Sứ Điệp Của Sô-pha, Người Na-a-ma, Cho Gióp
Sách Gióp là một trong những tác phẩm vĩ đại nhất của Kinh Thánh, nêu lên câu hỏi muôn thuở về sự đau khổ của người công bình. Trong cuộc đối thoại giữa Gióp và ba người bạn, mỗi người đều đưa ra quan điểm riêng về nguyên nhân và giải pháp cho nỗi thống khổ của Gióp. Trong đó, Sô-pha, người Na-a-ma, xuất hiện với những lời lẽ gay gắt và một sứ điệp rõ ràng: Gióp phải chịu khổ vì tội lỗi của mình, và nếu ăn năn thì sẽ được phục hồi. Bài viết này sẽ khám phá sứ điệp của Sô-pha, đặt trong bối cảnh của sách Gióp, phân tích nội dung hai bài diễn văn của ông, và rút ra những bài học thiết thực cho đời sống Cơ Đốc ngày nay.
Bối Cảnh: Sách Gióp và Ba Người Bạn
Sách Gióp mở đầu với cảnh tượng trên thiên đàng, nơi Sa-tan thách thức Chúa rằng Gióp chỉ kính sợ Ngài vì được ban phước dư dật. Để trả lời, Chúa cho phép Sa-tan cất đi tài sản, con cái và sức khỏe của Gióp. Gióp, dù đau đớn cùng cực, vẫn giữ lòng trung tín. Ba người bạn: Ê-li-pha (người Thê-man), Binh-đát (người Su-a) và Sô-pha (người Na-a-ma) đến an ủi ông. Ban đầu, họ ngồi im lặng bảy ngày bảy đêm, nhưng sau đó bắt đầu một loạt đối thoại gồm ba vòng, trong đó mỗi người bạn lần lượt phát biểu và Gióp trả lời. Mục đích của họ là thuyết phục Gióp rằng ông phạm tội nên bị hình phạt, và cần ăn năn để được phục hồi. Sô-pha là người thứ ba lên tiếng trong vòng một và vòng hai, còn vòng ba không thấy ông nói (có lẽ do văn bản bị thiếu hoặc ông im lặng).
Sô-pha Là Ai?
Sô-pha, người Na-a-ma, có tên trong tiếng Hê-bơ-rơ là "Ṣōp̄ar", có thể có nghĩa là "chim hót" hoặc "người tóc xoăn". Na-a-ma có thể là một địa danh ở Ả Rập, cho thấy ông thuộc dòng dõi ngoại bang. Dù không biết nhiều về lai lịch, nhưng qua lời nói, ông tỏ ra là người tự tin, thẳng thắn và đôi khi thiếu kiên nhẫn với Gióp. Ông đại diện cho quan điểm truyền thống về sự thưởng phạt: người công bình được thịnh vượng, kẻ ác bị hoạn nạn. Vì thế, thấy Gióp đau khổ, ông kết luận Gióp phải là người ác.
Sứ Điệp Của Sô-pha Trong Bài Diễn Văn Thứ Nhất (Gióp 11)
Trong chương 11, Sô-pha lên tiếng sau khi Ê-li-pha và Binh-đát đã nói và Gióp đã trả lời. Ông ngay lập tức công kích:
"Những lời nói nhiều há sẽ chẳng được đáp sao? Người hay nói sẽ được xưng công bình ư?" (Gióp 11:2).
Ông trách Gióp nói nhiều, cho rằng lời lẽ của Gióp chỉ là sự khoác lác. Ông thậm chí ước ao Đức Chúa Trời mở miệng phán với Gióp để bày tỏ sự khôn ngoan thâm sâu của Ngài (câu 5-6). Phần lớn bài diễn văn này nhấn mạnh đến sự cao cả không dò được của Đức Chúa Trời:
"Sự cao cả của Đức Chúa Trời có thể dò xét được chăng? Ngài cao hơn các từng trời – ngươi làm được gì? Sâu hơn âm phủ – ngươi biết được sao? Bề dài của Ngài hơn đất, bề rộng hơn biển." (Gióp 11:7-9).
Sô-pha dùng hình ảnh này để nhắc Gióp rằng con người không thể hiểu hết đường lối Chúa; vì vậy, có thể Gióp đã phạm tội mà không nhận ra, hoặc Đức Chúa Trời biết tội lỗi của Gióp nhiều hơn ông tưởng. Trong câu 11-12, ông châm biếm: "Vì Ngài biết kẻ hư không; Ngài thấy sự gian ác, dù người ta có cố che giấu."
