Thần bí học Kitô giáo là gì?

Trong bối cảnh tôn giáo đương đại, cụm từ "thần bí học" (Mysticism) thường gợi lên những hình ảnh về các nghi thức huyền bí, trải nghiệm xuất thần, hay những giáo lý bí truyền xa rời thực tế. Tuy nhiên, đối với Cơ Đốc giáo dựa trên nền tảng Kinh Thánh, đặc biệt là trong truyền thống Tin Lành, "thần bí học Cơ Đốc" mang một ý nghĩa thần học sâu sắc, chân thực và thiết thực, xoay quanh mối quan hệ cá nhân, sâu nhiệm giữa tín đồ với Đức Chúa Trời hằng sống qua Đấng Trung Bảo duy nhất là Chúa Giê-xu Christ. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá bản chất, nền tảng Kinh Thánh, biểu hiện và ứng dụng thực tiễn của đời sống thần bí Cơ Đốc chân chính.

Từ "thần bí" trong ngữ cảnh Cơ Đốc bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp "mystērion" (μυστήριον), xuất hiện nhiều lần trong Tân Ước. Tuy nhiên, "mystērion" trong Kinh Thánh không chỉ về điều bí ẩn, khó hiểu, mà là "sự mầu nhiệm đã được bày tỏ". Sứ đồ Phao-lô định nghĩa rõ: "Lại cậy Ngài mà chúng tôi được dạn dĩ và đến gần Đức Chúa Trời cách tin cậy bởi đức tin của Ngài" (Ê-phê-sô 3:12). Chính Chúa Giê-xu Christ là hiện thân của "sự mầu nhiệm" (mystērion) đó - Đấng mà qua Ngài, Đức Chúa Trời bày tỏ chính Ngài và ý định cứu chuộc của Ngài cho nhân loại (Cô-lô-se 1:26-27, 2:2).

Do đó, Thần bí học Cơ Đốc chân chính có thể được hiểu là kinh nghiệm sống động, cá nhân và được biến đổi về sự hiện diện của Đức Chúa Trời, đạt được qua mối tương giao thân mật với Chúa Giê-xu Christ bởi đức tin, và được Thánh Linh của Đức Chúa Trời dẫn dắt, trên nền tảng Lời được mặc khải của Ngài. Nó không phải là việc truy tìm những khải tượng kỳ lạ hay tri thức bí mật, mà là sự nhận biết Chúa ngày càng sâu sắc hơn, dẫn đến sự hiệp một trong tâm linh và biến đổi nhân cách nên giống hình ảnh của Đấng Christ.

Giáo lý trung tâm của thần bí học Cơ Đốc là sự hiệp một của tín đồ với Đấng Christ. Đây không phải là sự hợp nhất bản thể (pantheism) hay thuyết phiếm thần, mà là sự hiệp nhất trong mối quan hệ và mục đích, được minh họa sống động qua hình ảnh Cây Nho và Nhánh.

"Ta là gốc nho, các ngươi là nhánh. Ai cứ ở trong ta và ta trong họ thì sinh ra lắm trái; vì ngoài ta, các ngươi chẳng làm chi được... Ví bằng các ngươi cứ ở trong ta, và những lời ta ở trong các ngươi, hãy cầu xin mọi điều mình muốn, thì sẽ được điều đó" (Giăng 15:5,7). Chữ "ở trong" ("menō" μένω) mang nghĩa lưu lại, cư ngụ, kết nối liên tục. Sự sống thần thượng (zōē ζωή) từ Chúa Giê-xu - Cây Nho thật - chảy vào đời sống tín đồ - nhánh nho. Sự hiệp một này là nguồn cội của mọi năng quyền, sự sinh bông trái thuộc linh và cầu nguyện được nhậm.

Phao-lô cũng diễn giải sự hiệp một này bằng nhiều ẩn dụ mạnh mẽ:

1. Hiệp nhất trong sự chết và sống lại: "Hay là, anh em chẳng biết rằng chúng ta thảy đều đã chịu phép báp-têm trong Đức Chúa Jêsus Christ, tức là chịu phép báp-têm trong sự chết Ngài sao? Vậy chúng ta đã bị chôn với Ngài bởi phép báp-têm trong sự chết Ngài, hầu cho Đấng Christ nhờ vinh hiển của Cha được từ kẻ chết sống lại thể nào, thì chúng ta cũng sống trong đời mới thể ấy" (Rô-ma 6:3-4). Đời sống thần bí Cơ Đốc bắt đầu từ kinh nghiệm đồng chết với Christ (với tội lỗi, với bản ngã cũ) và đồng sống lại với Ngài để bước đi trong sự sống mới.

