John Bunyan là ai?

Trong hành trình đức tin của Hội Thánh, Chúa thường dùng những con người tầm thường, thậm chí bị xã hội khinh thường, để trở nên những khí cụ quyền năng làm sáng Danh Ngài và khích lệ hàng triệu tín đồ. Một trong những khí cụ đặc biệt ấy là John Bunyan – thợ sửa nồi, nhà truyền đạo không chính thống, và là tác giả của kiệt tác văn học Cơ Đốc được dịch ra nhiều thứ tiếng chỉ sau Kinh Thánh: The Pilgrim’s Progress (Hành Trình Của Người Hành Hương). Bài nghiên cứu này sẽ đào sâu vào cuộc đời, tác phẩm, và di sản thuộc linh của John Bunyan dưới lăng kính của Lời Chúa.

John Bunyan (1628-1688) sinh ra tại Elstow, Bedfordshire, nước Anh, trong một gia đình nghèo khó. Ông học nghề của cha mình – nghề thợ sửa nồi (tinker) – một nghề bị xem thường trong xã hội thời ấy. Thời trẻ, ông được mô tả là người có đời sống phóng túng, thô tục, và thường xuyên vi phạm ngày Sa-bát. Chính Bunyan sau này tự nhận mình là “tội nhân đứng đầu” (1 Ti-mô-thê 1:15). Tuy nhiên, chính trong bối cảnh ấy, ân điển của Đức Chúa Trời đã tỏ ra cách diệu kỳ. Cuộc đời ông là một minh chứng hùng hồn cho câu Kinh Thánh: “Hãy xem sự kêu gọi của anh em, thưa anh em, ấy chẳng phải nhiều kẻ khôn ngoan theo xác thịt, chẳng phải nhiều kẻ quyền thế, chẳng phải nhiều kẻ sang trọng. Nhưng Đức Chúa Trời đã chọn lựa những sự dồ dại ở thế gian, để làm hổ thẹn những kẻ khôn ngoan; Ngài đã chọn lựa kẻ hèn yếu ở thế gian, để làm hổ thẹn những kẻ mạnh” (1 Cô-rinh-tô 1:26-27).

Sự cải đạo của Bunyan không phải là một trải nghiệm êm đềm, mà là một cuộc chiến thuộc linh dài đăng đẳng, đầy những nghi ngờ, sợ hãi và vật lộn với tội lỗi. Ông bị ám ảnh bởi cảm giác mình đã phạm tội nghịch cùng Đức Thánh Linh, một tội không thể tha thứ (Mác 3:29). Những trận chiến nội tâm này được ông ghi lại sống động trong tác phẩm tự thuật Grace Abounding to the Chief of Sinners (Ân Điển Dư Dật Cho Tội Nhân Hàng Đầu). Qua những vật lộn ấy, Bunyan dần dần nhận biết và kinh nghiệm được chân lý của Phúc Âm: “Vì nhờ ân điển, bởi đức tin, mà anh em được cứu, điều đó không đến từ anh em, bèn là sự ban cho của Đức Chúa Trời” (Ê-phê-sô 2:8). Sự bảo đảm cứu rỗi cuối cùng đến với ông không phải qua cảm xúc, mà qua Lời hứa thành tín của Đức Chúa Trời trong Kinh Thánh.

Sau khi kinh nghiệm được ân điển cứu chuộc, Bunyan bắt đầu giảng dạy với một lòng nhiệt thành mãnh liệt. Tuy nhiên, ông sống trong thời kỳ bắt bạo khắc nghiệt ở Anh (the Act of Uniformity 1662), khi chỉ những mục sư được nhà nước phê chuẩn mới được phép giảng đạo. Là một nhà truyền đạo độc lập (Nonconformist/Puritan), Bunyan đã kiên quyết không tuân theo luật lệ hạn chế tự do tôn giáo này. Hậu quả là ông bị bắt giam vào năm 1660 và bị kết án 12 năm tù vì tội “giảng đạo trái phép”.

