Tammuz là ai?

Trong hành trình nghiên cứu Lời Chúa, đôi khi chúng ta bắt gặp những cái tên, những biểu tượng lạ lẫm, hé mở một phần bối cảnh văn hóa và tôn giáo phức tạm mà dân Y-sơ-ra-ên cổ đại đã va chạm. Một trong những cái tên như vậy là Tammuz. Sự đề cập ngắn ngủi về Tammuz trong sách tiên tri Ê-xê-chi-ên mở ra một cánh cửa quan trọng để hiểu về sự sa ngã trong sự thờ phượng của dân sự Đức Chúa Trời và những bài học cảnh tỉnh vô cùng thời sự cho Hội Thánh ngày nay. Bài nghiên cứu chuyên sâu này sẽ khám phá nguồn gốc lịch sử, thần thoại, sự xuất hiện trong Kinh Thánh và những áp dụng thiết thực cho đời sống đức tin của Cơ Đốc nhân.

Sự hiện diện của Tammuz trong Kinh Thánh chỉ được ghi lại duy nhất một lần, trong một khải tượng đầy xáo động mà Đức Chúa Trời ban cho tiên tri Ê-xê-chi-ên.

“Ðoạn, Ngài đem ta đến nơi cửa nhà Ðức Giê-hô-va, cửa ấy về phía bắc; tại đó, ta thấy những đờn bà ngồi mà khóc Tammuz.” (Ê-xê-chi-ên 8:14, Kinh Thánh Tin Lành Việt Ngữ 1925)

Bối cảnh của phân đoạn này (Ê-xê-chi-ên chương 8) là một khải tượng về sự ghê tởm gớm ghiếc đang diễn ra ngay trong đền thờ tại Giê-ru-sa-lem. Trong khi dân Giu-đa tưởng rằng Đức Giê-hô-va đã lìa bỏ đất (câu 12), thì Đức Chúa Trời cho tiên tri Ê-xê-chi-ên thấy tận mắt những sự thờ phượng tà thần đang xảy ra một cách công khai và trắng trợn: từ hình tượng ghen tương tại cửa vào (câu 3, 5), đến sự thờ lạy các loài cầm thú và hình tượng đáng ghét (câu 10), rồi 25 người quay lưng lại đền thờ mà thờ mặt trời (câu 16). Và ngay tại lối vào nhà Đức Giê-hô-va, phía bắc, là cảnh tượng những người đàn bà khóc Tammuz.

Hành động “khóc” (trong tiếng Hê-bơ-rơ là בָּכָה “bākhâ”) không phải là sự thương tiếc thông thường, mà là một phần của nghi lễ tôn giáo ngoại giáo. Việc này diễn ra ngay tại cửa đền thờ – nơi lẽ ra phải là trung tâm của sự thờ phượng chân thần – cho thấy mức độ đồng hóa và pha trộn tôn giáo (syncretism) đã trở nên nghiêm trọng đến mức nào. Dân sự Đức Chúa Trời đã công khai thực hành nghi lễ của dân ngoại bang ngay trong khu vực thánh.

Để hiểu tại sao việc “khóc Tammuz” lại là một sự gớm ghiếc lớn dường ấy trước mặt Đức Chúa Trời, chúng ta phải tìm hiểu nguồn gốc của vị thần này. Tammuz (còn được biết đến với tên Sumer là Dumuzid) là một vị thần trong hệ thống tín ngưỡng của vùng Lưỡng Hà (Mesopotamia) cổ đại, thuộc nền văn minh Sumer, Akkad, và sau này là Babylon.

1. Thần Thoại Về Tammuz và Inanna/Ishtar:
Tammuz được xem là vị thần chăn nuôi, mùa màng và sự sinh sản. Thần thoại trung tâm xoay quanh mối quan hệ của ngài với nữ thần tình yêu và chiến tranh Inanna (người Semite gọi là Ishtar). Câu chuyện phổ biến nhất kể rằng Tammuz chết và phải xuống âm phủ (thế giới của người chết). Cái chết của ngài tượng trưng cho sự tàn lụi của thiên nhiên, mùa khô hạn. Nữ thần Inanna/Ishtar, trong đau buồn, đã xuống âm phủ để tìm kiếm người yêu. Kết quả là Tammuz được phép trở về trần gian trong nửa năm, và nửa năm còn lại phải trở lại âm phủ. Chu kỳ chết và sống lại này của Tammuz gắn liền với chu kỳ mùa màng: mùa xuân – hè cây cối đâm chồi nảy lộc (Tammuz sống lại), mùa thu – đông cây cối khô héo (Tammuz chết).

