướng cực đoan, có thể dẫn đến quan niệm "kẻ mạnh sống sót", làm giảm giá trị sự sống con người. Hãy đối xử với mọi người bằng sự tôn trọng và yêu thương như đối với những tạo vật mang hình ảnh Đức Chúa Trời.

3. Sống Với Trách Nhiệm Quản Trị: Sáng Thế Ký 1:28 giao cho con người trách nhiệm "quản trị" muôn loài. Kiến thức về sự tương đồng sinh học không hạ thấp chúng ta, nhưng nhắc nhở chúng ta về mối liên hệ sâu sắc với thế giới tạo vật và trách nhiệm quản lý, chăm sóc nó cách khôn ngoan và nhân từ, như người quản gia trung tín của Đức Chúa Trời.

4. Truyền Đạo Với Sự Khôn Ngoan Và Khiêm Nhường: Khi chứng đạo, chúng ta có thể gặp những người đặt câu hỏi này. Thay vì tranh cãi về tỷ lệ phần trăm DNA, hãy đưa cuộc trò chuyện về những câu hỏi lớn hơn mà khoa học vật chất không thể trả lời: Ý nghĩa của tình yêu thương? Nguồn gốc của lương tâm? Khát vọng về sự vĩnh cửu? Và trên hết, giới thiệu về Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã mang lấy hình ảnh con người trọn vẹn để cứu chuộc con người – một hành động chỉ có ý nghĩa nếu con người thực sự là một tạo vật đặc biệt, có giá trị vô hạn trước mặt Đức Chúa Trời (Giăng 3:16).

Sự tương đồng DNA giữa người và khỉ là một dữ kiện thú vị, nhưng nó không phải là "bằng chứng bất khả kháng" cho thuyết tiến hóa vô thần. Nó hoàn toàn phù hợp với mô hình một Đấng Sáng Tạo khôn ngoan sử dụng các nguyên lý và vật liệu nhất quán để tạo dựng nên một thế giới đa dạng và phức tạp. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta tin cậy vào Lời của Đấng đã tạo nên chính DNA ấy. Chúng ta tôn trọng công việc nghiên cứu khoa học chân chính, nhưng luôn xem xét mọi sự dưới ánh sáng tối cao của Kinh Thánh.

Cuối cùng, trung tâm của đức tin chúng ta không phải là cơ chế của sự sáng tạo, mà là Chúa Của sự sáng tạo – Đức Chúa Trời Ba Ngôi, và công trình cứu chuộc của Ngài qua Chúa Giê-xu Christ. Dù cấu trúc thể xác chúng ta có thể chia sẻ những điểm tương đồng với thế giới thọ tạo, thì món quà độc nhất vô nhị là sự sống đời đời trong Đấng Christ mới là điều làm nên hy vọng vinh quang cho chúng ta (Rô-ma 5:12-21; I Cô-rinh-tô 15:45-49). Hãy để niềm tin nơi Đấng Tạo Hóa và Đấng Cứu Chuộc thúc đẩy chúng ta sống một đời sống thánh khiết, yêu thương và phục vụ, phản chiếu hình ảnh Ngài mỗi ngày.

"Hỡi Đức Giê-hô-va, Chúa đã dò xét tôi và biết tôi... Tôi cảm tạ Chúa về sự hình-hài tôi cách lạ lùng. Công-việc Chúa thật lạ lùng, lòng tôi biết rõ lắm." (Thi Thiên 139:1, 14)