Đây là một nghịch lý đẹp đẽ của vương quốc Đức Chúa Trời. Nhà tù thể xác lại trở thành nơi tự do thuộc linh và sáng tạo phi thường. Trong những năm tháng lao tù tại nhà tù Bedford, Bunyan đã viết nhiều tác phẩm, và quan trọng nhất là bản thảo đầu tiên của The Pilgrim’s Progress (Phần 1, 1678). Việc ông chọn ở tù thay vì cam kết im lặng để được tự do là một chứng nhân hùng hồn cho câu Kinh Thánh: “Phi-e-rơ và các sứ đồ trả lời rằng: Thà phải vâng lời Đức Chúa Trời còn hơn là vâng lời người ta” (Công vụ 5:29). Sự khốn khổ của ông đã trở nên phước hạnh cho muôn vàn người. Điều này làm chúng ta nhớ đến sứ đồ Phao-lô, người cũng viết nhiều thư tín quan trọng nhất khi đang bị giam cầm (Ê-phê-sô, Phi-líp, Cô-lô-se, Phi-lê-môn).

Tác phẩm này không chỉ là một câu chuyện ngụ ngôn, mà là một bản đồ thuộc linh chi tiết, một cuốn sách giải kinh sống động về hành trình đức tin của một Cơ Đốc nhân. Nhân vật chính, Christian (Cơ Đốc Nhân), từ Thành Hư Mất (City of Destruction) đi đến Thành Thiên Đàng (Celestial City), đại diện cho hành trình từ sự hư mất trong tội lỗi đến sự cứu rỗi đời đời trong Đấng Christ.

• Gánh Nặng Tội Lỗi: Hình ảnh Christian mang gánh nặng lớn trên lưng là biểu tượng mạnh mẽ về sự cáo trách của luật pháp và sức nặng của tội lỗi (Thi thiên 38:4). Gánh nặng này chỉ rơi xuống khi anh đứng trước Thập Tự Giá, nơi Chúa Giê-xu gánh tội thế gian.
• Con Đường Hẹp: Hành trình của Christian là đi trên “Con Đường Hẹp” (the Narrow Way) mà Chúa Giê-xu đã phán: “Hãy vào cửa hẹp, vì cửa rộng và đường khoảng khoát dẫn đến sự hư mất… Còn cửa hẹp và đường chật dẫn đến sự sống, kẻ kiếm được thì ít” (Ma-thi-ơ 7:13-14).
• Các Nhân Vật Và Địa Điểm: Mỗi nhân vật (Ông Worldly Wiseman – Kẻ Khôn Ngoan Theo Thế Gian, Faithful – Trung Tín, Apollyon – Kẻ Hủy Diệt, Giant Despair – Gã Khổng Lồ Tuyệt Vọng) và địa điểm (Hố Sa Ngã, Hội Chợ Phù Vân, Lâu Đài Nghi Ngờ) đều đại diện cho những thử thách, cám dỗ, và chân lý thuộc linh mà mỗi tín đồ đều đối mặt.

Tác phẩm này thấm nhuần thần học ân điển của Cải Chánh (Reformation). Sự cứu rỗi hoàn toàn là công việc của Đức Chúa Trời. Christian được cứu không phải vì sức mạnh hay sự thông minh của mình, mà nhờ sự dẫn dắt của Evangelist (Nhà Truyền Giảng), sự hy sinh của Chúa tại Thập Tự Giá, và sự tiếp trợ từ những người bạn đồng hành trên đường đạo.

Bunyan là một người hoàn toàn trung thành với Kinh Thánh. Ông thường được gọi là “Người đàn ông của một quyển sách” – đó là Kinh Thánh. Mặc dù học thức không cao, ông đã ngấu nghiến Lời Chúa đến mức nó trở thành ngôn ngữ và tư duy của ông. Mọi tác phẩm của ông, từ những bài giảng, luận văn thần học đến các câu chuyện ngụ ngôn, đều tràn ngập những dẫn chiếu và hình ảnh Kinh Thánh. Lối giải kinh của ông theo trường phái Puritan, nhấn mạnh đến:

1. Sự Tương Phản Giữa Xác Thịt Và Thánh Linh: Ông hiểu sâu sắc sự tranh chiến mà Phao-lô mô tả trong Rô-ma 7. Đời sống Cơ Đốc nhân là một trận chiến không ngừng chống lại tội lỗi, thế gian và ma quỷ.