2. Đấng Christ trong anh em: "Đức Chúa Trời đã muốn tỏ cho họ biết sự giàu có vinh hiển của sự mầu nhiệm đó ở giữa dân ngoại là thể nào, tức là Đấng Christ ở trong anh em, là sự trông cậy về vinh hiển" (Cô-lô-se 1:27). Đây là tâm điểm của mystērion: Chúa Giê-xu Christ ngự trị trong lòng tín đồ bởi đức tin, qua Đức Thánh Linh.

3. Một thân: "Vì chúng ta là các phần chi thể của thân Ngài" (Ê-phê-sô 5:30). Hội Thánh là thân thể của Đấng Christ, Ngài là đầu. Sự hiệp một này nhấn mạnh đến mối liên hệ hữu cơ, sống động và sự lệ thuộc hoàn toàn vào Ngài.

Đời sống thần bí chân chính không tồn tại trong chân không, nhưng được biểu lộ qua những đặc điểm cụ thể, có thể kiểm chứng được bằng Kinh Thánh.

1. Sự Cầu Nguyện Thầm Lặng Và Chiêm Niệm: Khác với những công thức lặp đi lặp lại, cầu nguyện thần bí Cơ Đốc là sự tĩnh lặng trong sự hiện diện của Chúa, lắng nghe tiếng Ngài phán qua Lời Ngài. "Hãy yên tịnh và biết rằng ta là Đức Chúa Trời" (Thi Thiên 46:10). Đây là thái độ của Ma-ri, người "ngồi dưới chơn Đức Chúa Jêsus mà nghe lời Ngài" (Lu-ca 10:39). Từ tiếng Hy Lạp "proseuchomai" (προσεύχομαι - cầu nguyện) hàm chứa ý nghĩa của sự giao tiếp hai chiều.

2. Sự Biến Đổi Nhân Cách Ngày Càng Giống Đấng Christ: Mục đích của sự hiệp một là để chúng ta được nên thánh. "Chúng ta ai nấy đều để mặt trần mà nhìn xem vinh hiển Chúa như trong gương, thì hóa nên cũng một ảnh tượng Ngài, từ vinh hiển qua vinh hiển, như bởi Chúa, là Thánh Linh" (2 Cô-rinh-tô 3:18). Quá trình này (theosis trong thần học Chính Thống giáo, hay "sự vinh hiển hóa" trong thần học Cải Chánh) nhấn mạnh rằng chúng ta được dự phần vào bản tính thiêng liêng (2 Phi-e-rơ 1:4), nhưng không bao giờ trở thành Đức Chúa Trời về bản thể. Chúng ta trở nên giống Chúa trong tính cách, tình yêu và sự thánh khiết.

3. Tình Yêu Thực Tiễn Và Phục Vụ: Thần bí học thực sự không đưa người ta vào cô lập, nhưng đưa họ vào thế giới với tình yêu thương cụ thể. "Hỡi kẻ rất yêu dấu, chớ tin cậy mọi thần, nhưng hãy thử cho biết các thần có phải đến từ Đức Chúa Trời chăng; vì có nhiều tiên tri giả đã hiện ra trong thiên hạ" (1 Giăng 4:1). Sứ đồ Giăng, người nói nhiều về sự ở trong Chúa, cũng liên kết chặt chẽ điều đó với việc yêu thương anh em mình (1 Giăng 4:7-12, 20-21). Tình yêu thương (agapē ἀγάπη) là bằng chứng tối cao của sự hiệp một với Đấng Christ.

Lịch sử Hội Thánh đã chứng kiến nhiều sự lệch lạc từ chủ nghĩa thần bí. Người tin Chúa cần phải cảnh giác:

1. Chủ Nghĩa Duy Kinh Nghiệm: Đặt kinh nghiệm cá nhân lên trên thẩm quyền của Kinh Thánh. Lời Chúa là tiêu chuẩn tối cao để thử nghiệm mọi linh ("pneuma" πνεῦμα) (1 Giăng 4:1). Mọi khải tượng, tiếng nói, hay cảm xúc đều phải được đem ra ánh sáng của Lời Chúa, vì "Lời Đức Chúa Trời là lời sống và linh nghiệm... phán đoán các tư tưởng và ý định trong lòng" (Hê-bơ-rơ 4:12).

2. Thuyết Ngộ Đạo (Gnosticism) Hiện Đại: Tin rằng sự cứu rỗi đến từ một "tri thức bí mật" (gnosis γνῶσις) đặc biệt, chỉ dành cho giới tinh hoa, thay vì đến từ đức tin nơi công việc hoàn thành của Đấng Christ trên thập tự giá. Sứ đồ Phao-lô cảnh báo: "Hãy giữ chừng, kẻo có ai lấy triết học và lời hư không, theo truyền thống của loài người, sơ học của thế gian, mà bắt anh em phục chăng, chớ không theo Đấng Christ" (Cô-lô-se 2:8).

