Bán Arian là gì?

Trong lịch sử Hội Thánh, các cuộc tranh luận thần học thường xoay quanh cốt lõi của đức tin: Con Đức Chúa Trời, Chúa Giê-xu Christ, thực sự là ai? Một trong những sai lầm tinh vi và dai dẳng nhất không phải là sự phủ nhận trắng trợn, mà là sự giảm thiểu tế nhị. Đó chính là thuyết Bán Arian (Semi-Arianism). Để hiểu rõ hệ tư tưởng này, chúng ta phải đặt nó vào bối cảnh cuộc chiến bảo vệ chân lý của các giáo phụ thế kỷ thứ tư và soi rọi nó dưới ánh sáng của Lời Đức Chúa Trời.

Thuyết Bán Arian xuất hiện như một phản ứng "trung dung" trong cuộc tranh cãi khốc liệt giữa hai phe: Chính Thống Giáo (Orthodoxy) đại diện bởi Athanasius, và Thuyết Arian (Arianism) do Arius, một trưởng lão ở Alexandria, khởi xướng.

• Arianism (Thuyết Arian chính thống): Tuyên bố cực đoan rằng Chúa Con (Logos) là một tạo vật, được dựng nên từ hư không bởi Đức Chúa Cha trước mọi thời đại. "Đã có một lúc Ngài chưa hiện hữu." Do đó, Chúa Con không đồng bản thể (homoousios) với Chúa Cha, mà chỉ tương tự (homoiousios) mà thôi. Điều này phủ nhận hoàn toàn thần tính đầy đủ của Đấng Christ.
• Chính Thống Giáo: Khẳng định Chúa Con "đồng bản thể với Đức Chúa Cha" (homoousios tō Patri), như được tuyên xưng trong Tín Điều Nicene (325 SCN). Ngài là Đức Chúa Trời thật từ Đức Chúa Trời thật, được sanh ra (không phải được tạo dựng), có cùng một bản thể với Đức Chúa Cha.

Giữa hai thái cực này, một nhóm thứ ba nổi lên, tự cho mình là ôn hòa và hợp lý: những người Bán Arian. Họ cảm thấy từ ngữ homoousios (đồng bản thể) quá mạnh và có vẻ như xóa nhòa sự phân biệt giữa Cha và Con. Thay vào đó, họ đề xuất từ homoiousios - nghĩa là "có bản thể tương tự". Sự khác biệt chỉ là một nguyên âm Hy Lạp (iōta), nhưng về thần học, đó là vực thẳm ngăn cách giữa chân lý và sai lầm.

Người Bán Arian trích dẫn một số câu Kinh Thánh để bảo vệ quan điểm của mình, nhưng họ đã giải nghĩa chúng một cách phiến diện, tách rời khỏi toàn bộ mặc khải của Kinh Thánh.

1. Quan điểm về "sự tương tự" (Homoiousios): Họ nhấn mạnh những câu cho thấy Chúa Con "phục tùng" Chúa Cha, như trong Giăng 14:28: "Cha là lớn hơn ta." Từ "lớn hơn" ở đây (Hy Lạp: meizōn) trong ngữ cảnh nói về chức vị và trật tự trong sự cứu chuộc (Chúa Cha sai Chúa Con), chứ không phải về bản thể hay thần tính. Trong chính bản thể thần linh, Cha và Con là một (Giăng 10:30).

2. Sự hiểu lầm về "Đầu nhứt của mọi sự sáng tạo": Một câu Kinh Thánh then chốt khác là Cô-lô-se 1:15: "Ngài là hình ảnh của Đức Chúa Trời không thấy được, là Đầu nhứt của mọi sự sáng tạo." Từ Hy Lạp cho "Đầu nhứt" là prototokos (πρωτότοκος). Người Bán Arian có thể giải thích điều này theo nghĩa thời gian và thứ tự: Chúa Con là tạo vật đầu tiên. Tuy nhiên, prototokos mang hai ý nghĩa chính: (1) Sanh ra đầu tiên (về thời gian/thứ tự), và (2) Tối cao, Trưởng tử với quyền thừa kế và uy quyền. Ngữ cảnh ngay sau đó (Cô-lô-se 1:16-17) xác định rõ ý nghĩa thứ hai: "Vì muôn vật đã được dựng nên trong Ngài... mọi vật đã được dựng nên bởi Ngài và vì Ngài. Ngài có trước muôn vật, và muôn vật đứng vững trong Ngài." Đấng Christ là nguồn gốc ("bởi Ngài") và mục đích ("vì Ngài") của mọi sáng tạo - điều không thể áp dụng cho bất kỳ tạo vật nào.

