Rudolf Bultmann
Trong thế giới thần học Tin Lành thế kỷ 20, ít tên tuổi nào vừa gây ảnh hưởng sâu rộng lại vừa tạo ra nhiều tranh cãi như Rudolf Bultmann. Cách tiếp cận của ông đối với Tân Ước đã đặt ra những câu hỏi căn bản về cách chúng ta hiểu và công bố sứ điệp Phúc Âm trong thời đại khoa học. Bài nghiên cứu này sẽ tìm hiểu cuộc đời, tư tưởng chủ đạo của Bultmann, phân tích dưới lăng kính Kinh Thánh và đức tin Tin Lành truyền thống, đồng thời rút ra những ứng dụng thiết thực cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân ngày nay.
Rudolf Karl Bultmann (1884-1976) là một nhà thần học, mục sư, và giáo sư Tân Ước người Đức thuộc truyền thống Tin Lành. Ông giảng dạy tại các đại học Marburg, Breslau, và Giessen. Bối cảnh của ông là thời kỳ hậu Thế Chiến thứ I, khi niềm tin vào sự tiến bộ của con người bị sụp đổ, và làn sóng của chủ nghĩa hiện đại (modernism) với niềm tin tuyệt đối vào khoa học và lý trí đang thách thức cách hiểu truyền thống về thế giới siêu nhiên trong Kinh Thánh.
Bultmann chịu ảnh hưởng sâu sắc từ hai trường phái tư tưởng: Trường phái Lịch sử-Tôn giáo (Religionsgeschichtliche Schule) – xem Cơ Đốc giáo sơ khai trong bối cảnh các tôn giáo Hy Lạp-Hy La; và triết học hiện sinh của Martin Heidegger – tập trung vào sự tồn tại đích thực của con người, sự lo âu, và quyết định cá nhân. Sự kết hợp này đã định hình nên công trình mang tính đột phá và gây nhiều tranh cãi nhất của ông: chương trình Giải Ảo (Demythologization).
Năm 1941, trong bài luận mang tính bước ngoặt "Tân Ước và Thần Thoại", Bultmann đưa ra luận điểm then chốt: Thế giới quan được mô tả trong Tân Ước là một "thế giới quan thần thoại" (mythological worldview) của thế kỷ thứ nhất – một vũ trụ ba tầng (thiên đàng, trái đất, âm phủ), đầy rẫy các thần linh, ma quỷ, và các phép lạ siêu nhiên can thiệp trực tiếp. Ông cho rằng thế giới quan này đã trở nên xa lạ và không thể chấp nhận được đối với con người hiện đại, những người sử dụng điện, lái xe, và tin vào các định luật khoa học khép kín.
Tuy nhiên, mục đích của Bultmann không phải là loại bỏ (eliminate) thần thoại, mà là giải thích (interpret) nó. Ông đề xuất "giải ảo" – tức là gỡ bỏ lớp vỏ thần thoại để khám phá ra sứ điệp hiện sinh (existential message) cốt lõi bên trong. Đối với Bultmann, câu hỏi then chốt không phải là "Chuyện gì đã xảy ra theo nghĩa lịch sử khách quan?" mà là "Sự kiện này nói gì với tôi về sự tồn tại của chính tôi?".
Ví dụ điển hình là sự phục sinh của Chúa Giê-xu. Bultmann hoài nghi về sự kiện phục sinh thân thể theo nghĩa vật lý có thể kiểm chứng được. Thay vào đó, ông giải thích sự phục sinh là sự khai sinh của đức tin vào ý nghĩa của thập tự giá trong lòng các môn đồ. Sự phục sinh, theo nghĩa này, là một sự kiện "trong đức tin" và "trong sự rao giảng". Ông viết: "Niềm tin vào sự phục sinh thực chất cũng chính là niềm tin vào thập tự giá như là sự kiện cứu rỗi".
Điều này dẫn đến trọng tâm thứ hai: Kerigma (κήρυγμα - sự rao giảng, công bố). Đối với Bultmann, trung tâm của Tân Ước không phải là các sự kiện lịch sử khách quan hay các giáo lý đạo đức, mà là lời rao giảng về hành động cứu rỗi của Đức Chúa Trời trong Chúa Giê-xu Christ, một lời mời gọi đưa ra quyết định hiện sinh. Công việc của nhà thần học là tách biệt kerigma nguyên thủy này ra khỏi lớp vỏ thần thoại và triết học của thời đại đó, để nó có thể được nghe và đáp ứng một cách đích thực trong hiện tại.
"Vả, Đấng Christ đã chẳng sai tôi làm phép báp-têm đâu, nhưng sai tôi giảng Tin lành, chẳng dùng sự khôn ngoan của lời nói, hầu cho thập tự giá của Đấng Christ không ra vô hiệu."