2. Sự Thánh Khiết Cá Nhân: Bunyan nhấn mạnh rằng đức tin thật phải được bày tỏ qua một đời sống thánh khiết, từ bỏ tội lỗi. “Hãy cố gắng… nên thánh, vì không nên thánh thì chẳng ai được thấy Đức Chúa Trời” (Hê-bơ-rơ 12:14).

3. Sự Bền Đỗ Cuối Cùng Của Các Thánh Đồ: Dù có vấp ngã (như Christian rơi vào Hố Sa Ngã), người hành hương thật sẽ được Chúa gìn giữ và cuối cùng đạt đến đích. Đây là giáo lý về sự bảo tồn của các thánh đồ (Giăng 10:27-29).

Di sản của John Bunyan không chỉ nằm trong sách vở, mà còn đưa ra những bài học sống động cho chúng ta hôm nay:

1. Quyền Năng Của Một Đời Sống Được Biến Đổi Bởi Lời Chúa: Bunyan chứng minh rằng sự uyên thâm thuộc linh không hệ tại bằng cấp thế gian, mà ở sự tiếp nhận, suy ngẫm và vâng phục Lời Chúa cách sâu nhiệm (Giô-suê 1:8). Mỗi tín đồ đều có thể và cần phải trở nên một học giả Kinh Thánh cho chính mình.

2. Can Đảm Đứng Vững Trong Chân Lý: Trong một thời đại mà chủ nghĩa tương đối và áp lực xã hội muốn chúng ta làm dịu đi sứ điệp của Phúc Âm, gương của Bunyan kêu gọi chúng ta can đảm trung thành với Lời Chúa, dù phải trả giá (Đa-ni-ên 3:16-18).

3. Hiểu Biết Hành Trình Đức Tin Là Một Cuộc Chiến: Đời sống Cơ Đốc không phải là một con đường trải hoa hồng. Bunyan nhắc nhở chúng ta rằng sẽ có những “Gã Khổng Lồ Tuyệt Vọng” và “Hội Chợ Phù Vân”. Nhưng chúng ta không đi một mình; Chúa là Đấng đồng hành và ban cho chúng ta những bạn đồng hành trung tín (Ê-phê-sô 6:10-12).

4. Tập Trung Vào Đích Đến: Suốt câu chuyện, Christian luôn hướng về Thành Thiên Đàng. Sứ đồ Phao-lô cũng khích lệ: “Nhưng tôi cứ làm một điều: quên lửng sự ở đằng sau, mà bươn theo sự ở đằng trước, tôi nhắm mục đích mà chạy” (Phi-líp 3:13-14). Bunyan dạy chúng ta sống với cái nhìn đời đời, xem những khó khăn hiện tại là tạm bợ (2 Cô-rinh-tô 4:17-18).

John Bunyan qua đời năm 1688 vì bệnh sốt sau một chuyến đi giảng đạo. Ông ra đi như một chiến sĩ trung tín, để lại một di sản văn hóa và thuộc linh khổng lồ. Cuộc đời ông là một bài giảng sống về ân điển, sự trung tín và quyền năng biến đổi của Phúc Âm. Ông không phải là một thánh nhân hoàn hảo, nhưng là một tội nhân được cứu chuộc, đang bước đi trên con đường hẹp với đôi mắt hướng về Chúa Giê-xu Christ, “là Đấng làm nên và trọn vẹn đức tin chúng ta” (Hê-bơ-rơ 12:2).

Hành trình của Christian thực chất là hành trình của chính Bunyan, và cũng là hành trình của mỗi chúng ta. Ước mong mỗi chúng ta, qua nghiên cứu về cuộc đời và tác phẩm của ông, được nhắc nhở rằng dù xuất phát điểm của chúng ta khiêm nhường thế nào, dù những gánh nặng có nặng nề ra sao, và dù con đường có chông gai thế nào, thì tại Thập Tự Giá, gánh nặng sẽ được cất khỏi, và Đấng Christ sẽ là Đồng Hành, là Sức Lực, và là Hy Vọng duy nhất đưa chúng ta an toàn về đến Quê Hương Thiên Quốc.