2. Nghi Lễ Khóc Tammuz:
Hàng năm, người dân Lưỡng Hà, đặc biệt là phụ nữ, sẽ cử hành nghi lễ than khóc, ăn chay, và tiếc thương cho cái chết của Tammuz. Họ tin rằng nghi lễ khóc lóc, than van này sẽ giúp nữ thần Ishtar đau buồn và can thiệp để Tammuz có thể sớm phục sinh, đem lại sự màu mỡ trở lại cho đất đai. Tháng thứ tư trong lịch Do Thái sau này thậm chí cũng được gọi là tháng Tanmūz, cho thấy ảnh hưởng sâu rộng của văn hóa Babylon.

Như vậy, Tammuz thực chất là một thần chết và sống lại theo quan niệm ngoại giáo, một hình ảnh đối nghịch hoàn toàn với Đấng Christ thật – Đấng chết một lần và sống lại vinh hiển đời đời. Sự thờ phượng Tammuz là sự thờ phượng sự sinh sản, tự nhiên và chu kỳ vũ trụ, thay vì thờ phượng Đấng Sáng Tạo (Rô-ma 1:25).

Việc dân Giu-đa tham gia vào nghi lễ khóc Tammuz không đơn thuần là một sự “tò mò văn hóa”. Nó bộc lộ những vấn đề nghiêm trọng trong tấm lòng của họ:

1. Sự Pha Trộn Tôn Giáo (Syncretism): Đây là khuynh hướng kết hợp niềm tin và thực hành của đức tin chân thần với những yếu tố của tôn giáo khác. Họ muốn “an toàn” bằng cách thờ phụng cả Đức Giê-hô-va lẫn các thần khác, đặc biệt là các thần được cho là bảo đảm sự phì nhiêu, thịnh vượng vật chất. Điều này vi phạm nghiêm trọng điều răn đầu tiên: “Trước mặt ta, ngươi chớ có các thần khác” (Xuất Ê-díp-tô Ký 20:3).

2. Sự Thay Thế Đấng Trung Bảo: Nghi lễ khóc Tammuz là một nỗ lực của con người nhằm tác động đến thần linh thông qua nghi thức, nước mắt và sự than khóc để đem lại phước hạnh (mùa màng tốt). Nó thay thế địa vị trung bảo duy nhất của Chúa Giê-xu Christ bằng một thần tượng giả tạo. Kinh Thánh dạy rằng chỉ có Đấng Christ mới là Đấng Trung Bảo (I Ti-mô-thê 2:5), và phước hạnh thật đến bởi ân điển qua đức tin, không bởi nghi lễ.

3. Sự Tập Trung Vào Phước Hạnh Vật Chất Thay Vì Đức Chúa Trời: Cốt lõi của sự thờ phượng Tammuz là mong cầu sự sinh sôi, mùa màng bội thu – tức là những phước hạnh vật chất. Dân Y-sơ-ra-ên đã đánh mất sự tập trung vào chính Đức Chúa Trời là nguồn của mọi phước hạnh (Gia-cơ 1:17) để chạy theo những điều Ngài ban cho.

“Ấy vậy, nếu các ngươi đã được sống lại với Ðấng Christ, hãy tìm các sự ở trên trời, là nơi Ðấng Christ ngồi bên hữu Ðức Chúa Trời. Hãy ham mến các sự ở trên trời, đừng ham mến các sự ở dưới đất.” (Cô-lô-se 3:1-2)

“Tammuz” ngày nay có lẽ không xuất hiện dưới hình thức một vị thần được khóc lóc, nhưng tinh thần và bản chất của sự thờ phượng Tammuz vẫn rất hiện hữu. Dưới đây là những áp dụng thiết thực:

1. Cảnh Giác Với “Sự Pha Trộn Tôn Giáo” Hiện Đại:
Hội Thánh ngày nay có đang vô tình “pha trộn” Phúc Âm thuần túy với những triết lý thế gian không? Có chăng chúng ta đang tìm cách kết hợp sự dạy dỗ của Kinh Thánh với thuyết duy vật chất, chủ nghĩa cá nhân cực đoan, hay tâm lý trị liệu không dựa trên nền tảng Kinh Thánh? Chúng ta phải luôn xem Lời Chúa là tiêu chuẩn tối cao và duy nhất cho đức tin và sự thực hành (II Ti-mô-thê 3:16-17).

