Thuyết Đồng Thể (Homoousios)
Trong hành trình đức tin và nghiên cứu thần học Cơ Đốc, việc hiểu rõ bản tính của Chúa Giê-xu Christ là nền tảng không thể thiếu. Một trong những thuật ngữ then chốt, được đúc kết qua những cuộc tranh luận thần học sâu sắc nhằm bảo vệ chân lý của Phúc Âm, chính là “Thuyết Đồng Thể” (từ tiếng Hy Lạp: ὁμοούσιος – homoousios). Học thuyết này không phải là sản phẩm của triết học suông, mà là sự đúc kết trung thành từ chứng cớ rõ ràng của Kinh Thánh về thần tính trọn vẹn của Chúa Cứu Thế Giê-xu.
Thuyết Đồng Thể khẳng định rằng Chúa Con (Chúa Giê-xu Christ) đồng bản thể, đồng bản tính, và đồng thần tính với Chúa Cha. Nói cách khác, Đức Chúa Giê-xu và Đức Chúa Trời Cha chia sẻ cùng một thực thể thần linh (substance/essence). Ngài không phải là một thần thể tương tự hay thấp kém hơn, mà hoàn toàn là Đức Chúa Trời thật từ Đức Chúa Trời thật.
Thuật ngữ này trở nên trung tâm trong Công Đồng Nicaea (năm 325 SCN), được triệu tập để đối đầu với tà thuyết Arianism do Arius khởi xướng. Arius dạy rằng Chúa Con là một tạo vật cao trọng nhất, được dựng nên “có một thuở Ngài chưa hề có”, và do đó không đồng đẳng hay đồng vĩnh cửu với Đức Chúa Cha. Hậu quả thần học của điều này là nghiêm trọng: nếu Chúa Giê-xu không phải là Đức Chúa Trời thật, thì sự chết của Ngài không có giá trị vô hạn để chuộc tội cho nhân loại, và sự thờ phượng dành cho Ngài trở thành thờ lạy tạo vật.
Công Đồng Nicaea, dưới sự dẫn dắt của những nhà thần học như Athanasius, đã sử dụng từ homoousios để bảo vệ chân lý Kinh Thánh. Tín Điều Nicaea tuyên xưng: “… Chúa Giê-xu Christ, Con Đức Chúa Trời, là Con Một sanh bởi Chúa Cha… được sanh ra, không phải được tạo dựng, đồng bản thể với Chúa Cha…”
Học thuyết này hoàn toàn dựa trên sự dạy dỗ minh bạch của Kinh Thánh. Dưới đây là những trụ cột chính:
1. Sự Tiền Tồn và Sáng Tạo của Ngôi Lời:
“Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời… Muôn vật bởi Ngài làm nên, chẳng vật chi đã làm nên mà không bởi Ngài.” (Giăng 1:1, 3).
Phân đoạn này phá đổ mọi lý thuyết cho rằng Chúa Con là tạo vật. Từ Hy Lạp “Logos” (Ngôi Lời) chỉ về một thực thể thần linh tồn tại từ ban đầu, trong mối tương giao với Đức Chúa Trời (πρὸς τὸν Θεόν – “cùng ở với” Đức Chúa Trời, diễn tả sự phân biệt ngôi vị), và chính Ngài là Đức Chúa Trời (καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος – “và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời”). Chính Ngôi Lời này đã trở nên xác thịt (câu 14).
2. Lời Tuyên Bố Trực Tiếp của Chúa Giê-xu:
“Ta với Cha là một.” (Giăng 10:30).
Người Do Thái hiểu rõ tuyên bố này, vì họ bèn lấy đá đặng ném Ngài, lý do: “Ấy chẳng phải vì một việc lành mà chúng ta ném ngươi, nhưng vì ngươi phạm thượng, và ngươi là người, mà tự xưng là Đức Chúa Trời.” (Giăng 10:33). Chúa Giê-xu không sửa lời họ, Ngài khẳng định thêm quyền năng và sự hiệp nhất của Ngài với Cha.
3. Sự Đầy Đủ Của Thần Tính Trong Đấng Christ:
“Vì sự đầy dẫy của bổn tánh Đức Chúa Trời thảy đều ở trong Đấng ấy như có hình.” (Cô-lô-se 2:9).
