Gregory của Nyssa là ai?

Trong hành trình tìm hiểu về lịch sử Hội Thánh và sự phát triển của giáo lý Cơ Đốc, chúng ta thường gặp những cái tên vĩ đại đã đặt nền móng cho đức tin. Gregory của Nyssa là một trong những cột trụ đó. Là một nhà thần học hệ trọng thuộc thế kỷ thứ IV, cuộc đời và tư tưởng của ông không chỉ định hình thần học Chính Thống giáo Đông phương mà còn để lại nhiều bài học sâu sắc cho mọi Cơ Đốc nhân trên hành trình theo đuổi sự hiểu biết về Đức Chúa Trời và sự thánh hóa bản thân. Bài nghiên cứu này sẽ khám phá con người, tư tưởng thần học then chốt của Gregory trong ánh sáng của Kinh Thánh, và rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin hôm nay.

Gregory (khoảng 335 – sau 395 SCN) sinh ra trong một gia đình Cơ Đốc nổi tiếng tại Cappadocia (thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay). Ông là em trai của Basil Cả (Basil the Great) và là bạn thân của Gregory của Nazianzus. Cả ba được lịch sử tôn vinh là “Các Giáo phụ Cappadocia,” những người có công lớn trong việc bảo vệ và hệ thống hóa giáo lý Ba Ngôi, đặc biệt chống lại chủ nghĩa Arian phủ nhận thần tính đầy đủ của Đấng Christ.

Ban đầu, Gregory theo đuổi con đường diễn thuyết và có lẽ đã kết hôn. Tuy nhiên, dưới ảnh hưởng của anh trai Basil và người chị Macrina, ông dần dần dâng mình cho đời sống tu trì và sau đó được tấn phong làm Giám mục thành Nyssa (năm 372). Cuộc đời ông không tránh khỏi những sóng gió chính trị và thần học. Ông từng bị phe Arian vu cáo và lưu đày, nhưng sau đó được phục hồi chức vụ. Gregory tham dự Công đồng Constantinopolis năm 381, nơi giáo lý Ba Ngôi chính thức được tuyên xưng, và ông được xem là “cột trụ của chính thống”. Các tác phẩm của ông bao gồm các luận văn thần học, bài giảng, các tác phẩm khai tâm (như “Bài Giảng Khai Tâm về Kitô Giáo”), và các khảo luận chiêm niệm sâu sắc như “Cuộc Đời của Môi-se” và “Bài Giảng Trên Bài Ca của các Bài Ca.”

Mặc dù các Giáo phụ không có thẩm quyền ngang hàng với Kinh Thánh, việc nghiên cứu họ giúp chúng ta hiểu Hội Thánh đã đấu tranh và giải nghĩa Lời Chúa thế nào qua các thời đại. Tư tưởng của Gregory xoay quanh một số trọng tâm lớn.

Gregory đã chiến đấu không mệt mỏi cho niềm tin rằng Chúa Cha, Chúa Con (Đức Chúa Giê-xu Christ) và Chúa Thánh Linh đồng bản thể (ὁμοούσιος - *homoousios*), đồng đẳng và vinh hiển. Ông dùng hình ảnh mặt trời để minh họa: Chúa Cha như chính mặt trời, Chúa Con như ánh sáng phát ra từ mặt trời, và Chúa Thánh Linh như sự ấm áp từ ánh sáng đó – cả ba không tách rời nhưng phân biệt. Điều này hoàn toàn phù hợp với Kinh Thánh:

“Vậy, hãy đi dạy dỗ muôn dân, hãy nhân danh Đức Cha, Đức Con, và Đức Thánh Linh mà làm phép báp-têm cho họ.” (Ma-thi-ơ 28:19) “Ban đầu có Ngôi Lời, Ngôi Lời ở cùng Đức Chúa Trời, và Ngôi Lời là Đức Chúa Trời.” (Giăng 1:1) “Vả, Đức Chúa Giê-xu vốn có hình Đức Chúa Trời... Ngài vốn có hình Đức Chúa Trời, song chẳng coi sự bình đẳng mình với Đức Chúa Trời là sự nên nắm giữ.” (Phi-líp 2:6)

Gregory nhấn mạnh rằng sự cứu rỗi của chúng ta chỉ có giá trị nếu Đấng Christ thực sự là Đức Chúa Trời, vì chỉ có Đức Chúa Trời mới có thể cứu chuộc nhân loại. Đây là nền tảng của đức tin Tin Lành: “Ân điển... bởi Đức Chúa Giê-xu Christ mà đến” (Giăng 1:17).