Sau đó, Sô-pha kêu gọi Gióp ăn năn: "Còn ngươi, ví bằng dọn lòng mình, giơ tay lên hướng về Đức Chúa Trời... thì chắc ngươi sẽ được vững vàng, không sợ hãi" (câu 13-15). Ông hứa rằng nếu Gióp ăn năn, ông sẽ được phục hồi: "Ngươi sẽ quên sự khốn khó mình, nhớ đến nó như nước đã chảy qua. Đời ngươi sẽ sáng láng hơn giữa trưa; dẫu tối tăm, sẽ giống như buổi sáng" (câu 16-17). Ngược lại, kẻ ác sẽ không có hy vọng (câu 20).
Như vậy, sứ điệp của Sô-pha trong lần nói đầu tiên là: Gióp đang phải chịu khổ vì tội lỗi; nếu ông thật lòng ăn năn và quay về với Đức Chúa Trời, Ngài sẽ tha thứ và ban lại phước hạnh.
Sứ Điệp Của Sô-pha Trong Bài Diễn Văn Thứ Hai (Gióp 20)
Trong vòng hai, sau khi Gióp trả lời Ê-li-pha và Binh-đát, đến lượt Sô-pha nói lần thứ hai (chương 20). Lần này, giọng điệu của ông càng gay gắt hơn. Ông tập trung mô tả số phận của kẻ ác: sự thịnh vượng của họ chỉ là tạm thời, rồi họ sẽ nhanh chóng bị hủy diệt.
Ông bắt đầu bằng cảm xúc bị xúc phạm bởi lời lẽ của Gióp: "Các lời trách móc của ngươi làm cho tôi bối rối... Tôi nghe lời quở trách làm nhục tôi" (câu 2-3). Rồi ông tuyên bố: "Sự vinh hiển của kẻ ác có lâu đâu? Niềm vui của kẻ bất kính chỉ trong chốc lát" (câu 5).
Tiếp theo, ông vẽ nên một bức tranh sinh động về sự sụp đổ của kẻ ác: dù họ cao ngạo như phân của chính họ bị quăng đi (câu 7), họ sẽ biến mất như chiêm bao (câu 8), con cái họ sẽ phải bù lại cho người nghèo (câu 10), của cải họ tích trữ sẽ trở nên độc hại (câu 12-15), họ sẽ không được hưởng hoa lợi của sự bất công (câu 18), và cuối cùng, trời sẽ bày tỏ sự gian ác của họ, đất sẽ dấy lên nghịch cùng họ (câu 27). Kết thúc, ông nói: "Đó là phần Đức Chúa Trời dành cho kẻ ác; đó là cơ nghiệp Ngài định cho nó" (câu 29).
Mặc dù không nói thẳng tên Gióp, nhưng hàm ý rõ ràng: Gióp chính là kẻ ác đang bị Đức Chúa Trời trừng phạt. Sứ điệp này càng củng cố quan điểm rằng đau khổ là hậu quả trực tiếp của tội lỗi, và Gióp cần nhận tội mình.
Sự Sai Lầm Trong Lập Luận Của Sô-pha
Mặc dù Sô-pha có nhiều lời đúng về bản chất thánh khiết và công bình của Đức Chúa Trời, nhưng lập luận của ông lại thiếu sót và cuối cùng bị Chúa quở trách (Gióp 42:7). Sai lầm chính của ông và hai người bạn là áp dụng một cách cứng nhắc nguyên tắc "nhân quả tức thì" trong mối quan hệ giữa tội lỗi và đau khổ. Họ cho rằng mọi đau khổ đều do tội cá nhân gây ra, và mọi phước lành đều là phần thưởng cho sự công bình. Thực tế, Kinh Thánh cho thấy có những người công bình phải chịu khổ (như Đấng Christ), và có kẻ ác lại thịnh vượng (như trong Thi thiên 73). Hơn nữa, sự đau khổ đôi khi có mục đích khác của Đức Chúa Trời – để tinh luyện, để bày tỏ vinh quang Ngài, hoặc để thử nghiệm đức tin (Gióp 1-2; Giacơ 1:2-4).
Sô-pha cũng thiếu lòng thương xót. Thay vì an ủi, ông lại kết án, làm nặng thêm gánh nặng của Gióp. Điều này trái với mạng lệnh "Hãy mang gánh nặng cho nhau" (Galati 6:2). Ông tự cho mình hiểu biết hơn Gióp về tình trạng thuộc linh của ông, dám phán xét mà không có bằng chứng.
Ngoài ra, Sô-pha đã nói về sự cao cả của Đức Chúa Trời nhưng lại cho rằng mình hiểu rõ đường lối Ngài (rằng Ngài nhất định trừng phạt Gióp vì tội). Điều này mâu thuẫn: nếu Đức Chúa Trời thật sự không thể dò được, thì sao ông dám khẳng định nguyên nhân đau khổ của Gióp?