Từ “bổn tánh” trong nguyên văn Hy Lạp là “θεότητος” (theotētos), có nghĩa là “thần tính”. Sứ đồ Phao-lô khẳng định toàn bộ thần tính (mọi đặc tính, thuộc tính, quyền năng, vinh quang của Đức Chúa Trời) đều hiện diện một cách trọn vẹn và hữu hình trong thân vị của Chúa Giê-xu Christ.
4. Danh Xưng và Sự Thờ Phượng Dành Cho Đấng Christ:
Kinh Thánh ghi lại việc Thô-ma thốt lên với Chúa Giê-xu phục sinh: “Lạy Chúa tôi và Đức Chúa Trời tôi!” (Giăng 20:28). Chúa Giê-xu không quở trách mà chấp nhận sự tôn thờ đó. Trong Hê-bơ-rơ 1:6, Đức Chúa Trời truyền lệnh: “Thiên sứ của Đức Chúa Trời thờ lạy Ngài.” Chỉ Đức Chúa Trời mới đáng nhận sự thờ phượng (Xuất Ê-díp-tô Ký 34:14), việc Chúa Giê-xu tiếp nhận sự thờ phượng chứng minh Ngài đồng thần tính với Đức Chúa Cha.
5. Những Thuộc Tính Độc Tôn Của Đức Chúa Trời Được Gán Cho Chúa Giê-xu:
- Tha thứ tội lỗi: (Mác 2:5-7).
- Tạo Hóa: “Muôn vật bởi Ngài làm nên…” (Giăng 1:3, Cô-lô-se 1:16).
- Hằng Hữu: “Trước khi chưa có Áp-ra-ham, đã có ta” (Giăng 8:58) – sử dụng danh xưng “Ta Là” (ἐγώ εἰμι – egō eimi), ám chỉ danh xưng Giê-hô-va trong Xuất Ê-díp-tô Ký 3:14.
- Phán Xét Thế Gian: (Giăng 5:22, Công vụ 17:31).
Để hiểu rõ homoousios, cần phân biệt với các quan điểm trái ngược:
- Thuyết Tương Tự (Homoiousios): Chỉ khác nhau một chữ “i” (iota) trong tiếng Hy Lạp, nhưng ý nghĩa thay đổi hoàn toàn. Homoiousios có nghĩa “tương tự bản thể”. Đây là quan điểm của một nhóm trung gian, muốn tìm cách dung hòa nhưng thực chất vẫn phủ nhận sự đồng đẳng trọn vẹn của Chúa Con với Chúa Cha.
- Thuyết Arian (Arianism): Như đã đề cập, xem Chúa Con là tạo vật đầu tiên và cao nhất, không đồng bản thể (heteroousios).
- Thuyết Thần Tính Tùng Phục (Subordinationism): Thừa nhận Chúa Con là Đức Chúa Trời, nhưng ở một cấp bậc thấp hơn, tùng phục vĩnh viễn về bản thể. Kinh Thánh cho thấy sự tùng phục về chức năng (như trong chương trình cứu rỗi) nhưng không hề về bản thể thần linh.
Chân lý về Thuyết Đồng Thể không chỉ là một công thức trừu tượng, mà có sức mạnh biến đổi đời sống đức tin chúng ta:
1. Nền Tảng Cho Sự Cứu Rỗi Đáng Tin Cậy:
Sự cứu rỗi của chúng ta tùy thuộc vào thân vị của Đấng Cứu Thế. Chỉ một Đấng vừa là Đức Chúa Trời thật (để giá trị sự chuộc tội là vô hạn, thánh khiết) vừa là người thật (để đại diện và chết thay cho loài người) mới có thể đứng ở vị trí Trung Bảo. Nếu Chúa Giê-xu không phải là Đức Chúa Trời, cái chết của Ngài chỉ là cái chết của một người tử đạo, không thể gánh tội lỗi của cả nhân loại. “Vì ấy là nhờ sự nhơn từ mà anh em được cứu, bởi đức tin, điều đó không phải đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời.” (Ê-phê-sô 2:8). Đấng ban cho sự cứu rỗi ấy chính là Đức Chúa Trời thật trong xác thịt.