2. Nhận Diện Và Từ Bỏ Các “Tammuz” Cá Nhân:
“Tammuz” của chúng ta là bất cứ điều gì chúng ta đặt lên trên hoặc ngang hàng với Đức Chúa Trời, đặc biệt là những thứ hứa hẹn sự “sinh sôi, phát triển” về vật chất, danh vọng, hoặc an ninh cá nhân. Đó có thể là:

• Chủ nghĩa tiêu thụ và ham muốn của cải.
• Thần tượng hóa sự nghiệp, thành tựu cá nhân.
• Đặt hy vọng cứu rỗi vào một nghi thức tôn giáo (như một hình thức “khóc lóc” hiện đại) thay vì đặt trọn vẹn nơi thập tự giá của Chúa Giê-xu.

Chúng ta cần thường xuyên xét lòng mình trước Chúa như Đa-vít: “Hỡi Đức Chúa Trời, xin hãy dò xét tôi, và biết lòng tôi; hãy thử thách tôi, và biết tư tưởng tôi” (Thi Thiên 139:23).

3. Tập Trung Vào Đấng Christ – Sự Chết Và Sống Lại Thật:
Khác với Tammuz – một thần chết và sống lại theo chu kỳ tự nhiên – Chúa Giê-xu Christ đã chết một lần đủ cả vì tội lỗi chúng ta, và Ngài đã sống lại vinh hiển, đánh bại sự chết đời đời (Hê-bơ-rơ 9:26-28; I Cô-rinh-tô 15:3-4). Sự sống lại của Ngài mang lại sự sống đời đời, không phải chỉ là một mùa vụ tạm thời. Niềm hy vọng của chúng ta phải đặt trọn vẹn nơi Ngài, không phải nơi bất kỳ chu kỳ hay sức mạnh tự nhiên nào.

4. Thờ Phượng Trong Thần Lẽ Thật:
Đức Chúa Giê-xu phán: “Đức Chúa Trời là thần, nên ai thờ lạy Ngài thì phải lấy tâm thần và lẽ thật mà thờ lạy” (Giăng 4:24). Sự thờ phượng chân thật không dựa trên nghi lễ rườm rà, cảm xúc bị đánh lừa (như việc khóc lóc có chủ đích), hay mong cầu lợi ích vật chất. Nó xuất phát từ tấm lòng được tái sinh, hướng về Cha trên trời, được dẫn dắt bởi Lời Chúa là lẽ thật.

Tammuz, từ một vị thần ngoại giáo trong thần thoại Lưỡng Hà, đã trở thành biểu tượng cho sự sa ngã trong sự thờ phượng của dân Y-sơ-ra-ên. Sự hiện diện của nghi lễ “khóc Tammuz” ngay tại cửa đền thờ Đức Giê-hô-va là một lời cảnh cáo đanh thép về sự nguy hiểm của việc pha trộn tôn giáo, thay thế Đấng Trung Bảo và đặt sự tập trung vào phước hạnh vật chất thay vì chính Đức Chúa Trời.

Là Cơ Đốc nhân sống trong thời đại đầy rẫy những “thần Tammuz” mới dưới nhiều hình thức tinh vi, chúng ta được kêu gọi phải tỉnh thức. Hãy giữ cho sự thờ phượng của mình được tinh sạch, tập trung duy nhất vào Chúa Giê-xu Christ – Đấng đã chết và sống lại một lần đủ cả. Hãy yêu mến Chúa với cả tấm lòng, linh hồn, trí khôn và sức lực, và tìm kiếm Nước Ngài cùng sự công bình của Ngài trước nhất (Ma-thi-ơ 6:33). Khi đó, chúng ta không chỉ tránh được cạm bẫy của các “Tammuz” thời hiện đại, mà còn kinh nghiệm được phước hạnh trọn vẹn và sự sống đời đời trong mối liên hệ đúng đắn với Đức Chúa Trời chân thần duy nhất.

Ước mong mỗi chúng ta, qua bài nghiên cứu này, sẽ có sự xét lòng nghiêm túc trước Chúa, dâng lên Ngài một đời sống thờ phượng trong thần và lẽ thật, hoàn toàn tận trung với Đấng Christ, hầu cho danh Ngài được vinh hiển.