Giê-sa-bên trong Kinh Thánh là ai?

Trong lịch sử Y-sơ-ra-ên, có những nhân vật trở thành biểu tượng cho sự sa ngã và nổi loạn thuộc linh. Giê-sa-bên là một trong những nhân vật như vậy. Tên bà không chỉ là tên riêng của một hoàng hậu, mà đã trở thành một danh từ chung, đại diện cho tinh thần phản loạn chống lại Đức Chúa Trời, sự cám dỗ tà giáo, và quyền lực độc ác. Bài nghiên cứu này sẽ đi sâu vào bối cảnh, hành động, và di sản của Giê-sa-bên dựa trên Kinh Thánh, đồng thời rút ra những bài học thực tiễn và cảnh báo cho Hội Thánh ngày nay.

Giê-sa-bên xuất hiện lần đầu trong I Các Vua 16:31: "Vả lại, lấy việc A-háp, con trai Ôm-ri, làm ra điều ác trước mặt Đức Giê-hô-va hơn các vua trước mình, há chẳng phải là sự nhỏ mọn sao? Người lấy Giê-sa-bên, con gái của Ét-ba-anh, vua dân Si-đôn, làm vợ; người cũng đi hầu việc Ba-anh và thờ lạy nó."

Phân tích:
- Xuất thân: Bà là công chúa của Ét-ba-anh (Ethbaal), vua dân Si-đôn, tức thuộc về dân Phe-ni-xi chuyên về hàng hải và thương mại. Thành phố Si-đôn là trung tâm thờ phượng thần Ba-anh (chủ thần) và A�-thô-rết (nữ thần sinh sản). Tên "Giê-sa-bên" trong tiếng Hê-bơ-rơ (אִיזֶבֶל, Izevel) có thể có nguồn gốc từ "không có hoàng tử" hoặc "nơi ở của Ba-anh", phản ánh sự gắn bó với tà giáo.
- Cuộc hôn nhân chính trị: Cuộc hôn nhân giữa A-háp (vua Y-sơ-ra-ên) và Giê-sa-bên là một liên minh chính trị nhằm củng cố quyền lực và thương mại giữa hai vương quốc. Tuy nhiên, nó đã trở thành cửa ngõ đưa sự thờ lạy hình tượng ồ ạt vào Y-sơ-ra-ên, vi phạm nghiêm trọng giao ước của Đức Chúa Trời (Phục Truyền 7:3-4).

Giê-sa-bên không chỉ là một người vợ ngoại giáo; bà là một nhà lãnh đạo tôn giáo-chính trị tích cực và tàn bạo, tìm cách tiêu diệt sự thờ phượng Đức Giê-hô-va.

1. Tiên Phong Trong Sự Dung Hợp Tôn Giáo và Bách Hại:
- Thiết lập hệ thống thờ Ba-anh: Bà đưa 450 tiên tri Ba-anh và 400 tiên tri A�-thô-rết vào cung, nuôi dưỡng họ (I Các Vua 18:19). Bà xây dựng đền thờ và bàn thờ cho Ba-anh ngay tại thủ đô Sa-ma-ri.
- Tiêu diệt tiên tri của Đức Giê-hô-va: I Các Vua 18:4 ghi: "Vì khi Giê-sa-bên diệt các tiên tri của Đức Giê-hô-va, thì Ô-ba-đia có đem một trăm tiên tri đi giấu trong hang đá, nuôi bằng bánh và nước." Hành động này cho thấy một chiến dịch có hệ thống nhằm xóa sổ giới lãnh đạo thuộc linh trung tín.

2. Thao Túng Quyền Lực và Dùng Luật Pháp Cho Mục Đích Ác:
Câu chuyện về vườn nho của Na-bốt (I Các Vua 21) là minh họa rõ nhất. Khi Na-bốt từ chối bán sản nghiệp của tổ phụ theo luật pháp (Lê-vi Ký 25:23-28), A-háp buồn rầu. Giê-sa-bên đã:
- Coi thường quyền lực nhà vua: "Ông há chẳng cai trị trên Y-sơ-ra-ên sao?" (câu 7) – bà khinh thường sự do dự của A-háp.
- Mạo danh công lý: Bà viết thư nhân danh vua, đóng ấn vua, lợi dụng luật pháp (cần hai người làm chứng, Phục Truyền 19:15) để vu cáo Na-bốt phạm thượng, rồi xử tử ông và tịch thu vườn nho.
Hành động này cho thấy bản chất gian ác, giả hình, và thao túng. Bà dùng vẻ ngoài hợp pháp để che đậy tội ác.