2. Đảm Bảo Cho Sự Cầu Nguyện và Thờ Phượng Chân Thật:
Khi chúng ta cầu nguyện nhân danh Chúa Giê-xu (Giăng 14:13-14), chúng ta đang đến với chính Đức Chúa Trời. Khi chúng ta hát ngợi khen, tôn thờ Chúa Giê-xu, chúng ta không phạm tội thờ lạy tạo vật, nhưng đang thực hành mệnh lệnh thiên thượng. Điều này làm phong phú đời sống cầu nguyện và thờ phượng của chúng ta.
3. Mẫu Mực Tối Cao Cho Đời Sống và Nhân Cách:
Vì Chúa Giê-xu là Đức Chúa Trời, nên đời sống, lời dạy và nhân cách của Ngài không chỉ là lời khuyên tốt, mà là sự bày tỏ trọn vẹn ý muốn và bản tính của Đức Chúa Trời cho chúng ta. Ngài là hiện thân của tình yêu, sự thánh khiết và ân điển. Chúng ta được kêu gọi nên giống như Ngài (Rô-ma 8:29).
4. Sự Xác Quyết Về Sự Hiện Diện và Quyền Năng Của Chúa Trong Chúng Ta:
Đấng Christ phục sinh, là Đức Chúa Trời toàn năng, hứa ở cùng chúng ta mọi ngày cho đến tận thế (Ma-thi-ơ 28:20). Thánh Linh ngự trong chúng ta chính là Thánh Linh của Đức Chúa Trời (Rô-ma 8:9). Sự hiện diện của Ngài mang lại sự bình an, quyền năng để sống đắc thắng và sự an ủi trong mọi hoàn cảnh.
5. Nền Tảng Cho Niềm Hy Vọng Tương Lai:
Đấng sẽ trở lại để phán xét thế gian và đón chúng ta về với Ngài không phải là một thiên sứ hay một thụ tạo, mà chính là Đức Chúa Trời Toàn Năng. “Vì chính Chúa sẽ ở trên trời giáng xuống… và những kẻ chết trong Đấng Christ sẽ sống lại trước hết. Kế đến, chúng ta là kẻ sống, mà còn ở lại, sẽ cùng nhau đều được cất lên với họ giữa đám mây, tại nơi không trung mà gặp Chúa, như vậy chúng ta sẽ ở cùng Chúa luôn luôn.” (I Tê-sa-lô-ni-ca 4:16-17). Niềm hy vọng này là chắc chắn vì Đấng hứa là Đấng thành tín tuyệt đối.
Thuyết Đồng Thể (Homoousios) không phải là sản phẩm của những cuộc tranh cãi vô bổ, mà là tấm khiên thần học bảo vệ trái tim của Phúc Âm: Chúa Giê-xu Christ là Đức Chúa Trời thật, đến trong thế gian để cứu chuộc tội nhân. Đây là chân lý mà Kinh Thánh làm chứng từng trang, từ Sáng Thế Ký đến Khải Huyền. Việc gìn giữ và rao truyền chân lý này là trách nhiệm của mọi thế hệ Cơ Đốc nhân.
Hiểu và tin nhận Chúa Giê-xu là Đức Chúa Trời đồng bản thể với Đức Chúa Cha không chỉ làm sâu sắc hơn sự hiểu biết thần học của chúng ta, mà còn làm nền tảng cho một đời sống đức tin vững vàng, một tình yêu sống động, và một niềm hy vọng vinh quang. Hãy để chân lý này định hình mọi khía cạnh trong đời sống, thờ phượng và chức vụ của chúng ta, luôn tôn cao Danh Chúa Giê-xu Christ, là Chúa của mọi chúa, Vua của mọi vua – Đấng đáng được mọi đầu gối quì xuống và mọi lưỡi tuyên xưng (Phi-líp 2:10-11).
“Sự sống đời đời đó là nhìn biết Cha, là Đức Chúa Trời có một và thật, cùng Giê-xu Christ, là Đấng Cha đã sai đến.” (Giăng 17:3).