3. Phủ nhận sự đồng đẳng vĩnh cửu: Bằng cách nói "có bản thể tương tự", họ ngầm đặt Chúa Con vào một phạm trù thần linh thứ cấp, một "Thần thứ hai" (deuteros theos). Điều này phá vỡ sự hiệp nhất tuyệt đối trong Ba Ngôi và biến sự cứu rỗi của chúng ta thành bấp bênh. Nếu Đấng Christ không hoàn toàn là Đức Chúa Trời, thì sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để chuộc tội cho cả nhân loại.

Kinh Thánh làm chứng cách rõ ràng và mạnh mẽ về thần tính trọn vẹn của Chúa Giê-xu Christ, bác bỏ cả thuyết Arian lẫn Bán Arian.

• Giăng 1:1, 14: "Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời... Ngôi Lời đã trở nên xác thịt, ở giữa chúng ta." Từ "là" (Hy Lạp: theos ēn ho logos) biểu thị sự đồng nhất về bản thể. Ngôi Lời không "giống như" Đức Chúa Trời; Ngài chính là Đức Chúa Trời.
• Hê-bơ-rơ 1:3: "Con là sự chói sáng của sự vinh hiển Đức Chúa Trời và hình bóng của bản thể Ngài." "Bản thể" (Hy Lạp: hypostasis) - Con chính là bản in, là biểu hiện chính xác của thực tại nội tại của Đức Chúa Trời.
• Cô-lô-se 2:9: "Vì sự đầy dẫy của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình." "Đầy dẫy" (plērōma) và "bổn tánh" (theotētos) khẳng định không thiếu sót điều gì trong thần tính của Đấng Christ.
• Tít 2:13: Sứ đồ Phao-lô gọi Chúa Giê-xu là "Đức Chúa Trời lớn và Cứu Chúa chúng ta."
• Phi-líp 2:6: Dù trong "hình thức" (Hy Lạp: morphē) của Đức Chúa Trời, Ngài đã không xem sự bình đẳng với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ. Điều này tiền giả định rằng Ngài vốn đã có sự bình đẳng đó.

Việc Chúa Giê-xu nhận lấy sự thờ phượng (Ma-thi-ơ 14:33; 28:9), tha tội (Mác 2:5-7), và tự xưng mình là "Ta là" (Egō eimi - danh xưng của Đức Giê-hô-va trong Giăng 8:58) đều là những đặc quyền độc nhất của Đức Chúa Trời, chứng tỏ Ngài không chỉ "tương tự" Đức Chúa Trời, mà Ngài chính là Đức Chúa Trời nhập thể.

Cuộc tranh luận về một từ Hy Lạp từ thế kỷ thứ tư tưởng chừng xa vời, nhưng thực tế, tinh thần của thuyết Bán Arian vẫn tồn tại trong nhiều giáo phái và tư tưởng ngày nay. Ứng dụng của chúng ta nằm ở chỗ nhận biết, bảo vệ và sống với chân lý về Đấng Christ trọn vẹn.

1. Kiểm Tra Giáo Lý Bằng Kinh Thánh Toàn Diện: Chúng ta dễ bị thu hút bởi những lời giảng "dễ nghe", nhấn mạnh Chúa Giê-xu là thầy dạy vĩ đại, người chữa bệnh nhân từ, hay hình mẫu đạo đức - nhưng giảm thiểu Ngài là Đức Chúa Trời nhập thể đến để chết thay cho tội nhân. Hãy như người Bê-rê, "ngày nào cũng tra xem Kinh Thánh, để xem điều đó có thật chăng" (Công vụ 17:11). Một giáo lý đúng đắn phải hài hòa với toàn bộ Kinh Thánh.