3. Thách Thức Trực Tiếp Quyền Tối Cao của Đức Chúa Trời:
Sau chiến thắng của tiên tri Ê-li trên núi Cạt-mên, khi tin báo về việc các tiên tri Ba-anh bị giết, Giê-sa-bên đã sai sứ nói với Ê-li: "Nguyện các thần phạt tôi cách nặng nề, nếu ngày mai trong giờ này, ta không xử mạng ngươi như mạng của một người trong bọn chúng." (I Các Vua 19:2). Lời đe dọa này không chỉ nhắm vào Ê-li, mà là sự thách thức trực tiếp quyền năng của Đức Giê-hô-va vừa biểu hiện.

Sự phán xét dành cho Giê-sa-bên được tiên tri Ê-li loan báo (I Các Vua 21:23): "Đức Giê-hô-va cũng phán về Giê-sa-bên rằng: Chó sẽ ăn thịt Giê-sa-bên tại trong đồng ruộng Gít-rê-ên."

Lời tiên tri này được ứng nghiệm dưới thời vua Giê-hu, người được Đức Chúa Trời xức dầu để trừng phạt nhà A-háp (II Các Vua 9). Khi Giê-hu đến Giê-sa-bên, bà đã trang điểm, ngồi bên cửa sổ và nói với ông: "Hỡi Xim-ri, kẻ giết chủ, bình an chăng?" (câu 31). Đây là lời chế nhạo, gọi Giê-hu bằng tên kẻ soán ngôi trước đó (Xim-ri, I Các Vua 16). Thái độ này cho thấy sự kiêu ngạo và không ăn năn cho đến phút chót.

Giê-hu ra lệnh ném bà xuống, và máu bà văng trên tường và ngựa. Khi họ đến chôn, chỉ còn lại cái sọ, chân và bàn tay. (II Các Vua 9:33-35). Đúng như lời Đức Giê-hô-va đã phán, thịt bà đã bị chó ăn ngoài đồng, và thi thể không được chôn cất trọn vẹn – một sự sỉ nhục lớn trong văn hóa thời đó. Sự phán xét này nhấn mạnh nguyên tắc: "Đức Giê-hô-va chậm giận và đầy lòng nhân từ; Ngài tha thứ sự gian ác và tội lỗi; nhưng không kể kẻ có tội là vô tội..." (Dân Số Ký 14:18).

Hình ảnh Giê-sa-bên xuất hiện trong Khải Huyền 2:20-23, trong lời quở trách Hội Thánh tại Tha-ti-rơ:

"Nhưng điều ta trách ngươi, là ngươi dung chịu đờn bà Giê-sa-bên, xưng mình là tiên tri, dạy dỗ và dụ dỗ tôi tớ ta phạm tà dâm, và ăn của cúng thần tượng. Ta đã cho nó thì giờ để ăn năn, mà nó chẳng muốn ăn năn điều tà dâm mình. Nầy, ta quăng nó trên giường, và làm cho những kẻ phạm tội tà dâm với nó phải bị khổ hình lớn, nếu chúng không ăn năn công việc mình. Ta cũng sẽ đánh giết con cái nó; và mọi Hội thánh sẽ biết ta là Đấng dò xét lòng dạ loài người; và ta sẽ tùy công việc của mỗi người trong các ngươi mà báo lại."

Giải nghĩa:
- "Đờn bà Giê-sa-bên" ở đây không nhất thiết là tên thật, mà là biểu tượng cho một tinh thần, một giáo lý giả mạo đang thâm nhập Hội Thánh.
- Hai tội chính:
1. Dạy sự tà dâm thuộc linh: Tượng trưng cho sự phối hợp không thánh với thế gian, thỏa hiệp đức tin. Trong Cựu Ước, việc Y-sơ-ra-ên thờ thần tượng thường được ví như sự ngoại tình thuộc linh (Ê-xê-chi-ên 16, Ô-sê).
2. Ăn của cúng thần tượng: Liên quan đến việc tham dự vào các bữa tiệc cúng tế trong xã hội ngoại giáo, một vấn đề gây tranh cãi lớn trong Hội Thánh ban đầu (I Cô-rinh-tô 8, 10). Đây là sự thỏa hiệp về mặt đạo đức và thần học để được lợi về kinh tế hoặc xã hội.
- Hậu quả: Sự phán xét nghiêm khắc dành cho cả "Giê-sa-bên" lẫn những kẻ theo bà, nhấn mạnh Chúa Giê-xu là Đấng "dò xét lòng dạ" (trong tiếng Hy Lạp: ἐρευνῶν νεφροὺς καὶ καρδίας - ereunōn nephrous kai kardias - khám xét thận và tim). Ngài thấy rõ động cơ ẩn giấu.