(1 Cô-rinh-tô 1:17, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)
Bultmann có lẽ sẽ đồng ý với Phao-lô ở điểm này: trọng tâm là rao giảng Tin Lành (kerigma), chứ không phải sự khôn ngoan triết học hay các hệ thống thần thoại phức tạp. Tuy nhiên, sự khác biệt nằm ở chỗ Phao-lô coi sự chết và sống lại của Christ là các sự kiện lịch sử thực tế ("Đấng Christ đã chết vì tội lỗi chúng ta theo lời Kinh Thánh; Ngài đã được chôn, đến ngày thứ ba, Ngài sống lại theo lời Kinh Thánh" - 1 Cô-rinh-tô 15:3-4), trong khi Bultmann tìm cách diễn giải ý nghĩa hiện sinh của những tuyên bố đó mà không cần dựa vào tính lịch sử khách quan của chúng.
Giáo lý Tin Lành truyền thống luôn lấy Kinh Thánh làm thẩm quyền tối cao (Sola Scriptura) và xem Chúa Giê-xu Christ là trung tâm của lịch sử cứu rỗi. Dưới ánh sáng đó, chúng ta có thể xem xét một số điểm mạnh và điểm yếu trong tư tưởng Bultmann.
1. Điểm Đáng Chú Ý (Cảnh Báo Hữu Ích):
Bultmann buộc Hội Thánh phải suy nghĩ nghiêm túc về ngôn ngữ và hình thức truyền đạt Phúc Âm. Ông nhắc nhở chúng ta rằng việc bám chặt vào các cách diễn đạt văn hóa thế kỷ thứ nhất một cách cứng nhắc có thể làm cho sứ điệp trở nên khó hiểu. Sứ đồ Phao-lô cũng đã làm điều tương tự khi ông trở nên "mọi cách cho mọi người" để cứu chuộc một số người (1 Cô-rinh-tô 9:22). Bultmann kêu gọi chúng ta phân biệt giữa sứ điệp bất biến (Đức Chúa Trời cứu chuộc qua Chúa Giê-xu Christ) và hình thức văn hóa biến đổi của nó.
2. Những Vấn Đề Thần Học Nghiêm Trọng:
Tuy nhiên, phương pháp của Bultmann đặt ra những vấn đề sâu sắc đối với đức tin Cơ Đốc chân chính:
- Phủ Nhận Tính Lịch Sử Cốt Lõi: Kinh Thánh luôn gắn sự cứu rỗi với các hành động lịch sử của Đức Chúa Trời. Tiếng Hy Lạp kairos (καιρός) chỉ "thời điểm trọng đại" của sự can thiệp của Đức Chúa Trời. Nếu sự nhập thể, các phép lạ, sự chết chuộc tội, và đặc biệt là sự phục sinh thân thể của Chúa Giê-xu chỉ là những biểu tượng hoặc kinh nghiệm chủ quan của các môn đồ, thì nền tảng của đức tin bị đe dọa. Sứ đồ Phao-lô tuyên bố dứt khoát: "Nếu Đấng Christ đã chẳng từ kẻ chết sống lại, thì sự giảng dạy của chúng tôi là trống không, và đức tin anh em cũng trống không... anh em còn ở trong tội lỗi mình" (1 Cô-rinh-tô 15:14, 17). Phục sinh không chỉ là "sự hiểu biết mới" mà là một sự kiện khách quan đập tan quyền lực của sự chết.
- Nguy Cơ Chủ Nghĩa Chủ Quan: Bằng cách giảm thiểu sự kiện lịch sử và nhấn mạnh quyết định hiện sinh chủ quan, thần học của Bultmann có nguy cơ biến đức tin thành một trải nghiệm nội tâm thuần túy, mất đi yếu tố khách quan là ân điển (χάρις - charis) đến từ bên ngoài chúng ta. Đức tin Cơ Đốc dựa trên điều đã được làm (opus operatum) bởi Chúa Giê-xu trên thập tự giá, chứ không phải chỉ trên sự hiểu biết của chúng ta về nó.
- Cách Tiếp Cận "Tiên Nghiệm" (Pre-understanding): Bultmann cho rằng để hiểu Tân Ước, người ta phải có một "sự hiểu biết tiên nghiệm" về sự tồn tại của mình, dựa trên triết học hiện sinh Heidegger. Điều này đặt triết học của con người làm thẩm phán cho Lời Đức Chúa Trời, trái ngược với nguyên tắc Tin Lành là để Lời Đức Chúa Trời phán xét mọi tư tưởng của con người (Hê-bơ-rơ 4:12).
Từ cuộc đối thoại phê phán với tư tưởng Bultmann, chúng ta có thể rút ra vài bài học thiết thực cho đức tin và chức vụ:
1. Rao Giảng Kerigma Trung Tâm Một Cách Rõ Ràng:
Hãy học từ sự nhấn mạnh của Bultmann vào kerigma. Trong mọi hoạt động, giảng dạy và làm chứng, hãy đảm bảo rằng trung tâm của sứ điệp là Chúa Giê-xu Christ và thập tự giá của Ngài. Đừng để Hội Thánh bị phân tâm bởi những tranh luận ngoại vi hay những chương trình thu hút nhưng làm lu mờ hạt nhân cứu rỗi của Phúc Âm. Hãy noi gương Phao-lô: "Tôi đã đoán định rằng ở giữa anh em, tôi chẳng biết sự gì khác ngoài Đức Chúa Jêsus Christ, và Đấng Christ bị đóng đinh trên cây thập tự" (1 Cô-rinh-tô 2:2).