2. Xây Dựng Đời Sống Cầu Nguyện và Thờ Phượng Trên Nền Tảng Đúng Đắn: Chúng ta chỉ có thể cầu nguyện với đức tin trọn vẹn và thờ phượng với lòng kính sợ thật sự khi biết rằng mình đang đến với Đức Chúa Trời thật qua Chúa Giê-xu Christ, Đấng Trung Bảo cũng chính là Đức Chúa Trời (1 Ti-mô-thê 2:5). Sự thờ phượng thật dành cho Đức Chúa Trời thật.

3. Có Sự Bảo Đảm Cứu Rỗi Vững Chắc: Giá trị của của lễ chuộc tội tùy thuộc vào thân phận của Đấng dâng tế. Một sinh mạng con người (dù hoàn hảo) không thể chuộc cho vô số người. Chỉ huyết của chính Đức Chúa Trời nhập thể, là Chiên Con không tì vết, mới có giá trị vô hạn để tẩy sạch mọi tội lỗi chúng ta (1 Phi-e-rơ 1:18-19). Nếu Đấng Christ chỉ "tương tự" Đức Chúa Trời, thì sự cứu rỗi của chúng ta không có gì bảo đảm.

4. Sống Với Thẩm Quyền Của Đấng Christ: Hiểu rằng Chúa Giê-xu là Chúa (Hy Lạp: Kyrios - danh xưng dành cho Đức Giê-hô-va trong Bản Bảy Mươi) có quyền trên mọi sự (Ma-thi-ơ 28:18) giúp chúng ta vâng phục Ngài cách trọn vẹn trong mọi lĩnh vực đời sống: hôn nhân, công việc, tài chính, mối quan hệ. Lời Ngài là mệnh lệnh tối thượng.

5. Truyền Giáo với Sứ Điệp Trọn Vẹn: Khi rao giảng Phúc Âm, chúng ta không chỉ rao về một "vị thần nhỏ" hay một "đấng tiên tri vĩ đại". Chúng ta rao giảng về Đức Chúa Trời đã trở nên xác thịt, chịu chết và sống lại. Đây là sự khôn ngoan và quyền năng của Đức Chúa Trời để cứu mọi kẻ tin (1 Cô-rinh-tô 1:24).

Thuyết Bán Arian dạy chúng ta một bài học quý giá: sai lầm tinh vi nhất thường nằm gần chân lý nhất. Nó không phủ nhận thẳng thừng, nhưng nó làm suy yếu và giảm thiểu. Lịch sử cho thấy cuối cùng, thuyết Bán Arian cũng tan rã và phần lớn hợp nhất với đức tin chính thống, vì họ nhận ra rằng từ ngữ "tương tự" không đủ mạnh để bảo vệ thần tính của Đấng Christ và nền tảng cứu rỗi.

Là Cơ Đốc nhân trong thế kỷ 21, chúng ta được kêu gọi "hết lòng tin vững vàng đến cuối cùng, lấy sự trông cậy về Phúc Âm làm cái neo chắc chắn và bền vững cho linh hồn" (Hê-bơ-rơ 6:19). Cái neo đó bám chặt vào tảng đá là chính Chúa Giê-xu Christ, Đức Chúa Trời thật của chúng ta. Hãy siêng năng học hỏi Lời Chúa, gắn bó với Hội Thánh trung tín giảng dạy chân lý, và sống một đời sống phản chiếu vinh quang của Đấng Christ trọn vẹn - Đấng đã yêu chúng ta và phó chính mình Ngài vì chúng ta (Ga-la-ti 2:20).

"Vì chúng ta không tin theo chuyện khéo đặt để, khi đã biết Chúa Giê-xu Christ, là Chúa chúng ta, nhưng đã thấy tận mắt sự oai nghiêm Ngài." (2 Phi-e-rơ 1:16).