Lời Quở Trách Của Đức Chúa Trời Đối Với Các Bạn Của Gióp
Cuối sách Gióp, Đức Chúa Trời hiện ra trong cơn gió lốc, phán với Gióp và các bạn. Ngài không giải thích lý do của sự đau khổ, nhưng bày tỏ quyền năng và sự khôn ngoan siêu việt của Ngài. Quan trọng hơn, Ngài phán với Ê-li-pha: "Cơn giận của ta nổi lên cùng ngươi và hai bạn ngươi, vì các ngươi không nói về ta cách chân thật như đầy tớ ta Gióp" (Gióp 42:7). Đức Chúa Trời yêu cầu họ dâng của lễ thiêu và nhờ Gióp cầu thay để Ngài tha thứ. Điều này cho thấy sứ điệp của Sô-pha và những người bạn không phải là sự thật toàn vẹn về Đức Chúa Trời và về Gióp. Họ đã sai khi kết tội Gióp và giảng một thứ thần học méo mó về sự thưởng phạt.
Bài Học Ứng Dụng Cho Đời Sống Cơ Đốc
Qua sứ điệp của Sô-pha, chúng ta rút ra nhiều bài học thiết thực:
- Tránh phán xét người đang đau khổ: Khi gặp một anh em Cơ Đốc đang trải qua hoạn nạn, đừng vội kết luận rằng họ phạm tội gì đó. Thay vào đó, hãy lắng nghe, đồng cảm, và giúp đỡ. Hãy nhớ lời Chúa Giê-xu về người mù bẩm sinh: "Đó chẳng phải vì người hay cha mẹ đã phạm tội, nhưng để công việc của Đức Chúa Trời được tỏ ra trong người" (Giăng 9:3).
- Khiêm nhường trước sự khôn ngoan của Đức Chúa Trời: Giống như Sô-pha đã nói, Đức Chúa Trời thật cao cả không dò được. Chúng ta không thể hiểu hết mọi đường lối Ngài, nhưng chúng ta có thể tin cậy Ngài. Gặp hoàn cảnh không giải thích được, hãy phó thác cho Đấng toàn tri.
- Lời mời gọi ăn năn luôn đúng, nhưng phải đúng cách: Sô-pha đúng khi kêu gọi Gióp ăn năn, vì ai cũng cần ăn năn tội lỗi. Nhưng ông sai khi đặt sự ăn năn như điều kiện để hết khổ. Chúng ta không nên dùng sự đau khổ của người khác để buộc họ xưng tội. Hãy khích lệ mọi người đến với Chúa, nhận biết tội lỗi và nhận sự tha thứ, nhưng không đảm bảo rằng mọi vấn đề trần gian sẽ biến mất.
- Thần học về sự thưởng phạt cần được hiểu đầy đủ: Mặc dù Kinh Thánh dạy rằng Đức Chúa Trời công bình và sẽ thưởng người công bình, trừng phạt kẻ ác (Rô-ma 2:6-8), nhưng điều đó không luôn xảy ra ngay trong đời này. Có khi người công bình chịu khổ, và kẻ ác thịnh vượng. Chúng ta phải nhìn đến sự phán xét cuối cùng, nơi mọi sự sẽ được sửa ngay.
- Hãy là người an ủi, không phải quan tòa: Điều mà Gióp cần nhất là sự hiện diện và lời nói yêu thương. Ban đầu ba bạn ông đã làm tốt khi ngồi im lặng bảy ngày. Nhưng khi họ mở miệng, họ đã gây tổn thương. Hãy học cách an ủi theo Lời Chúa: "Đấng yên ủi đã yên ủi chúng ta thể nào, thì chúng ta cũng hãy yên ủi kẻ khác thể ấy" (2 Cô-rinh-tô 1:4).
Kết Luận
Sứ điệp của Sô-pha cho Gióp, dù có những điểm đúng về đức tính của Đức Chúa Trời, nhưng cơ bản là một sự hiểu lầm về nguyên nhân đau khổ và một thái độ thiếu cảm thông. Qua đó, Kinh Thánh dạy chúng ta rằng đau khổ không phải lúc nào cũng là hậu quả trực tiếp của tội lỗi cá nhân, và rằng chúng ta cần thận trọng khi giải thích hoàn cảnh của người khác. Cuối cùng, Đức Chúa Trời đã dùng chính sự đau khổ của Gióp để bày tỏ quyền năng và sự khôn ngoan của Ngài, và hứa ban phước cho những ai trung tín. Là Cơ Đốc nhân, chúng ta hãy noi gương Chúa Giê-xu, Đấng đã đồng cảm với nỗi đau nhân loại và ban sự an ủi đích thực.