Một trong những đóng góp độc đáo nhất của Gregory là khái niệm “epektasis” (ἐπέκτασις), có nghĩa là “sự vươn tới” hoặc “sự tiến triển không ngừng”. Dựa trên phân đoạn Phi-líp 3:13-14:

“Hỡi anh em, về phần tôi, tôi không tưởng rằng đã đạt đến mục đích, nhưng tôi cứ làm một điều: quên lửng sự ở đằng sau, mà bươn theo sự ở đằng trước, tôi nhắm mục đích mà chạy, để giật được giải thưởng của sự kêu gọi trên trời của Đức Chúa Trời trong Đức Chúa Giê-xu Christ.”

Gregory dạy rằng vì bản chất của Đức Chúa Trời là vô hạn (vô cùng, không giới hạn), nên việc nhận biết và yêu mến Ngài cũng là một hành trình vô tận, đầy vui mừng. Linh hồn con người luôn khao khát và vươn tới Đức Chúa Trời, nhưng càng tiến gần, chúng ta càng khám phá ra sự vĩ đại mới mẻ của Ngài, và điều này lại thúc đẩy chúng ta tiến xa hơn nữa. Ông minh họa điều này qua hình ảnh Môi-se leo lên núi Si-na-i để gặp Đức Chúa Trời trong bóng tối (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:21). Sự hiện diện của Đức Chúa Trời như một đám mây mù dày đặc – không phải là sự thiếu vắng, mà là sự hiện diện vượt quá sự hiểu biết.

Gregory tin vào sự tạo dựng tốt lành của Đức Chúa Trời, nhưng con người đã đánh mất sự vinh hiển ban đầu qua tội lỗi. Tuy nhiên, ông có cái nhìn lạc quan về sự phục hồi (ἀποκατάστασις - *apokatastasis*). Dựa trên 1 Cô-rinh-tô 15:28:

“Và khi mọi sự đã phục Ngài, thì bấy giờ chính Con cũng sẽ phục Đấng đã bắt muôn vật phục Con, hầu cho Đức Chúa Trời làm muôn vật trong muôn vật.”

Gregory hy vọng vào khả năng cuối cùng mọi sự sẽ được phục hồi trong Đấng Christ, ngay cả những kẻ bị hư mất. Điều quan trọng cần lưu ý: Đây là quan điểm cá nhân của Gregory, và không phải là giáo lý chính thức của Hội Thánh, càng không phải giáo lý Tin Lành dựa trên sự giải nghĩa trực tiếp và rõ ràng của Kinh Thánh. Kinh Thánh dạy rõ về sự phán xét đời đời cho những kẻ chối bỏ Đấng Christ (Khải Huyền 20:11-15, Ma-thi-ơ 25:46). Giáo lý Tin Lành nhấn mạnh vào sự cứu rỗi duy nhất bởi ân điển qua đức tin nơi Đấng Christ (Ê-phê-sô 2:8-9), và sự khẩn thiết của việc rao giảng Tin Lành vì còn có sự lựa chọn quan trọng giữa sự sống và sự chết.

Gregory bảo vệ quan điểm rằng con người được tạo dựng với ý chí tự do. Tội lỗi làm băng hoại tự do này, biến nó thành sự nô lệ cho dục vọng. Công việc của ân điển Đấng Christ là giải phóng ý chí để nó một lần nữa có thể tự do lựa chọn điều thiện và yêu mến Đức Chúa Trời. Điều này vang vọng lời dạy của Chúa Giê-xu: “Nếu Con buông tha các ngươi, các ngươi sẽ thật sự được tự do.” (Giăng 8:36). Sự hợp tác giữa ân điển Chúa và ý chí được tự do của con người (synergy) trong quá trình thánh hóa là một chủ đề lớn trong tư tưởng của ông.