3. Sự Thụ Động Tiêu Cực: Quan niệm sai lầm rằng "ở trong Christ" có nghĩa là không cần nỗ lực thuộc linh hay vâng theo mạng lệnh. Kinh Thánh dạy sự hợp tác giữa ân điển của Đức Chúa Trời và sự đáp ứng của con người: "Hãy có lòng lo sợ mà làm nên sự cứu chuộc mình... Vì ấy là Đức Chúa Trời hành động trong anh em, để anh em vừa muốn vừa làm theo ý tốt Ngài" (Phi-líp 2:12-13).

Làm thế nào để nuôi dưỡng đời sống thần bí Cơ Đốc lành mạnh?

1. Sống Trong Lời Chúa Cách Có Suy Gẫm: Đừng chỉ đọc Lời Chúa để lấy thông tin, hãy để Lời Chúa cư ngụ ("enoikeō" ἐνοικέω) trong lòng bạn. "Nguyền xin lời của Đấng Christ ở đầy trong lòng anh em" (Cô-lô-se 3:16). Hãy suy gẫm ("hagah" הגה trong tiếng Hê-bơ-rơ, nghĩa là lẩm bẩm, ngẫm nghĩ) ngày và đêm (Giô-suê 1:8, Thi Thiên 1:2).

2. Nuôi Dưỡng Đời Sống Cầu Nguyện Liên Tục: Phao-lô khuyên "hãy cầu nguyện không thôi" (1 Tê-sa-lô-ni-ca 5:17). Đây là tinh thần luôn ý thức về sự hiện diện của Chúa, giữ mối tương giao không dứt với Ngài trong mọi hoàn cảnh, từ công việc đến những giây phút tĩnh lặng.

3. Vâng Phục Trong Tình Yêu: Chúa Giê-xu phán: "Ai yêu ta sẽ vâng giữ lời ta" (Giăng 14:21). Sự vâng phục là cánh cửa dẫn đến sự mặc khải sâu nhiệm hơn về Chúa. Khi chúng ta vâng theo Ngài trong những điều nhỏ, mối thông công của chúng ta với Ngài càng trở nên mật thiết.

4. Tham Dự Vào Sự Thông Công Của Hội Thánh: Đời sống thần bí không phải là cuộc hành trình đơn độc. Sự hiệp một với Đấng Christ luôn dẫn đến sự hiệp một với Thân Thể Ngài. "Hãy coi sóc nhau để khuyên giục về lòng yêu thương và việc tốt lành; chớ bỏ sự nhóm lại như mấy kẻ quen làm, nhưng phải khuyên bảo nhau" (Hê-bơ-rơ 10:24-25).

5. Thực Hành Sự Hiện Diện Của Chúa: Như anh em nhà Moravian, Count Zinzendorf, hay như sách "Thực Hành Sự Hiện Diện Của Chúa" của Brother Lawrence dạy, hãy tập ý thức rằng Chúa đang ở với bạn trong mọi công việc thường nhật. Biến mọi hành động, dù nhỏ nhất, thành của lễ sống và thánh dâng lên cho Ngài (Rô-ma 12:1).

Thần bí học Cơ Đốc chân chính, được xây dựng trên nền tảng Kinh Thánh, là trái tim của đời sống tin kính. Nó không phải là sự chạy theo những cảm xúc kỳ lạ hay tri thức bí truyền, mà là cuộc hành trình đi vào mối tương giao ngày càng sâu nhiệm, thân mật và biến đổi với Ba Ngôi Đức Chúa Trời – qua sự chết và sống lại của Chúa Giê-xu Christ, được Thánh Linh Ngài dẫn dắt, và được kiểm chứng bởi Lời Ngài.

Lời mời gọi "hãy ở trong Ta" của Chúa Giê-xu vang vọng đến mỗi chúng ta ngày hôm nay. Đó là lời mời vào một đời sống thần bí đích thực – một đời sống được nuôi dưỡng bởi Lời Chúa, được duy trì bởi sự cầu nguyện, được chứng minh bởi tình yêu thương, và được định hướng đến sự vinh hiển của Đức Chúa Trời. Ước mong mỗi chúng ta, như sứ đồ Phao-lô, không ngừng khao khát được biết Chúa nhiều hơn: "Tôi chỉ ao ước được biết Ngài, và quyền phép sự sống lại của Ngài, và sự thông công thương khó của Ngài" (Phi-líp 3:10). Amen.