2. Phân Biệt Giữa Sứ Điệp Vĩnh Cửu và Hình Thức Văn Hóa:
Trong khi bảo vệ tính lịch sử của các sự kiện cứu rỗi, chúng ta cần khôn ngoan trong việc truyền đạt chúng. Ví dụ, khi nói về "ma quỷ" (δαιμόνιον - daimonion) hay "thiên sứ", chúng ta cần giải thích thực tại thuộc linh đằng sau những thuật ngữ đó cho thế hệ hiện đại, vốn có thể xem chúng như hình tượng thần thoại. Mục tiêu là giải thích rõ ràng, chứ không phải "giải ảo" theo nghĩa phủ nhận thực tại của chúng. Chúa Giê-xu và các sứ đồ đối diện với ma quỷ như những thực thể có thật (Mác 5:1-20), và chúng ta cần trình bày điều đó một cách nghiêm túc.
3. Giữ Vững Đức Tin Nơi Lịch Sử Cứu Rỗi:
Hãy củng cố niềm tin của chính mình và Hội Thánh vào tính lịch sử của sự phục sinh. Điều này không chỉ dựa trên lý trí (xem các bằng chứng trong các sách Phúc Âm và 1 Cô-rinh-tô 15), mà còn trên kinh nghiệm cá nhân về quyền năng phục sinh của Đấng Christ trong đời sống mình. Cầu nguyện xin Chúa ban cho chúng ta một đức tin vững vàng như Giăng, người đã tuyên bố: "Chúng tôi... làm chứng về sự sống, là sự sống đã hiện ra, chúng tôi đã thấy" (1 Giăng 1:1-2).
4. Đối Thoại Với Thời Đại Trong Khi Giữ Vững Chân Lý:
Chúng ta được kêu gọi rao giảng Phúc Âm cho mọi thời đại, bao gồm thời đại khoa học-kỹ thuật ngày nay. Điều này đòi hỏi sự nhạy bén và kiến thức, nhưng không bao giờ được hy sinh chân lý cốt lõi. Chúng ta có thể giải thích rằng Đức Chúa Trời, là Đấng Tạo Hóa, không bị giới hạn bởi các định luật tự nhiên mà Ngài đã lập ra. Phép lạ (σημεῖον - sēmeion, "dấu kỳ") là dấu chỉ của Vương Quốc Ngài xâm nhập vào thế giới này, chứ không phải là sự "phá vỡ" các định luật một cách vô lý. Hãy trình bày Chúa Giê-xu là Đáp Ứng cho những câu hỏi hiện sinh sâu xa nhất của con người về tội lỗi, ý nghĩa, và sự chết – điều mà ngay cả Bultmann cũng thừa nhận.
Rudolf Bultmann đại diện cho một nỗ lực mạnh mẽ, dù gây tranh cãi, nhằm đối thoại với tinh thần hiện đại. Ông buộc Hội Thánh phải suy nghĩ nghiêm túc về cách chúng ta hiểu và truyền đạt Lời Chúa. Tuy nhiên, phương pháp "giải ảo" triệt để của ông, bằng cách đặt nghi vấn lên tính lịch sử khách quan của các sự kiện nền tảng như sự phục sinh, cuối cùng đã làm suy yếu chính sứ điệp mà ông muốn bảo tồn.
Là những Cơ Đốc nhân Tin Lành, chúng ta được kêu gọi có một thái độ cân bằng: cả sự trung tín với Lời được linh cảm của Đức Chúa Trời, lẫn sự nhạy bén với những người đang tìm kiếm mà chúng ta được sai đến. Chúng ta rao giảng Chúa Giê-xu Christ, Đấng đã thật sự chết vì tội lỗi chúng ta, thật sự sống lại từ cõi chết, và giờ đây thật sự mời gọi mỗi người trong chúng ta đưa ra một quyết định hiện sinh đích thực: tiếp nhận hay khước từ Ngài. Trong thế giới đầy biến động và hoài nghi này, hãy vững vàng giữ lấy lời tuyên xưng đức tin của các sứ đồ: "Chúng tôi tin rằng nhờ ân điển của Chúa Giê-xu, chúng ta được cứu" (Công vụ 15:11).
Ân điển đó được ban cho không phải thông qua một biểu tượng thần thoại, mà qua một Cứu Chúa lịch sử, một thập tự giá có thật, và một ngôi mộ trống có thật – là nền tảng vững chắc cho đức tin của chúng ta hôm nay và đời đời.