Nghiên cứu về một giáo phụ không phải chỉ để biết lịch sử, mà để rút ra những nguyên lý thuộc linh sống động.

1. Theo Đuổi Sự Hiểu Biết Vô Tận Về Đức Chúa Trời: Khái niệm epektasis của Gregory nhắc nhở chúng ta rằng đời sống thuộc linh không phải là một trạng thái tĩnh, mà là một cuộc chạy đua, một sự vươn tới không ngừng. Dù chúng ta đã tin Chúa bao lâu, vẫn còn những chiều sâu vô tận của ân điển, sự nhân từ và vinh quang Đức Chúa Trời để khám phá qua Lời Ngài và sự cầu nguyện. Hãy sống với tấm lòng của Phao-lô: “Tôi cứ làm một điều: quên lửng sự ở đằng sau, mà bươn theo sự ở đằng trước.” (Phi-líp 3:13).

2. Giữ Vững Giáo Lý Cốt Lõi: Giống như Gregory kiên quyết bảo vệ thần tính của Đấng Christ chống lại các giáo lý sai lạc, chúng ta ngày nay cần có sự hiểu biết vững vàng về các lẽ thật căn bản: sự cứu rỗi bởi ân điển qua đức tin, thẩm quyền tối cao của Kinh Thánh, và Đấng Christ là trung tâm của mọi sự. Điều này đòi hỏi việc học hỏi Lời Chúa cách nghiêm túc.

3. Đánh Giá Đúng Về Tự Do Thật: Tự do Cơ Đốc không phải là làm bất cứ điều gì mình muốn, mà là được giải phóng khỏi quyền lực của tội lỗi và xác thịt để có thể tự do vâng lời và yêu mến Chúa cách trọn vẹn. Mỗi ngày, chúng ta cần đầu phục Thánh Linh để ý chí của mình được Ngài hướng dẫn (Ga-la-ti 5:1, 16-18).

4. Sống Với Niềm Hy Vọng Vững Chắc: Trong khi chúng ta không đồng ý với thuyết “phục hồi vạn vật” theo cách hiểu của Gregory, chúng ta có một niềm hy vọng vững chắc hơn dựa trên lời hứa rõ ràng của Kinh Thánh: sự sống lại thân thể, trời mới đất mới, và sự hiện diện đời đời với Đức Chúa Trời (1 Cô-rinh-tô 15:42-44, Khải Huyền 21:1-4). Hy vọng này thúc đẩy chúng ta sống thánh sạch và hết lòng phục vụ Chúa trong hiện tại.

Gregory của Nyssa là một nhà tư tưởng sâu sắc, một chiến sĩ cho lẽ thật Ba Ngôi, và một người hướng dẫn tâm linh khao khát sự vô hạn của Đức Chúa Trời. Việc nghiên cứu về ông không phải để tôn sùng một con người, mà để được khích lệ trong hành trình đức tin của chính mình. Ông chỉ cho chúng ta thấy rằng đức tin Cơ Đốc vừa vững chắc trên nền tảng lẽ thật không thay đổi, vừa là một cuộc phiêu lưu sống động, tiến triển không ngừng trong mối tương giao với Đức Chúa Trời vô hạn.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng mọi sự dạy dỗ của loài người, dù của các giáo phụ vĩ đại, đều phải được “chất mọi sự trên lời Đức Chúa Trời” (Công vụ 17:11). Ánh sáng duy nhất, thẩm quyền tối thượng và trung tâm của đức tin chúng ta vẫn là Chúa Giê-xu Christ, được bày tỏ trọn vẹn trong Kinh Thánh. Ước mong mỗi chúng ta tiếp tục “bươn theo” để biết chính Ngài ngày càng hơn.