Bò thánh" là gì?

Trong hành trình đức tin của Cơ Đốc nhân, cụm từ “bò thánh” thường được nhắc đến như một ẩn dụ cho những thứ được tôn thờ thay thế cho Đức Chúa Trời chân thật. Tuy nhiên, nguồn gốc và ý nghĩa sâu xa của nó bắt nguồn từ một biến cố đáng buồn trong lịch sử dân Y-sơ-ra-ên, được ghi chép tỉ mỉ trong Kinh Thánh. Bài nghiên cứu này sẽ đào sâu vào sự kiện “bò vàng” (golden calf), khám phá ngôn ngữ nguyên thủy, bối cảnh lịch sử-thần học, và rút ra những bài học thiết thực, mang tính cảnh báo sâu sắc cho đời sống thuộc linh của mỗi chúng ta ngày nay.

Sự kiện trọng tâm được tìm thấy trong Xuất Ê-díp-tô Ký chương 32. Đây là một bước ngoặt bi thảm ngay sau khi dân Y-sơ-ra-ên nhận được Mười Điều Răn từ Đức Chúa Trời. Môi-se lên núi Si-na-i để gặp Đức Giê-hô-va, và tại đó, ông nhận được những chỉ dẫn chi tiết về đền tạm và sự thờ phượng. Tuy nhiên, sự chờ đợi đã khiến dân chúng trở nên nôn nóng, bất an.

“Khi dân sự thấy Môi-se ở trên núi lâu xuống, bèn nhóm lại chung quanh A-rôn mà nói rằng: Nào! hãy làm các thần đi trước chúng tôi, vì về phần Môi-se, là người đã dẫn chúng tôi ra khỏi xứ Ê-díp-tô, chẳng biết điều chi đã xảy đến cho người rồi.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:1).

Lời yêu cầu này bộc lộ một sự thiếu kiên nhẫn và một sự hiểu lầm nghiêm trọng về bản chất của Đức Chúa Trời. Họ muốn một vật thể hữu hình, một “thần” có thể nhìn thấy được, để dẫn dắt họ, thay vì tiếp tục tin cậy vào Đức Chúa Trời vô hình nhưng chân thật, Đấng đã dùng cột mây, cột lửa và các phép lạ để bày tỏ chính Ngài.

Trong nguyên ngữ Hê-bơ-rơ, cụm từ được dùng là ‘ēgel masseḵāh (עֵגֶל מַסֵּכָה). Từ ‘ēgel (עֵגֶל) có nghĩa là “bò con” hoặc “bò đực tơ”. Từ masseḵāh (מַסֵּכָה) bắt nguồn từ động từ nāsak (נָסַךְ), có nghĩa là “đổ ra” hoặc “đúc”. Vậy, ‘ēgel masseḵāh chính xác có nghĩa là “bò con bằng vật đúc” (molten calf) hay chúng ta thường gọi là “bò vàng”.

Việc chọn hình tượng con bò không phải ngẫu nhiên. Trong văn hóa Canaan và Ai Cập cổ đại, bò đực (thường là bò đực Apis của Ai Cập) là biểu tượng của sức mạnh, khả năng sinh sản và thần linh. Dân Y-sơ-ra-ên, vừa ra khỏi Ai Cập, đã vô tình hay cố ý mang theo tư duy thờ hình tượng này vào sự thờ phượng dành cho Đức Giê-hô-va. Điều này cho thấy họ đang cố gắng “đóng khung” Đức Chúa Trời vô hạn vào một hình tượng hữu hạn, dễ kiểm soát hơn.

A-rôn, dưới áp lực của dân chúng, đã thu thập vàng và “dùng dụng cụ mà chạm trổ, đúc một con bò con” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:4). Sau đó, ông tuyên bố một câu đầy mâu thuẫn và sai lầm về thần học: “Hỡi Y-sơ-ra-ên! Này là các thần của ngươi đã đem ngươi lên khỏi xứ Ê-díp-tô.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:4). Thậm chí, họ còn thiết lập một lễ hội và “dâng của lễ thiêu và của lễ thù ân; đoạn, dân sự ngồi mà ăn uống, rồi đứng dậy mà vui chơi.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:6). Động từ “vui chơi” ở đây (Hê-bơ-rơ: ṣāḥaq) trong ngữ cảnh này có thể ám chỉ đến những cuộc truy hoan, loạn luân, như một phần của nghi thức thờ cúng ngoại giáo.

Hành động này là một sự phản bội trắng trợn giao ước vừa mới được thiết lập. Đức Giê-hô-va phán với Môi-se: “Ta xem thấy dân nầy, kìa là một dân cứng cổ. Vậy, bây giờ hãy để mặc Ta, hầu cho cơn thạnh nộ của Ta nổi phừng lên cùng chúng nó, và Ta diệt chúng nó đi…” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:9-10). Tội thờ hình tượng, đặt một vật thọ tạo lên ngôi của Đấng Tạo Hóa, là tội nghiêm trọng nhất, xúc phạm trực tiếp đến địa vị tối cao và vinh quang độc nhất của Ngài.

Môi-se đã cầu thay cho dân sự và xuống núi. Khi chứng kiến cảnh tượng, ông nổi giận và “ném hai bảng chứng ra khỏi tay mình, bẻ đi dưới chân núi.” (Xuất Ê-díp-tô Ký 32:19). Hành động này mang tính biểu tượng mạnh mẽ: giao ước đã bị dân sự phá vỡ. Môi-se đã thiêu, nghiền, và hòa bụi của tượng bò vàng vào nước, rồi bắt dân Y-sơ-ra-ên uống (câu 20). Đây vừa là một sự làm ô uế hình tượng, vừa là một cách thử nghiệm (như “nước ghen”) và cũng là một hình phạt. Hậu quả là khoảng 3,000 người đã bị giết bởi người Lê-vi (câu 28), cho thấy tính nghiêm trọng của tội lỗi này.

Sứ đồ Phao-lô đã nhắc lại sự kiện này như một lời cảnh báo cho Hội Thánh thời Tân Ước: “Cũng vậy, chúng ta chớ thờ hình tượng, như mấy người trong đám họ đã thờ, theo lời Kinh Thánh rằng: Dân ngồi mà ăn uống, rồi đứng dậy mà chơi dâm.” (I Cô-rinh-tô 10:7). Ở đây, Phao-lô dùng từ Hy Lạp eidōlolatria (εἰδωλολατρεία) – “sự thờ hình tượng”. Ông chỉ rõ rằng những biến cố ấy “đã xảy ra để làm gương cho chúng ta, hầu cho chúng ta chớ buông mình theo tư dục xấu như chính họ đã buông mình.” (I Cô-rinh-tô 10:6).